Есеп айырысу шоттарының аудиті

      Касса мен кассалық операциялардың аудиті негізінде үш бағыт бойынша өтеді: қолма-қол ақшаны түгендеу; оларды түгел және уақтылы кіріске алуды тексеру; ақшаны шығыстарға есептен шығарудың дұрыстығын тексералпы алғанда касса мен кассалық операцияларды тексергенде келесі әдіснаманы қолдануға болады.

 
 
 

                                             

                                              2.2 Кассалық  түгендеу

       Кассаны түгендеу аудитордың тексеру орнына келгенінеде бірден өткізіледі.Оны өткізуге дейін аудитор мыналарды анықтауы тиіс: кәсіпорында басшысының кассадағы ақшаның бар-жоғын кенеттен тексеруді жүйелі жүргізу үшін тұрақты жұмыс істейтін комиссия туралы бұйрығы бар ма, бұл бұйрық орындала ма? Кассаны кенеттен тексеру актілері бар ма және олардың мазмұны қандай; тексерілетін кәсіпорынға бір кассир немесе бірнеше кассир қызмет көрсете ме, кассир тек тексерілетін кәсіпорында ғана жұмыс істей ме немесе өз міндеттерін басқа ұйымдарға қызмет етумен қоса атқарады ма, кассирді тағайындау туралы бұйрық және кәсіпорын әкімшілігі кассирмен жасасқан материалдық жауапкершілік туралы шарт бар ма, кассир кассалық операцияларды жүргізу ережелерімен танысты ма?

     Кассаға тексеруді жүзеге асырғанда, аудитор мынадай шарттарды сақтауға міндетті: тексеру құрамында кәсіпорынның кассир мен бас бухгалтері міндетті түрде кіруге тиісті, кәсіпорын басшысы тағайындаған тұрақты жұмыс істейтін комиссия мүшелерінің қатысуымен жүргізіледі; кассаны тексеру кезінде кассаға бөгде кісілерге кіруге рұқсат етілмейді және кассадан тыс операциялар тоқтатылады. 
      Кассаны тексеру мүмкін болмағанда немесе бірнеше касса болғанда олардың барлығын аудитор мөрлеп жабады. Кілт кассирде қалады, ал мөр аудиторда болады. Бұл бір кассадағы ақшаның жетіспеушілігін басқа кассадағы бар ақша есебінен орнын жабу мүмкіндігін болдырмау мақсатымен жасалады. 
      Кассир түгендеу комиссиясының қатысуымен соңғы күндегі кассалық операциялар жөнінде есеп жасайды. Кассалық кітап бойынша ақша қалдығын шығарады. Барлық кірістік және шығыстық құжаттар касса есебіне кіргізілгені, кассаны түгендеу сәтінде кіріске алынбаған және есептен шықпаған ақшалай қаражат жоқ екендігі жайлы қолхат береді. Бұл қолхат кассаны түгендеу актісі түрінің тақырыптық бөлігіне кіреді.

   

      Касса есебіне бас бухгалтер қол қояды және тиісті шоттар мен бухгалтерлік регистрде ақша қозғалысы туралы операцияларды көрсету үшін бухгалтерияға беріледі. 
    Кассадағы бар ақшаны жекелеген түрде немесе банктік орауда тұрғанына қарамастан түгел қайта санау жүргізіледі.

     Мұндай міндетті процедура кассада сақталатын (пошта маркілері, мемлекеттік баж маркілері, вексельдік маркілер, жолақы билеттері, төленген авиабилеттер, төленген, бірақ әлі демалыс үйлеріне, санаторийлерге берілмеген жолдамалар және т.б.) ақшалай құндылықтар мен басқа да құндылықтар бойынша жүргізіледі. 
     Ақша мен құндылықтар екі мәрте саналады: алдымен кассир, сосын комиссияның басқа мүшесі санайды. Аудитордың өзі бұл аудиторлық процедураның дұрыс өтуіне бақылау жасауға тиіс. Ақшалай қаражаттар атаулы құн бойынша ескеріледі.

     Ақшалай құжаттар аудитінде мыналарды тексеру керек: бұл құжаттар іс жүзінде бар екендігін, билеттер мен жолдамалар кімдерге арналған және қандай қаражат есебі дұрыстығын тексеру қажет. Олардың есебі ақшалай қаражат қозғалысы жөніндегі кітапта жазылуы тиіс. Ақшалай құжаттардың түсуі мен есептен шығарылуы кассалық кірістік және шығыстық кассалық құжаттармен рәсімделуі тиіс. Осылайша, кассир ақша жөніндегі сияқты ақшалай құжаттар қозғалысы бойынша да есеп жасайды және бюджетпен салықтар бойынша есеп айырысудың мерзімін өткізіп алу себептерін анықтау.

