Аудиттің жекелеген қызметтері

Адалдық және объективтілік. Аудитор кез келген кәсіби қызметін жүзеге асырғанда адал әрі объективті болуы керек, мүдделердің сәйкеспеуінен болатын дауөжанжалдарға араласпай, фактілерді ойдан құрастырып бұрмалауы қажет. Клиенттің салық төлеуден жалтаруы, жалған жазылған есептілік жазбалар, қаржылық есеп берудегі жаңылыс ақпараты барын біле тұра жасырған аудитор қабылданған адалдық пен объективтілік ережелерінің рухы мен атына нұқсан келтіреді.

Стандарттарды сақтау. Аудитор стандарттар мен олардың интерпретациясын сақтауы керек. Осыған сәйкес олар өз құзыретіндегі қызметтерді ғана көрсеткені дұрыс. Кәсіби қызметті атқару кезінде ол баса назар аударып, қызмет етуді жоспарлау және бақылау; ұсыныстар жасап, қорытынды шығару үшін қажетті екжей-тегжейлі ақпарат болуы керек.

Құпияны сақтау. Аудитор клиенттің ерекше рұқсаты болмайынша ешқандай құпия ақпаратты жарияламауы керек және мамандығына нұқсан келтіретін әрекеттерге бармауы керек.

Жарнаманы шектеу. Аудиторлар өзінің қызметін немесе фирма  атауын жарнамалау арқылы клиенттерді мазалап, адамдарды адастыру арқылы өз қызметін мәжбүрлеп өткізуге немесе алаяқтық жасамауға тиіс.

 

ІІ бөлім. Аудиттің жекелеген қызметтеріне сипаттама

2.1 Еңбекақыны есептеудегі аудиттің мақсаты мен міндеттері

 

Аудиторлық  қызмет-бұл аудиторлардың (аудиторлық фирмалардың) кәсіпкерлік қызметі, экономикалық субъекттілердің талаптары және басқада қаржылық міндеттемелер, салық декларацияларын, төлем есеп құжаттары, бухгалтерлік (қаржылық) есеп берулерді, тәуелсіз, ведомостан тыс тексерулерді жүзеге асыру бойынша қызметтер, бұған қоса басқада аудиторлық қызметтерді жүзеге асырушы субект.

-бухгалтерлік  есепті жүргізу және орнына  келіруді құру;

-бухгалтерлік(қаржылық)есеп  беру және табыстар жөнінде  декларацияларды құру;

-қаржы-шаруашылық  қызметін талдау;

-экономикалық  субектілердің активтері мен  пассивтерін бағалау;

-қаржылық, салақтық, банктік және басқада шаруашылық  заңдарына байланысты сұрақтарға  консултация беру;

-оқыту

-және тағы  басқалар.

Аудит-бухгалтерлік есептің жүргізу тәртібін қадағалауды  тексеру негізінде кәсіпорынның қаржылақ есеп беруін тәуелсіз талдау, Қ,Р шаруашылық және қаржылық операциялар заңдарына сәйкес, толық жәненақты кәсіпорынның қызметінің қаржылық есеп беруінің көрініс табуы керек. Экспертиза аудиторлық қорытындығы сәйкес аяқталады.

Аудит мақсаты- нақты мақсатты шешу, заңмен анықталған,аудиторлық қызметті нормативтік реттеу жүйесі, клиент және аудитор арасындағы келісім-шартты міндеттеме.

Еңбек ақыны  тексеру кезінде аудитордың негізгі  мақсаты,бақылаудың күшті жақтарын анықтау,маңызды қателердің жоқтығына көз жеткізуі болып табылады.

Еңбек ақы төлеудің аудитінің негізгі мақсаты еңбек  ақы бойынша бухгалтерлік есептің  жүргізілуінің дұрыстығын және одан ұсталымдардың, еңбек ақыдан аударымдар кезінде нормативтік- құқықтық актілердің қарастырылуын тексеру.

