Желдеткіш

Желдеткіш (латынша: ventіlatіo — желдету) — өндіріс орындарын желдетуде, аэроқоспаларды құбырмен тасымалдауда, т.б. ауаны немесе басқа газдарды қозғалысқа түсіріп орнын ауыстыру үшін олардың артық қысымын (әдетте, 0,15 Мпа-ға дейін) тудыратынқондырғы. Олар үймереттерді және шахталарды желдетуге, қазан және пеш агрегаттарына ауа жіберуге не олардан түтін мен зиянды газдарды сорып тысқа шығаруға, материалдарды кептіруге, машинабөлшектері мен механизмдерін салқындатуға, сусымалы және талшықты материалдарды пневматикалық жолмен тасымалдауға, бірқатар технологиялық процестерді атқаруға, машина радиаторлары мен конденсаторын салқындатуға, т.б. қолданылады.^[1]

Желдеткіш - бөлмелерді желдету кезінде немесе аэроқоспалардықұбырлар арқылы тасымалдау үшін ауаны немесе басқа газды шамадан тыс қысымдайтын құрылғы.^[2]

Өнеркәсіптік желдеткіштердің стол үстіне қойылатын және аспалы желдеткіш түрлері кеңінен тараған. өшатын аппараттарда желдеткіштер тарту күшін тудыратын құрал ретінде (көтергіш желдеткіштер, турбореактивтік екі контурлы қозғалтқыш желдеткіштері,желдеткіш— фенестрон) пайдаланылады. Желдеткіштер қуаттылығына қарай Вольттың үлестерінен (тұрмыстық желдеткіштер) мыңдаған кВт-қа (өнеркәсіптік желдеткіштер) дейінгі желдеткіштер, ал құрылымына байланысты — центрден тепкіш желдеткіш және осьтік желдеткіш болып ажыратылады (суретті қ.). Желдеткіштер, негізінен, қозғалтқышпен белдікті беріліс арқылы немесе тікелей серіппелі муфта көмегімен әрекетке келтіріледі. Кішігірім желдеткіштердің қалақшалы дөңгелегі тікелей қозғалтқыштың білігіне бекітіледі, ал ірі желдеткіштер сору жылдамдығын реттегіш және діріл бәсеңдеткіш құрылғылармен жабдықталады.

XIX ғасырдың басында желдету жүйесінің алғашқы даму сатылары калыптаса бастады. Академик Э. X. Ленд ғимаратты желдету механикалық жолдармен іске асатынын атап өтті. Центрден тепкіш желдеткіштердің шығуы арқасында желдету жүйесінің дамуы кең етек ала бастады. Аталған желдеткіш түрін 1832 жылы А. А. Саблуков ойлап тапқан болатын. 1835 жылы центрден тепкіш желдеткішті Алтайдағы Шағыр кенішінде пайдалана бастаған. Саблуков бұл желдеткіш арқылы түрлі кемелерді, ғимараттарды желдетуді ұсынған. Вентиляцияның дамуына өзіндік үлесін қосқан ғалымдардан В. М. Чаплинді де атап өтуге болады.

Желдету (латынша: ventіlatіo — желдету) — үй бөлмелерінде, өндіріс орындарында, т.б. реттеулі ауа алмастыруға, адам денсаулығына қолайлы жағдай жасауға, сондай-ақ технологиялық процестердіңталаптарына сай құрал-жабдықтар мен құрылыстық құрылымдарды, материалдарды, азық-түлікті, т.б. сақтауға арналған шаралар жүйесі.

Желдету ағындата желдету, сора желдету, ағындата-сора желдету, жалпылай алмастыра желдету және жергілікті желдету болып бөлінеді. Ағындата желдету ішке тек таза ауа беруді қамтамасыз етеді. Ал ауаны тысқа шығару іштегі қысымның артуына байланысты саңылаулардан, есіктің ашылып-жабылуы кезінде іске асады. Сора желдету желдетілетін бөлмедегі ауаны әкету үшін қолданылады. Бұл жағдайда бөлмедегі ауа қысымы кемиді де, есіктен және саңылаудан таза ауа кіреді. Ағындата-сора желдетуде таза ауаның енуі мен лас ауаның әкетілуі бір мезгілде қатар жүреді. Бұл әдіс ауа алмасуы үнемі қарқынды жүрген кезде ғана тиімді.