     Өтемділік коэффициенттері, қаржылық тұрақтылықты есептеулер, шот-фактуралар, 1 – 3 журнал-ордерлер және оларға тізімдемелер.

      Кәсіпорындармен әрбір қолма-қол ақшасыз есетесу бойынша шарттық өзара қарым-қатынастардың сәйкестігін тексеру. Контрагенттермен шарттар, төлем тапсырмалары, банк көшірмелері, анықтамалық-нормативті ақпарат. Құжаттар мен жазбаларда көретілген ақшаның бар екендігі мен қозғалысы туралы мәліметтердің сәйкестігін тексеру. Бастапқы құжаттар, журнал-ордерлер, чек кітапшалары, Бас кітап. Банк операциялары бойынша шот корреспонден-цияларының дұрыстығын тексеру.

                                   III.Есеп айырысу шоттарының аудиті

                             3.1 Есеп айырысу бойынша операциялар есебі

      Есеп айырысу операциялары 1030 - «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша 
Кәсіпорындар мен ұйымдар және мекемелер өздерінің ақша қаражаттарын өздері 
−банк мекемесінің атына шот ашу туралы өтініш;

−кәсіпорынның, субъектінің  құрылуы жайлы құжат, жоғарғы органдардың кәсіпорынды, ұйымды

−кәсіпорынның басшысы, бас бухгалтері және олардың орынбасары қол таңбасын 
Кәсіпорынның, ұйымның басқа шаруашылық субъектісіне төлейтін төлемі әдетте қолма-қол ақша.

      Ағымдағы банктік шотынан қаржы кейбір жағдайларда шот иесінің келісімінсіз Банк мекемесі ағымдағы банктік шотындағы ақша қаражаттардың шегінде шот Негізгі есеп айырысу құжаттары болып:

− төлем тапсырмасы;

 − есеп айырысу чегі;

− төлем талабы-тапсырмасы;

− инкассалық өкім;

− салық және кеден органдарының инкассалық өкімі және тағы

       Есеп айырысу құжаттарында оларға қол қоюға құқығы бар екі көшірмеде субъектінің шотындағы қаржының айдың басындағы және айдың соңындағы 
бухгалтериясында банк мекемесі берген шоттың көшірмесінде жазылған сомалардың дұрыстығы есеп аыйрысу операциялары 1030 – «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша .

       Ағымдағы банктік шоттағы негізгі операциялар операциялардың мазмұны шоттар корреспонденциясы дебет кредит, ағымдағы банктік шотына субъектінің жарғылық қорын толтыру мақсатымен үлес,сатып алушылардан жіберілген өнім, көрсетілген қызмет, істелген жұмыстар үшін1220, 2120, 1230, 2130

     Ағымдағы банктік шотына вексельден келіп түскен сома:

−негізгі берешектердің  қарыз сомасы;

−есептелінген пайыздар 1030, 1030 1210, 2110 1270, 2170

      Ағымдағы банктік шотына кассадан келіп кіріске алынған сома 1030 
Басқа да берешектерден қарызын өтеу үшін келіп түскен сома 
Ағымдағы банктік шотына келіп кірістелген банк несиесі 1030 3010, 
Ағымдағы банктік шотына банктегі арнайы шоттан келіп түскен сома 
Ағымдағы банктік шотына келіп кірістелген банктен тыс мекемелердің несиесі 
Ағымдағы банктік шотына келіп түскен акциялардың дивидендтері 1030 6120  
Жолдағы деп есептелінген ақша қаражаттарының ағымдағы банктік шотына келіп 
Материалдарды қосалқы бөлшектерді сатып алу үшін алдын ала аванс 
Банк және банктен тыс мекемелерден алын- ған несиелер ағымдағы 
3020, 4020 3050, 4030 1030 ,Жабдықтаушылардан алынған тауарлар үшін берешек сома ағымдағы банктік шотынан Қосылған құнға салынған салық сомасы ағымдағы банктік шотынан бюджетке Құны (бағасы) ағымдағы банктік шотынан төленген монтаждауды қажет ететін. Кестені қортындылай келгенде көретініміз ағымдағы банктік шот арқылы басқа басқадай ақша қаражаттар есебі  
Аударылған, бірақ әлі кәсіпорынның шотына келіп түспеген, яғни кіріске 
Бұл шотта кәсіпорындар, фирмалар немесе ұйымдар өздерінің қарамағындағы филиалдардың, 1 сатудан немесе басқа да операциялардан түскен түсімді банкінің 
2 пошта бөлімінің ақшаны қабылдағаны жайлы квитанция. 3 басқа