Аудитордың  мақсаттары

1.Еңбек ақының  дұрыстығын тексергенде, аудитор  келесілерді тексеруі керек:

-Өндірілген  өнім,орындалған жұмыс және қызмет  көлеміне, жұмыс уақытының есебі  бойынша алғашқы құжатардың заңға  сәйкестігі және саны.

-Бухгалтерлік  баланыстағы және Бас Кітаптағы жазбалары мен шот681 бойынша аналитикалық есеп көрсеткіштерінің бір күндегі екі жақтың мәліметерінің сай келуі.

2. Еңбек ақы  қорының пайдаланылуын тексерген  кезде аудитор тексеруі керек  келесілерді:

-Кәсіпорын жұмысшыларына  штаттық кестеде бекітілген қызметтік айлығының қадағалануын тексеру;

-Инфляция жағдайында  бағалардың өсуін есепке ала  отырып олардың индексациясының  уақтылы жүргізілуін тексеру;

-Құрылтайшылардың, акционерлер жиналысы немесе  басқару кеңесі штаттық кестені  бекіткендігін тексеру;

-Орындалған  жұмыстар үшін есептеулер жүргізілдіме , жұмысшылардың кесімді наряды  бойынша еңбек ақы дұрыс жүргізілудеме;

-Кәсіпорын жұмысшыларына  сыйақылардың дұрыс берілуін  тексеру;

Еңбек ақы төлеудің жаңа жүйесі енгізілгеніне байланысты, есептеу кезінде дұрыс болмауы мүмкін, үшін себебі стажды анықтау қолмен жүргізіледі, жұмысшылардың қызметтік айлығын, жұмысшының стажын анықтауда оның нақтылығын және дұрыстығын тексеруді жүргізуі қажет:

1.Еңбек ақы  төлеу ставкасының, қосымша төлем  үшін рұқсат, жалдау күні жөнінде ақпарат барма және олар жеке делодабарма соны тексеру;

-Еңбек ақы  өсуін қадағалау,жиналыстың протоколдары  және кәсіпорын басшысының бұйрығымен  рәсімделудеме;

-Еңбек ақыдан  аударымдар және ұсталымдарды  жүргізуде жеке делода көрсетілген  ақпараттарды бухгалтер пайдалануда ма;

2.Бухгалтерлік баланыстағы  және бас кітаптағы жазбалардың  681шот бойынша аналитикалық есеп  көрсекіштеріне сай екендігін  анықтау.

3.Бастапқы құжатардың  туралығын олардың дұрыс толтырылуын,  жауапты тұлғалардың қолдарының санын тексеру, барлық риквизиттердің дұрыс толтырылуы бойынша, құжаттарда келісілмеген түзетулер және өшірулер орын алған жоқпа екен;

4.Еңбек ақыны есептеу  бойынша ведомстардың жазбаларынан  алу;

-Есептеулер мен ұсталымдар, құжатпен куәландырылған;

-Жиынтық аударымдар, шегерімдер, таза төлемді санау;

5.Зейнет ақы қорына  салықтардың ұсталынуының дұрыстығын  тексеру;

6.Еңбек ақы төлеудің  уақтылығын және кезеңділігін  ексеру;

7.Еңбек ақыға арналған  ведомстардың жазбаларының нақтылығын  тексеру.

Еңбек ақыдан ұсталымдарды тексеру.

-Кәсіпорын жұмысшыларынан  ұсталымдар бюджет бойынша салықпен  есеп айрысу, аналитикалық шоттарының  мәліметері бойынша еңбек ақыны  төлеу ведомстарын салыстыру;

-Жеке тұлғалардың салығы  бойынша заңдылықтардың сақталуы;

-Жекелеген жалданған  жұмысшылар бойынша ұсталымдарды  зерттеу;

-Бюджетке салықтардың  аударылуының тұрақтылығы;

Аудитті жүргізу  үшін, баланс, бас кітап,жинақ ригистерлері, және алғашқы құжатарды қарауы қажет.

