Басқару нысаны мынадай негізгі түрлерге бөлінеді: монархия және республика

Демократиялық емес режим - халықтың билік жүргізу ісінен алшақтатылуы. Олардың түрлері сан алуан  болады.

Антидемократиялық режимге мына белгілер тəн:

• 1) бір саяси партияның үстемдігі;
• 2) бір ресми идеологияның болуы;
• 3) бір меншік түрінің болуы,
• 4) саяси құқықтар мен бостандықтарды жоққа шығару;
• 5) қоғамның сословиелік, касталық жəне т.б. белгілер бойынша бөлінуі;
• 6) халықтың төмен экономикалық деңгейі,
• 7) мəжбүрлеу мен жазалау шараларының үстемдігі;
• 8) сыртқы саясаттағы агрессиялық сипаттағы əрекеттер жəне т.б

Антидемократиялық режимнің бірнеше түрі болады: тирания, деспотизм, фашизм, тоталитарлық жəне авторитарлық режимдер

Тоталитаризм (лат. totalіs – тұтастай, түгелдей) – деспотизмнің бір түрі. Тоталитаризм орнаған мемлекетте қоғам өмірінің барлық саласы биліктің бақылауында болып, адам бостандығы мен конституциялық құқықтары жойылады, оппозиция мен өзге саяси ой өкілдері саяси қуғын-сүргінге ұшыратылады.Тоталитаризмнің тарихи үлгілері КСРО-да Сталин, Қытайда Мао Цзэ-дун, Солтүстік Кореяда Ким Ир Сен режимі кезінде, фашистік Италия мен Германияда орнады. 1) қоғамның, жеке адамдардың өмірін деспоттық, авторитарлық — бюрократиялык мемлекеттің күшімен басқаратын қоғамдық-саяси құрылыс. Тоталитарлы саяси жүйе ең сорақы түрі — фашистік тәртіп; 2) саяси ой-жүйедегі тоталитарлық тәртіпті атқарушы бағыт.

Тоталитарлы саясаттық жүйе - мемлекеттің қоғамға және жеке адамға толықтай, тұтас бақылау орнатуымен сипатталатын саяси жүйенің бір түрі. Оған тән ерекше белгілер: азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының барынша бұзылуы; барлық деңгейдегі биліктің жоғарыдан тағайындалуы; билік бөлінісі принципінің жойылуы, яғни, биліктің барлық - атқарушы, заңшығарушы, сот тармақтарының тұтасып кетуі; басында көсемі бар бір ғана билеуші партияның болуы және оның мемлекетпен тұтасып кетуі; басқа партиялардың және ұйымдардың қызметінің ресми "қозғалыс" қызметімен алмастырылуы; қоғамның барлық мүшелеріне бір ресми идеологиялық доктринаның таңылуы; тек қана мемлекеттік нысандағы бұқаралық ақпарат құралдарының болуы, қандай да болмасын ақпараттың қатаң "сүзгіден" өткізілуі;          

Тотаритарлық  саяси режимнің белгілері:

1)Мемлекет қоғамдық өмірдің  барлық салаларына бірдей үстемдік  жүргізуге,бәрін қамтитын билікке  тырысады;

2)Қоғам іс жүзінде түгелімен  саяси биліктен бөлінген,бірақ  оны мойындамайды,себебі саяси  сезімділікте(таза фашистік кейіптегі  мемлекет)екендігі күмәнсіз;

3)Экономиканың,ақпарат құралдарының,мәдениеттің,діннің  және адамдардың жеке өмірлеріне,тіпті  адамдардың қимылдарының себептеріне  дейін,мемлекеттің монополиялық  бақылауында болады;

4)Абсолютті «құқықтық»,дәлірек  құқыққа қарсы,қоғамдық қатынастарды  реттеу,яғни рұқсат етіледі,тек  сол нәрсе,егер ол заңмен көрсетілсе-деген  қағдаға негізделген;

5)Мемлекеттік билік бюрократтық  жолмен құрылады,қоғамнан жасырын  жолдармен «ореол құпиялықпен»қоршалған,халықтың  атынан бақылауға жіберілмейді;

6)Басқарудың әдісі ретінде,күштеу,қинау  және лаңкестік қолданылады;

7)Бір партияның үстемдігі-шын  мәнінде мемлекеттің кәсіби аппаратын  онымен қосып жіберу,оппозициялық  жолдағы күштерге тыйым салу;

8)Адам мен адамзаттың  құқығы бостандығы,декларативтік  және формалды сипатта,оларды  іске асырудың кепілі жоқ;

9)Экономиканың негізінде,үлкен  меншіктер:общиналық,монополияық және  мемлекеттік меншіктер жатады;

10)Арнайы бір ғана идеологиясының  болуы,шын мәніндегі көпжақтылықты  болдырмау;