 кәсіпорындардан олардың ақша аударғаны жайлы берген авизасы. 
Субъектінің ағымдағы банктік шотына әзірге келіп түспеген есеп беретін 
Тиісті баратын жерге әзірге барып түспеген кәсіп-орын кассасынан төленген 
     Сатып алушылар төлеген, бірақ есеп беретін уақытқа дейін кәсіпорынға 
Есеп беретін уақытқа дейін кәсіпорынға келіп түспеген, еншілес серіктестіктердің 
Кәсіпорынның ағымдағы банктік шотына жолдағы деп есептелінген ақша 
Қортындылай келгенде жолдағы ақша қаражат ағымдағы банктік шотқа немесе 
Валюталық ақша қаражаттар 1010 «Кассадағы ақша қаражаты» шотында және 
Кәсіпорындар мен ұйымдарда, мекемелерде шетелдік валютадағы ақша қаражаттарының қозғалысы.Курстық (бағам)-бұл Қазақстан Республикасы Ұлттық банк мекемесі белгілеп отыратынКурстық (бағамдық) айырма-бұл екі елдің ақша бірліктерінің арасындағы курстың кәсіпорындар мен ұйымдар және мекемелер басқа шаруашылық субъектілеріне негізгі

     Ағымдағы шоттағы операциялардың аудитінде келесі жағдайларға назар аудару қажет:Ағымдағы шот ашылған банк мекемесі.

      Соманың банк көшірмелері бойынша, оларға тіркелген бастапқы құжаттарда көрсетілген сомаға сәйкестігі.

Көшірмелерге тіркелген бастапқы құжаттарда банк мөртабанының бар болуы; жасалған операциялардың дұрыстығын анықтау  мақсатымен банкте қарама-қарсы тексеру өткізіледі. Банкке тапсырылған қолма-қол ақшаның және басқадай ақшалай қаражаттың кәсіпорнының ағымдағы шоттарына дұрыс және толық есепке алынуы. Ақшалай қаражатты акцептелген төлем тапсырмаларымен байланыстың пошта бөлімшесі арқылы аударудың дәйектілігі, сондай-ақ аударым алушылардың тізбеде көрсетілген пошталық мекен-жайының анықтығы.

Теңгені конвертациялауға байланысты операцияларды есепте көрсетудің дұрыстығы. Бухгалтерлік өткізбе желілердің банктік операциялар бойынша дұрыстығын, бұл операциялар бухгалтерлік есепте тиісті шоттарда көрсетілген бе? Бухгалтерлік есеп бойынша өндіріс шығынына есептен шығару операцияларына ерекше көңіл бөлу керек.

Банк көшірмелерінің және парақтық нөмірленуі мен шоттағы қаражат  қалдығын ауыстыру бойынша анықталатын  құжаттардың толық сенімділігі. Банктің бұрынғы көшірмесіндегі кезең соңының қаражат қалдығы шот бойынша келесі көшірмедегі кезең басының қаражат қалдығына тең болуы тиіс. Егер банк тізімдемесінде ескерілмеген түзетулер мен тазартып өшірулер табылса, банк мекемесінде ыңғайласпа тексеріс өткізу керек.

    Банк көшірмелерін тексеру банк құжаттарының мәнділігі бойынша зерттеп білумен үйлесуі тиіс. Сонымен бірге аудитор мыналарды анықтаы керек: заңсыз банктік операциялар жасала ма, мысалы, тексерілетін кәсіпорынмен ешқандай шарттық қатынастары жоқ, басқа кәсіпорынның борышын өтеу немесе басқа кәсіпорынның тауарсыз есеп айырысулар бойынша төлеу; кіріске алынған және төленген материалдық құндылықтардың түгелдігі мен уақтылығы; несие немесе қарыз алуға, сондай-ақ қаржылық жағдай мен қаржыландыру көзі тұрғысынан қарыз алуға ұсынылған құжаттардың анықтылығы; қолма-қол ақшасыз есеп айырысу үшін банктен алынған чек кітапшалары есепте дұрыс көрсетілген бе және заңды қолданыла ма; олар есеп беретін адамдарға қолхат арқылы беріле ме, есеп беретін адамдар чек кітапшаларын қолдану туралы есеп жасай ма, айналымдар мен сальдо есеп беретін адамдардың арнайы шоттар бойынша айналымдар мен сальдо есебіне сәкесе ме.