Алғашқы құжаттардан  таңдалып тексеруге жататындар:

-Есеп парақтарының  түрлі формалары:есеп парақтары,сапарлық  парақтар, орындалған жұмыстар және  еңбек парақтарының есебі;

-Қабылдау актілері;

-Топтан топқа  ауыстыру актілері;

-Ведомстволар;

-Есеп журналы;

-Шығарылуы  немесе демалысқа шығуы кезіндегі  еңбек ақы төлеу бойынша есеп-айрысу;

-Жұмысқа жарамсыздығы  жөніндегі парақтар;

 Есеп бойынша  мәліметтерді топтау мен жинақтау  жекелеген автоматтандыру жағдайында  ЭВМ-де жүргізіледі. Осыған байланысты  мұнда тек пайдаланылатындар  көрсетілген:

-жұмыс уақтының  есебінің табелі;

-есеп- төлем  ведомстері;

-аванс төлемінің  ведомстарі;

 -жалақы төлемінің ведомстары;

-әрбір жұмысшының  есеп парақтары;

 Еңбек ақы  төлеуді тексерген кезде аудитордың  негізгі мақсаты,бақылаудың күшті  жақтарын анықтап,маңызды қателердің  жоқтығына көз жеткізу.

 Кәсіпорындағы  ішкі бақылау жүйесінің (ІБЖ)  мақсаты-кәсіпорынның ағымдағы шаруашылық  істерінің, тәртіппен және тиімді  орындалуы.

- Басшылықтың  қаржы-шаруашылық саясатының талаптарының  орындалуы;

- Кәсіпорын  активтерінің сақталуы және ақпараттармен,құжатарға дәл және толық қамтамасыз ету деңгейі;

 Ішкі бақылау  жүйесінің тиімділігін анықтаған  кезде көптеген факторлар пайда  болады:

-кәсіпорында  ақпаратты қалыптастыруға қатысушы  жұмысшылардың ауқымы және тапсырылған  іс үшін жауапкершілігінің болуы;

-ақпаратты  қалыптастыру және істі жүргізу  бойынша олардың арасында тәртіптің  болуы;

-бақылаудың  техникалық құралдарының болуы;

-бақылау технологияларының  барлығы;

-бақыланатын  параметрлерінің болуы;

 ІБЖ- келесілерді  қамтиды:

1) Нақты анықталған құқықтары және міндеттері бар жауапты жұмысшылар;

2) Міндетердің қатыстылығына байланысты бөлінуі (активтерді сақтау және олардың есебі бойынша)

3) Опреацияны жүргізу кезіндеі қажетті процедуралардың сақталынуы.

4) Құжаттардың сақталуын бақылау (номерация,опреация орын алған мерзімдегі немесе одан кейінгіге сай)

5) Құжаттар және активтерді нақты бақылау (материалды жауапты тұлғамен нақты тексеру)

6) Орындалған міндеттерді тәуелсіз тексеру (ішкі аудит).

 

2.2 Аудиторлық тәуекелділік

 

Бухгалтерлік  стандарттар бойынша комитет әзірлеген «Қаржылық есеп беруді дайындау мен ұсынудың негіздерінде» « елеулік» ұғымына былайша анықтама берілген: «Егер ақпаратқа рұқсатнама беріліп, тиісті жеріне жөнелтілгенде пайдаланушының қаржылық есеп беруінің негізінде қабылдайтын экономикалық шешіміне әсерін тигізетін болса немесе ақпараттың бұрмаланып көрсетілуі пайдаланушының экономикалық шешіміне зиянын тигізіп жатса, онда мұндай мұндай ақпарат елеулі деп саналады. Елеулік баптардың немесе қателіктердің шамасына байланысты болады әрі соған орай белгілі бір жағдайларда олардың рұқсатнамасына (пропуск) немесе бұрмалауына қатысыт уәжіп-пікір қабылданады. Яғни, елеулік көбінесе есеп берудің табалдырығын немесе межесін (нүктесін) көрсетеді және қандай да ббір пайдасын тигізетін ақпаратқа ие болатын сипаттамасы жоқ» .

Елеулі белгілерді бағалау кәсіби пікірдің мазмұның білдіреді. Тексерудің жоспарын жасау барысында  аудитор сандық қатынастағы елеулі бұрмаларды анықтау мақсатында елеуліктің қолайлы деңгейін белгілейді.