11)мемлекеттік билік бір орталықтан диктатор мен оның қоршауындағылардың қолында болады;

12)Қоғам жағынан мемлекеттік  органдардың репрессивтік әрекетіне  бақылаудың жоқтылығы;

13)Құқықтық мемлекеттілікпен  азаматтық қоғамның жоқтығы;

14)Мемлекеттік билік,тек  өзінің ғана көзқарасы бойынша,көпшіліктің  пікірі есепке алынбай,демократиялық  тетіктерге,нормалармен институттарға  қарсы жүргізіледі

Авторитарлы саяси жүйе -[лат. autoritas - билік, ықпал ету] - демократиялық және авторитарлық саяси жүйелер бір-біріне қарама-қайшы. Авторитарлы саяси жүйелерде басқарушы топтың билігін қалың бұқара заңды түрде мойындамайды; басқарушы топтың құрамына халық қатыспайды; саясаттың негізгі бағыттарын қалыптастыруда бұқараның үлесі жоқ; басқарушы топ өз билігін әлеуметтік топтар мен жіктердің тарапынан еш бақылаусыз жүзеге асырады. Мұның барлығы авторитарлы сипаттағы саяси жүйелердің саяси өміріне бұқараның қатысуы өте шектеулі екендігін дәлелдейді. Авторитарлы билік заңдылығының негізі - дәстүр немесе билеушінің харизмалық тұлғасы. Дегенмен, авторитарлы саяси жүйелерге біржақты теріс баға беруге болмайды. Адамзат тарихи даму жолының басым бөлігінде осындай саяси жүйелер аясында өмір сүрді. Авторитаризм индустриалды қоғамғадейінгі билікті ұйымдастыру түрі болды. Бірқатар Азия, Африка, Латын Америкасы елдерінде бүгінгі күнге дейін авторитарлық саяси жүйелер орныққан. Олар бүл тәртіптің орнығуын ұлт азаттығы мен қайта дәуірлеуі үшін қажет деп бүркемелейді. Мұнда авторитарлы басқарушылар халықтың мойындауына тек күшпен ғана емес, заңдастырудың харизмалық әдісін қолдану арқылы қол жеткізеді. Авторитарлы билік шын мәнінде қоғамдық тәртіп орнатуда, қоғамдық құрылымдарды қайта құруда, аса маңызды мәселелерді шешуге қажет ресурстар мен күшті жұмылдыруда тиімді. Алайда, қазіргі таңда авторитарлы саяси жүйелер өтпелі кезеңге тән құбылыс ретінде сипатталады. Одан әрі не демократизмге, не тоталитаризмге ұласады.

Ол айтарлықтай кең негіздерге ие. Өйткені, бедел — билік пен билік құрудың қажетті құры- лымдық элементі. Оны биліктің атрибутивтік белгісі деп есептеуге болады. Сондықтан билік, билік құрушы субъект өз беделінің сақгалуы мен өсуіне әрдайым қамқорлық жа- сап отырады. Бедел биліктің және оның шешімдері мен әрекеттерінің заңдылығын қамтамасыз етеді. Билік құру тек қана зорлық-зомбылық пен мәжбүрлеу емес, оны бағыну- шының келісімі негізінде басқару болып табылады. Бедел билік құрушы субъектіні бағынушылардың үстінен қарай- тын және олардың тіршілік әрекеттеріне бағдар беретін күшке айналдырады.

Билік жеке бағынушылардың шамасы келмейтін ерекше құндылықтарды жоспарлап, жүзеге асыратындықтан беделді. Сондықтан бедел адамдардың ассоциативтік бірлестігінің бастапқы кезендерінен бастап адамдар қауымдастығының барлығында қызмет етті. Бедел биліктің әлеуметтік,моральдық-психологиялық негізі болып саналады. Авторитет,авторитаризм, авторитарлық — тек бір түбірлі сөздер ғана емес, олар мемлекеттік биліктің жүргізілуінің өзіндік ерекшеліктерін білдіреді.

Авторитаризм, авторитарлық саяси режим — билік құрушы элитаның бөлініп шығуы, жеке бостандықтар мен саяси бәсекелестіктің шектелуі, адамдарды саяси қауым- дастыққа біріктіретін тіршілікке қажетті әлеуметтік-саяси факторлар тән ерекше саяси режим. Сол себепті автори- тарлық режим өз бетінше қызмет етеді, онда билік үшін ашық бәсекелестік күрес жоқ. Билік үшін күрес, көп жағ- дайда, саяси тартыстар түрінде билік құрушы элитаның ішінде жүреді. Қоғам құрылымданған, саяси рөлдер анық- талынған, саяси жинақылық төмен. Адамзаттың тарихи тәжірибесінде авторитарлық режимнің дамуының әр түрлі формалары көрініс тапқан. Бұл формалардың ерекшелігі қауымдастықтың дамуының әлеуметтік-мәдени деңгейімен анықталынады