Жалпылай алмастыра желдету бөлмеде бөлінетін шектен тыс зиянды заттардың, жылу мен будың таза ауамен залалсыз шекке дейін араласуына негізделген. Ал жергілікті желдетуде зиянды заттар (газ, бу, т.б.) олардың пайда болатын жерлерінен сору құралдары арқылы тысқа шығарылады. Бұл әдіс шектеулі кеңістікте ғана қолайлы ауа ортасын тудыра алады. Желдету үйдің және сыртқы температураларының айырмашылығы мен желдің әсерінен (мысалы, үймерет аэрациясы) болатын табиғи желдету және механикалық әсер ету арқылы (ауа желдеткіштер арқылы қозғалысқа түсіріледі) атқарылатын механикалық желдету болып ажыратылады.^[2]

Ауа алмастыруды қамтамасыз ететін техникалық құрал-жабдықтар жиынтығы да желдету деп аталады. Сырттан сорылып алынатын ауаны шаң-тозаңнан тазарту үшін желдету жүйелеріне ауа сүзгілер орнатылады, ал тысқа шығарылатын ауа шаң тұтқыштар — абсорбер және адсорберлер арқылы тазартылады.

Табиғи жолмен желдету - ашық терезелер немесе люктар арқылы ауаның еркін алмасуымен қамтамасыз етілетін желдету.

Картерді жабық түрде желдету - қозғауыш цилиндрларына ауа сүзгісі арқылы картерлік газдарды сорып алуды қамтамасыз ететін желдету.

Картерді ашық түрде желдету – атмосферадағы эжекциялық түтік арқылы қартерлік газдарды сорып алуды қамтамасыз ететін желдеткіш.

Жанармай багін (сауытын) желдету – жанармайдың ең жеңіл фракцияларының булануын азайту және сиретілудің пайда болуын болдырмау мақсатымен автомобильдің бензин құятын багінің (сауытының) ішкі куысын атмосферамен қосатын желдету жүйесі.

Қазіргі таңда желдету жүйесі әрбір ғимаратта, әрбір үйде қолайлы микроклиматты қалыптастырып тұруда үлкен рөл атқарады. Желдетудің екі түрі қолға алынған: жасанды және табиғи. Жасанды желдету түрлі желдеткіштер арқылы іске асады. Ал табиғи желдету деп терезе, есік, сонымен қатар арнайы тесіктер арқылы ауаны алмастыруды айтамыз. 

Бүгінгі күні желдету жүйесінің дамуы желдеткіштердің түрлері көбеюіне байланысты қарқындап дамуда. Әр ғимараттар мен зертханалық кабинеттерге арналған желдеткіш түрлері де ойлап табылған. Өндіріс орындарында өнімге байланысты желдеткіштер пайдаланылады.

Желдеткіштерді таңдай білу де желдету жүйесін ұйымдастырудың маңызды бөлігі.

Өндіріс процесі кезінде бөлменің ауасы әрдайым әр түрлі зиянды заттармен ластанады, адамдардың денсаулығына кері әсерін тигізеді,кейде шығарылып жатқан өнімге.сондай зиянды заттарға әртүрлі түрде шаң,бу,газ сонымен бірге артық жылу мен ылғал,химиялық бу жалпы уытты заттектер немесе тітіркенгіштік әсері, улы және сусыз шаң, зиянды радиоактивті факторлар. 

Қоршаған ауаның ластануы жалпы жылудың бөлінуі,ылғалдылық пен көмірқышқыл газы,жылу мен ылғалдың бөліну санына байланысты физикалық дәрежесі адамға артық жүктеме және қоршаған ортаның температурасына қатысты. Қазіргі заман талабына сай адам өміріне жасанды құрал тиімділігі ауа ортасына қажет.  
Техникалық желдету ауадан зиянды заттарды жою жолымен күресу және соңғы таза өтемақы жүйесін пайдаға асыру мақсатымен қызмет етеді.  
Желдету жүйесі ұстаным әсеріне қарай:табиғи және механикалық болып бөлінеді.Табиғи желдету жүйесі сирек ерекшелігі жалпы алмасу,бөлмені барлық ауамен алмасуды қамсыздандыру қорытындыға сәйкес зиянды заттардың бөлмеге түсуі,артық ауамен бірге жайылады.  
Механикалық желдету жүйесі жалпы алмасуда,жергілікті де бола алады.Жергілікті жүйеде құрылғы арқылы зиянның бөлінуіне қарсы әртүрлі қорғану түрін жасайды,ауа жергілікті ауа шығару нұсқауымен жойылады.Ауа өтемақысы,жергілікті ауа шығаруды жою бөлме ішіне жаңа таза ауа берілуі.  
Табиғи желдету жүйесі бөлмеде болатынәртүрлі көлемі көп мөлшеріндегі сыртқы салқын ауа мен жылу, ауа алмасуымен жүзеге асады, сонымен бірге жел әсерінен де болуы мүмкін.Механикалық желдету жүйесі ауа алмасу тек желдетік жұмысы арқылы жүзеге асады.