    Аудитор жабдықтаушыға борышты өтеу үшін ақша аударудың қаншалықты нақтылығы мен негіздігін тексеруге тиісті. Кәсіпорындар, мәселен, сауда кәсіпорнына сатып алынған азық-түлік тауарларына ақша аударуды мүмкін, ал шын мәнінде қоймаға түспеген немесе құжатта көрсетілген ассортименттен басқасы түскен оқиғалар болады. Кәсіпорындар орындалмаған құрылыс-монтаж және жөндеу жұмыстары үшін, сондай-ақ делдалдарды «құтқару» мақсатымен жеткізіп берілмеген техника үшін ақша аударатын жағдайлар да аз емес. Сондықтан банктегі ақшалай қаржат шоттары бойынша операциялар ревизиясында қарама-қарсы тексерулер, әсіресе, біртектес операциялар бойынша өзара байланысқан бастапқы құжаттарды мұқият тексеріп өткізу талап етіледі. 
  Валюталық шоттағы операциялар аудитінде төменде келтірілген ерекше жағдайлармен сұрақтарға мұқият көңіл бөлу және анықтау керек:

Валюталық шот ашылған банк мекемесін.

Банк көшірмелері бойынша оларға тіркелген сома бастапқы құжаттарда көрсетілген сомаға сәйкес келе ме?

Сыртқы экономикалық істердегі  есеп айырысу түрлерін қолданудың негізділігі.

Валюталық шотты ашқаны үшін комиссиялық  сыйақы төлеудің дұрыстығы.

Валютаны сату мен сатып алу  операцияларын есепте көрсетудің дәлдігі.

Есепте бағамдық айырманы анықтау  мен көрсетудің дұрыстығы.

Бухгалтерлік өткізбелерді жасаудың жүйелілігі. Банк көшірмесіндегі жазбалардың 2 журнал-ордер мен Бас кітап жазбаларына сәйкестігі.

Резидент болып саналатын ұйым-экспортерлердің  валюталық түсімін уәкілетті  банктегі валюталық транзиттік шоттарға қосудың толықтығы мен уақтылығы.

Экспортерлерде ҚР Ұлттық банкінің рұқсатынсыз ашылған шетелдік банктегі есептерінің бар болу фактісінің тексеруі.

Экспортерлердің өзіндік валюталық  түсімін қолданудың дұрыстығы, шетелдік валютаға алынған қолма-қол шетелдік валюта мен материалдық құндылықтың  сақталуы.

Түсетін тауарлардың сату бағасы мәміледе қарастырылған құнға негізделіп, кәсіпорындағы кіріске алу, кеден төлемі, көлік шығыстары мен сатып алу, тасымалдау жөніндегі басқа шығындар ай-күн, жылындағы импорт бойынша кәсіпорынның тауар сатып алу кезіндегі талаптарын орындау.

Тауар алмастыру операцияларын  жасағанда, қаржылық нәтижелерді анықтау мен өткізудің есебі жүктің кеден декларациясында көрсетілген ай-күн, жылға және мәміледе қарастырылған құн бойынша жасалуын.

Салық салу мақсаты үшін түсім мәміле сәтінде қолданылатын өнімнің нарықтық бағаларына сүйеніп, есептелген деңгейден төмен болмауын қадағалау және т.б.

Аудитор банктегі: 421 «Аккредитивтердегі ақша», 422 «Чек кітапшаларындаға ақша», 423 «Карт-шоттардағы ақша», 424 «Банктердегі басқа да шоттардағы ақша» 42 бөлімшесінің «Банктердегі аккредитивтегі, чектердегі, карт-шоттардағы және басқа да шоттардағы ақша қаражаттары» арнайы шоттардағы ақша есебін ұйымдастырудың дұрыстығын тексеруге ерекше назар аударғаны жөн.

 

 

 

 

                              

 

 

 

 

 

                                       3.2 Қосымша аудиторлық тексеру

      Сонымен қатар аудитор мыналарды тексеруі қажет:

а) егер есеп айырысудың бұл формасы шартпен белгіленсе және жабдықтаушы сатып алушыны  есептесудің есеп айырысудың аккредитивті түрін қолданудың дұрыстығы мен  заңдылығына көзін жеткізсе. Әрбір аккредитив тек бір ғана жабдықтаушымен есептесуге арналған. Ол пошта немесе телефон бойынша ашылады. Аккредитивтің іс-әрекет ету мерзімін тараптар келісім-шартта белгілейді. Аккредитивтен қолма-қол ақшамен төлеуге қолданыстағы заңнамамен тыйым салынған;