Авторитарлық саяси режимнің белгілері:

1)Орталықта және жергілікті  жерлерде,билік біреудің не бірнеше  тығыз байланысты органдардың  қолына жиналады,нақты билеушілер  түрінде көрініс табады бір  мезгілде халық шын мәніндегі  мемлекеттік биліктен қол үзеді;

2)Заң шығаруға, атқаруға және  сот биліктеріне бөлу принциптері  мойындалмайды;

3)Өкілетті органдардың билігі, билігі бар субъектімен тежеледі.

4)Шын мәнінде сот қосымша  орган ретінде болады. Сотқа қатысы жоқ органдар пайдаланылады.

5)Мемлекеттік органдарды, лауазымды  адамдарды сайлау, олардың халық  алдында есеп беруі, принциптерінің  аясы кеміп, тіпті жоққа тән  болады;

6)Мемлекетті басқаруда, әкімшілік  бұйрық әдістері үстем болады;

7)Жеке цензурасы сақталады, былайша  айтқанда «жартылай ашықтық»  сақталад;

8)Біртұтас идеологиясы болмайды;

9)Қоғамдық өмірдің барлық орталары  тексерілмейді;

10) Жекеленген көпжақтылық бар,  оппозицияға жол берілмейді;

11)Адамның және азаматтың құқығы, бостандығы жарияланғанымен толық  түрде іске асырылмайды;

12) Жеке адам, билікпен қарым-қатыныста  қауіпсіздік кепілдігінен айырылған;

13) «Күштеу» құрылымы шын мәнінде,  қоғамның бақылауында жоқ және  тек саяси мақсаттарда ғана  пайдаланылады;

14)Көшбасшысының ролі өте жоғары, бірақ тоталитарлықтан өзгеше;

3. Аристократиялық (грек сөзі - aristokratia) - қоғамдағы ақ сүйектер әулетінен құрылған топтардың мемлекетте саяси билікті жүргізуі, негізінде тарихта Греция, Афина, сияқты т.б. мемлекеттерде дамыды.

4. Фашистік - (италия сөзі - (fascismo) бірлестік, байлау) - бір ұлттың билік жүргізуде үстемдігі жарияланатын және ашық түрде террористік диктатура жүргізетін режим. Мемлекетте адам құқы жойылады, бостандыққа жол берілмейді. Тарихта Италияда, Германияда қалыптасқан.

5. Либералдық - (латын сөзі - liberalis ерікті). Еркін кәсіпкерлікпен парламенттік демократияны дамытуды қамтамасыз етуді мақсат етіп, мемлекеттің барлық тетіктерін сол мақсат үшін қалыптастыратын режим.

Қорытынды ретінде айтатынымыз:саяси(мемлекеттік)режим  –бұл мемлекеттік билікті іс жүзіне асыруға қажетті әдістер мен  тәсілдердің жиынтығы.Бірақта саяси  режим мен мемлекеттік режим  бір-бірімен тығыз байланыспайды.Өйткені,мемлекеттік  режим-саяси режимнің құрамдас бөлігі,элменті(буыны),ал саяси режим –өте кең мағыналы,оған мемлекеттік билік әдістерімен  қатар мемлекеттік болып танылмайтын  саяси ұйымдардың(партиялар,бұқаралық  қозғалыс,әр түрлі қоғамдық одақтар,т.с.с.) қызмет тәсілдері де кіреді.Мемлекеттік  режим болса ол тек қана құқыққа (заңға) бейімделеді,соған арқа сүйенеді,ал саяси режим құқықтарға (заңға) ғана емес өзге де әлеуметтік нормаларға негізделеді (айталық,адамгершілік,саяси,партиялық  негіздерге).

 

 

Жоспар

І.Кіріпсе

Мемлекеттің басқару нысаны

ІІ.Негізгі бөлім

1.Мемлекеттің жоғары аппаратының құрылысы,оларды құру тәсілі,аппаратының бір-бірімен байланысы

2.Мемлекеттің құрылымдық нысаны

3. Мемлекеттің саяси басқаруының режим нысаны

   3.1. Жалпы мемлекеттік  ьасқару тәсілдері

   3.2.Саясаттағы демократияның  деңгейі

ІІІ.Қорытынды

Саяси режим белілері

ІV.Пайдаланған әдебиеттер

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланған әдебиеттер

1. С.А. Табанов «Салыстырмалы құқықтану негіздері». Алматы «Жеті жарғы» 2003
2. Т.Ағдарбеков «Мемлекет және құқық теориясы» Алматы 2003
3. Ғаламтор желісі