Аса маңызды ұсыныс сәулет-жоспарлаумен конструктивтік сипат өндірістік ғимаратты ауаландыруға байланысты келтіреді.  
1. Көп аралық цехта ағынша сол сияқты ауа мақсатқа сәйкестік үлесті фрамуг жарық ашылу арқылы атқарады.  
2. Көпаралық өндірістік ғимараттарды жоспарлап салу кезінде міндетті турде зиянды заттарды сапасы мен сипатына көңіл бөлген жөн,әрбір аралықтан бөлінген,осыған төбе қимасы,фонарь формасы,оның біркелкі орналасу және аралық биіктігіне байланысты шешім шығару керек.Ауаландыруды сұрақтарды шешпей пайдалануға болмайды,ауаның төбеде және қатты зиянды газдар мен шаңдар пайда болады.  
3. Артық жылу мен зиянды газдар бөлме ішінде сыртқы қабырғадан шығу керек.  
4. Таза ауа келуі жеткілікті болуы үшін цех құрылысшының сыртқы қабырғасы ашық және т.б құрылыссыз болғаны,жақсы жоспарланған шешім болып табылады.Тұрғын орындарда көп жағдайда мақсатқа сәйкес бөлмеде орналастырылған жөн.  
5. Цехты ауаландыру кезінде үлкен роль оның биіктігіне байланысты.Цехта үлкен жылу бөліну кезінде оның биіктігі 10метрден аспауы керек.  
6. Ғимарат орындарында ауаландыру жаз және қыс мезгілдерінде жүзеге асады.Сыртқы ауаның қыста тесігі еденнен 4 метр биіктікте орналасу керек.Ауа желдету төмен сыртқы температура көлем бөлігін бөлмеге жылуы бар желдеткішті 10-12 С шығаруы қажет.

Өнеркәсiптiк желдету жабдығы - берiктiктiң үлкен қоры бар күрделi және қуатты инженерлiк жүйелерi. Мұндай желдету кез келген қосындылардың ауасынан тез алып тастауы қамтамасыз етуге шақырылған, өндiрiстiк процесс үшiн зиянды: артық ыстықтап тұр және дым, Газа және шаң көтер, түтiн және өте ұсақ қатты қосындылар. үш өнеркәсiптiк желдетудi шешетiн басты мiндетi бұл жылумен күрес, үлкен үлкен ауа ылғалдылықпен және шаңмен. Әдеттегiдей, шаңмен желдетудiң жалпы алмасу жүйелерi де жұптаса алады. Ылғалды тиiмдi бейтарап қалдырсын тек қана арнайы өнеркәсiптiк желдетудi алады - жергiлiктi сорулар. Өнеркәсiптiк желдетудi шаңмен күрес үшiн 95-99 пайыздарға дейiн шаң көтеруге ұстайтын қуатты аспирациялық жүйелермен екпiндейдi.

Өнеркәсіптік өндірісті еңбек гигиенасына қатысты дамытудың қазіргі заманғы кезеңінде өндірістік желдеткіштер елеулі рөл атқарады. Оның маңыздылығы өндірістік үй-жайлардың ауасына қоршаған орта факторлары мен еңбек процесінің адам организміне әсер етуін азайтатын немесе болдырмайтын өлшемдерді тән ететін неғұрлым тиімді іс-шаралардың бірі болып табылатындығымен айқындалады. Шамалары елеулі дәрежеде желдеткіштің тиімділігі және ұтымдылығымен айқындалатын факторлар: зиянды химиялық заттар, өндірістік шаң, ауаның температурасы, ылғалдылығы мен қозғалысының жылдамдығы. Сондай-ақ кәсіпорындардың еңбекті қорғауға бөлетін қаражатының негізгі бөлігі желдеткіш жабдықтарды сатып алу мен пайдалануға жұмсалатынын атап айтқан жөн. Сонымен бірге, еңбекті қорғау саласындағы практика көрсеткендей, жекелеген жағдайларда желдеткіш жабдықтар дұрыс орнатылмағандықтан немесе дұрыс пайдаланылмағандықтан, оларды сатып алу мен пайдалануға жұмсалатын қаражат өзін өзі ақтамайды.

