Қазақстан аумағында ауа

   Қазақстан аумағында ауа-райын бақылау 19 ғасырдан басталады.1848 жылы Қазалыда,1854 жылы Семейде ,1856 жылы Ырғыз бен Қызылордада , 1859 жылы Алматы мен Оралда ауа-райын бақылау бекеттері ашылды.XX ғасырдың басында Қазақ жеріндегі ауа-райын бақылау  бекеттері 28-ге жетті. Ауа қысымын өлшеу , жел мен бұлт өзгерісі бақыланды . Бұлардың барлығы қарапайым құрал-жабдықтармен жүзеге асырылды. Мамандар жетіспегендіктен , Санкт-Петербургтан келген ерікті қызметкерлер жұмыс жасады. Көбіне дәрігерлер , мұғалімдер , орманшылар өз қызметтеріне қоса атқарды. Семейде А.Г.Аникеев , Ырғызда Виткевич – алғашқы ауа-райын болжау қызметкерлері болды. 1854 жылдан 1918 жылға дейін Қазақ жерінде бар болғаны 43 бекет болды. Сондай-ақ су деңгейін бақылайтын 4 орталық болды. Қазан төңкерісіне дейін олардың саны 25-ке жетті.  

   1922 жылы Орынборда  Қазақ ауа-райын бақылау бюросы  құрылды. Ал 1925 жылдан бастап ауылшаруашылық  ауа-райын бақылау бекеттері құрыла  бастады. Осы жылдары Атырауда(Гурьев),Алматыда,Семейде аэробақылау,гидробақылау бекеттері ашылды.1929 жылы олардың саны 96-ға жетті.1930 жылы халықтың жер комитеті аясында Ауа-райын бақылау комитеті құрылды. Оның алғашқы жетекшісі профессор В.В.Келлерман болды.Алғашқы төрағасы көрнекті тұлға Ораз Жандосов еді.1933 жылы  9 мамырда Қазақ Орталық ауа-райын бақылау басқармасы болып қайта құрылды.1937 жылы,1940 жылы Орталық атауы өзгеріп отырды.1938 жылы басқарма жетекшісі болып И.Ф.Профирьев тағайындалып,ол 32 жыл басқарды.Аталған жылдарда Күрті,Байырқұм,Бетпақдала бекеттері құрылды.Бірте-бірте ғылым салаларының дамуына байланысты ауа-райын зерттеуге де тың жаңалықтар енгізіле бастады.Олардың қатары атмосфераны радиологиялық зондтау әдісі жүзеге асырылды. Бұл әдіс 1930 жылы Кеңес ғалымы П.А.Молчановтың жетекшілігімен 1930 жылы 30 қаңтарда Ленинградта қолданылды.

   Ал бұл әдіс  Қазақстанда 1936 жылы Алматыда  П.Г.Фагт басқарған бір топ аэробақылаушылар көмегімен іске асты.

  1935 жылдан бастап ауылшаруашылық  ауа-райын бақылау бекеттері көбейе  бастады.Сонымен бірге топырақ  ылғалдылығын бақылау да тәжірбиеге  енгізілді.Сол уақыттағы бұл мекемелердің  қызметі ауылшаруашылығын көтеруге,дамытуға  бағытталды.

  Қазақ жеріндегі алғашқы  ауа-райын болжау картасы Ауа-райын  зерттеу бюросының жетекшісі  М.Д.Пономаревтың жетекшілігімен  жасалып,халыққа қызмет көрсете  бастады.

  1936 жылдан бастап ауа-райының  қысқаша мәліметі, ал 1940 жылдан  бастап  ұзақ мезгілді болжау халыққа  таныстырыла бастады.1935 жылдан бастап  тұрақты түрде онкүндік  бюллетені  жарияланып тұрды.

  Өндірістің ұлғаюы,жаңа  техникалық құрал-жабдықтардың көбеюі-ғарыштық  ауа-райын болжау қызметтеріне  жол ашты.

  1940 жжылы 210 ауа-райын бақылау стасасы,175 гидрологиялық бекет,20 аэроғарыштық пункт,1 радиозондтық пункт халыққа қызмет көрсетті.

  1936-1946 жылдар аралығында  облыс орталықтарында ауа-райын  болжау басқармалары құрылды.

  Соғыс жылдарында  да ауа-райы қызметі бір орталықтанып,мамандар  жеңісті жақындатуға өз үлестерін  қосты.

  Қазақстандағы тың  және тыңайған жерлерді игеру  жылдарында аталған мекемелер  көптеп ашылып,халық сұранысын  қанағаттандырды.

  1978 жылдың 14 наурызынан  бастап Қазақ ССР ауа-райы қызметі  басқармасы болып өзгертіліп,қоршаған  ортаны қадағалау да бірге  атқарылды.

  Еліміз тәуелсіздік  алған жылдардан бастап басқарма  атауы бірнеше рет өзгертілді.1999 жылғы 2 наурыздағы ҚР Үкіметінің  №185 қаулысына сәйкес,ҚР қоршаған  ортаны қорғау министірлігінің  “Қазгидромет” басқармасы болып бекітілді.

 Гүгінгі таңда ауа-райын болжау орталықтары мен мекемелері заман талабына сай,жаңа технологиялық құрал-жабдықтармен жарақтандарылған.Қызмет түрлері,салалары тиімді де,озық тәсілдермен атқарылады.

  ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың  жыл сайынғы жолдаулары мен   “Қазақстан - 2050”стратегиялық дамуда да қоршаған ортаны қорғау мәселелері-басты орындарда тұрғаны белгілі.Осы тұрғыдан алғанда ауа-райын болжау қызметі – қай уақытта да өз маңызын жоймақ емес.

  Өйткені,әрбір адамның  өмірі де,мәні де табиғат пен  қоршаған ортамен тығыз байланысты.

  Ауа-райын зерттеу,болжау  мекемелерінің қызметі де –  қазірде,болашақта да өз маңызын  арттырары сөзсіз.