Жоспарлау кезеңінде аудитор қаржылық есептемелерде елеулі бұрмаланған ақпараттарды тудыратын сәттерді де қарастырады. Нақты  есепшоттардың  сальдосымен жә»не операциялардың кластарымен байланысты елеуліктің аудиторлық бағалауы, мысалы, қандай баптарды зерттеу қажет, іріктемелерді пайдалану керек пе, әлде талдамалы процедураларды пайдаланған дұрыс па, міне осындай мәселелерге қатысты аудитордың бір шешімге келуіне септігін тигізеді. Бұл қолайлы деңгейге дейін аудиторлық тәуекелдікті кемітетін аудиторлық процедураларды таңдап алуына мүмкіндік береді.

Елеулік пен  аудиторлық тәуекелдіктін арасында кері байланыс болады, яғни елеуліктін деңгейі неғұрлым жоғары болған сайын  аудиторлық тәуекелдіктің деңгейі  соғұрлым төмен немесе осыған керісінше  болады. Елеулік пен аудиторлық тәуекелдіктің арасындағы кері байланысы аудитор аудиторлық процедураның сипатын, орындалу мерзімін және көлемін анықтау барысында назарға алады (ХАС 320 «Аудиттегі елеулік»).

Қаржылық есептемелердің аудитімен бірқатар тәуекелдік аспекетілері тікелей байланысты. Тәуекелдіктің негізгі екі түрі болады: аудиторлық тәуекелдік және бизнес (аудитордың немесе оның фирмасының) тәуекелділігі.

Аудиторлық  тәуекелдіктің мағынасын  былай  түсіндіруге болады: аудитор қаржылық есептілік дұрыс жасалған деген  қорытындыға келеді, осының негізінде аудиторлық қорытындыға пікір-ескертпе айтылмайды, яғни пікірдің шынайылығына күмән келтірмейді, ал шындығына келгенде – қаржылық есептіліктің елеулі ақауы болады.

Бизнес тәуекелдігінің мағынасы мынаған саяды: клиентке ұсынылған  аудиторлық қорытынды әділ жасалса да, аудитор немесе аудиторлық фирма клиентпен арадағы өзара қарым-қатынасында сәтсіздікке ұрынады. Бизнес тәуекелділігін бақылаудағы басты фактор аудиторлық тәуекелділіктің деңгейін мұқият анықтау болып табылады. Аудиторлық тәуекелділікті бағалаудың негізгі екі әдісі бөліп көрсетіледі:

а) бағалаушылық (интуициялық, яғни түйсіктік);

ә) сандық.

Арнайы әдебиеттерде сипатталған аудиторлық тәуекелдіктің  үлгісі (моделі) SAS 47 (ол SAS 39 ( аудиттің іріктеу  әдісі  туралы) ережесіне және тәуекелдіктің елеулігіне негізделеді). Аудиторлық тәуекелдіктің алдын ала үлгісі мындай формада болуы ықтималы:

 

 

DAR = IR · CR ·DR, 

 

мұнда DAR – қолайлы  аудиторлық тәуекелдік (Desired audit risk);

IR – шаруашылық  ішіндег ітәуекелдік (Internet risk);

CR – бақылау тәуекелдігі (Control risk);

DR – табылмау  тәуекелдігі, яғни байқамай қалу  қатері (Detektion risk).

Осы келтірілген  үлгіге кіретін аудиторлық тәекелдік  түрлерінің ерекшеліктерін қарастырайық.

1. Қолайлы аудиторлық тәуекелділік (DAR)- аудит аяқталғаннан кейін қаржылық есептемеде елеулі қателіктердің барын және стандартты аудиторолық пікір-ескертпесіз (пікірдің шынайылығына күмән келтірмейді) білдірілгенін аудитор мойындауға әзірлік шарасы.

2. Шаруашылық ішіндегі тәуекелділік (IR) – сегментте қателіктің барын және бұл қателіктің шаруашылық ішіндегі бақылау жүйесінің тексеруінде рұқсат етілген деңгейдегі шаманы тыс (артық) екенің аудитордың болжау шарасы.