Кәсіпорын аумағында таза ауаны  сақтау - жабдықтарды цехтарды желдету  үшін қолдану және жұмыс орындарында  қолайлы жағдай жасау үшін пайдаланудың негізгі шарты.

Шығарылатын ауаны қоспалардан  тазарту дәрежесінің коэффициентін  айқындау (зиянды заттар концентрациясы мен тазартқанға дейінгі, тазартқаннан кейінгі зиянды заттар концентрациясының  процентпен көрсетілген арақатынасы) ауаны тазарту қондырғыларының  жұмыс істеуінің негізгі техникалық сипаттамалары болып табылады.

 

Жылыту және желдету: негiзгi талаптар 
Жобалаушылар сәйкес жылыту және желдетудiң жүйелерiнiң пайдалануының нақты шарттары үшiн нақтылы желдету жабдығы таңдауы керек болатын ереже орнатылған. Осылай, желдетудi механикалық жүйелер сыртқы ауа 40 градустардың минустың мәнi қыстыгүнi Цельси бойынша жететiн есептi температурасы бар аудандарындағы қоғамдық және әкiмдiк- тұрмыстық бөлмелерi үшiн мiндеттi түрде жобалауы керек. Тұрғын, қоғамдық және әкiмдiк- тұрмыстық ғимарат қолданылатын табиғи тарту желдету жабдығы жылдың суық мезгiлi үшiн температураның Цельси бойынша және iшкi ауаның 5 градустарының температураның сыртқы ауаның меншiктi салмақтарының айырымына үмiт арту керек. 
Жүйелер үй және кеңсе бөлмелерiнiң ауамен жылытумен сәйкес желдетулерi резервтегi желдеткiштермен немесе кемiнде екi жылытқыш агрегаттар ескеруге жобалау керек. Ережелер, бiрақ және одан төменде бұл мән, қоятын жылыту және желдетудiң қоятын нормативтары, жiбередi желдеткiштердiң бiрлерi жағдайда саптан шығып қалады,  
12 градустардың деңгейiне дейiн ауаның температурасының төмендетуi баспанаға Цельси бойынша.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер тізімі:

1.Безопасность жизнедеятельности/Под ред. Русака О.Н.— С.-Пб.: ЛТА, 1996.  
2. Белов С.В. Безопасность жизнедеятельности — наука о выживании в техносфере. Материалы НМС по дисциплине «Безопасность жизнедеятельности». — М.: МГТУ, 1996.  
3. Всероссийский мониторинг социально-трудовой сферы 1995 г. Статистический сборник.— Минтруд РФ, М.: 1996.  
4. Гигиена окружающей среды./Под ред. Сидоренко Г.И.— М.: Медицина, 1985.  
5. Гигиена труда при воздействии электромагнитных полей./Под ред. Ковшило В.Е. — М.: Медицина, 1983.  
6. Золотницкий Н.Д., Пчелиниев В.А.. Охрана труда в строительстве.— М.: Высшая школа, 1978.  
7. Кукин П.П., Лапин В.Л., Попов В.М., Марчевский Л.Э., Сердюк Н.И. Основы радиационной безопасности в жизнедеятельности человека.— Курск, КГТУ, 1995.  
8. Лапин В.Л., Попов В.М., Рыжков Ф.Н., Томаков В.И. Безопасное взаимодействие человека с техническими системами.— Курск, КГТУ, 1995.  
9. Лапин В.Л., Сердюк Н.И. Охрана труда в литейном производстве. М.: Машиностроение, 1989.  
10. Лапин В.Л., Сердюк Н.И. Управление охраной труда на предприятии.— М.: МИГЖ МАТИ, 1986.  
11. Левочкин Н.Н. Инженерные расчеты по охране труда. Изд-во Красноярского ун-та, -1986.  
12. Охрана труда в машиностроении./Под ред. Юдина Б.Я., Белова С.В. М.: Машиностроение, 1983.  
13. Охрана труда. Информационно-аналитический бюллетень. Вып. 5.— М.: Минтруд РФ, 1996. 

 

Жоспар:

1. Желдеткіш
2. Желдету
3. Желдету түрлері
4. Өнеркәсіпті желдету
5. Желдету мен жылытуға қойылатын талаптар