Каржылық есеп нәтижесі

2720 – «Гудвиллдің құнсыздануы», онда құнсызданудан болуы мүмкін залалдар тұрғысынан жүйелі жүргізілетін тестілеу қорытындылары бойынша гудвиллдің құнсыздануын көрсету жөніндегі операциялар ескеріледі;

2730 – «Өзге материалдық емес  активтер», онда сипаты және ұйымның  қызметінде қолданылу жағынан ұқсас активтер тобы есепке алынады, мысалы:

тауарлық белгілер;титулдық және баспа құқықтары; компьютерлік бағдарламалық қамсыздандыру; лицензиялар мен франшизалар;

өнеркәсіптік меншікке арналған авторлық құқықтар, патенттер және басқа құқықтар, көрсетілетін қызметтерге және пайдалануға арналған құқықтар; рецептілер, формулалар, модельдер, сызбалар және тәжірибелік үлгілер; және әзірлеу процесіндегі материалдық емес активтер.

2740 – «Өзге материалдық емес  активтердің амортизациясы», онда материалдық емес активтердің амортизациясы сомасы шоғырландырылады, бұл ретте пайдалы қолданудың анықталмаған мерзімі бар материалдық емес активтерге амортизация есептелмейді, ал жыл сайын құнсыздануға тест жүргізіледі;

2750 – «Өзге материалдық емес  активтердің құнсыздануынан болатын шығындар», онда өзге материалдық емес активтердің құнсыздануынан болатын шығындар сомасы шоғырландырылады.

  “ Негізгі  құралдар” бабы  бойынша қолданыстағы , консервациядағы  немесе запастағы негізгі құралдар  бойынша мәліметтер көрсетіледі . Бұл бап бойынша заңдарға сәйкес кәсіпорыннң меншігіне сатып алынған жер учаскелерінің құны да көрсетіледі . Аталған бап бойынша негізгі құралдардың бастапқы құны және тозуы және қалдық құны жеке – жеке көрініс табады. Негізгі құралдар баланс валютасына қалдық құнымен енгізіледі . Негізгі құралдардың  түгендеу нәтижесі бойынша анықталған бастапқы құны мен қайта есептеу коэффициенттері негізгі құралдарды қайта бағалауға арналған алғашқы деректер болып табылады . Негізгі құралдар олардың бастапқы құнын тиісті коэффициентке көбейту жолымен қалпына келтіруқұнына дейін қайта бағаланады . Негізгі құралдар қайта бағалағаннан кейін негізгі құралдардың бастапқы құны қалпына келтіру құнына алмастырылады , яғни қалпына келтіру құны баланстық құнға айналады . Есеп беруде негізгі құралдардың тозуы жекелей көрсетіледі .

Негізгі құралдар түрлері бойынша бөлшектенеді. Жекелеген түрлердің мысалдары мыналар болып табылады:

жер; жер және ғимараттар; машина жабдығы; кемелер; ұшақтар;

автокөліктік құралдары; жылжымайтын мүлікпен біріктірілген жиһаз бен жылжымалы мүлік; кеңсе жабдығы.

Негізгі құралдардың түрлері бойынша бөлшектеуге байланысты синтетикалық шоттар ашылады.

Актив ретінде бастапқы танығаннан кейін жылжымайтын мүлік барлық жинақталған амортизацияны және құнсызданудан пайда болған барлық жинақталған шығындарды қоспай оның өзіндік құны бойынша немесе барлық жинақталған амортизацияны және құнсызданудан пайда болған кейінгі жинақталған шығындарды қоспай қайта бағалау күніне дұрыс құны болып табылатын қайта бағаланған құны бойынша есепке алынады.

Негізгі құралдардың амортизациясын шоғырландыру үшін 2420 «Негізгі құралдардың амортизациясы» шоттар тобы арналған.

Негізгі құралдардың құнсыздануынан болатын шығындарды шоғырландыру үшін 2430 «Негізгі құралдардың құнсыздануынан болатын шығындар» шоттар тобына арналған.

        Кірістер – есептік кезең ішінде  экономикалық пайданың көбеюі  немесе  активтердің  ұлғаюы, міндеттемелердің азаюы. Есептік кезең соңында 5510 шотпен жабылады.

Жылдық жиынтық табыс –  негізгі және негізгі емес қызметтерден  есептік жыл ішіндегі  жеке және заңды тұлғалардың жан жақтан алынған  кірістері. Негізгі қызметтердің кірістері:  дайын өнімді өткізгеннен түскен түсімдер, кіріске алынған тауарларды сатқаннан түскен түсімдер, салып тапсырған  құрылыстар мен ғылыми  зерттеу жұмыстар,

Және сыйақылармен пайыздар, дивидендтер, гонорарлар, роялти.

Негізгі емес қызметтердің кірістері: өткізілген материалдық емес активтер, негізгі құралдард мен құнды қағаздардың түсімі . Кірістер есебі № 18 «Кірістер» ХҚЕС-да қарастырылған.

Сатылған тауарлардың кірістері танылады, егер  -  кіріске алу ақылар мен тәуекелділіктерді кәсіпорын сатыпалушыға аударып тастаса;

- егер кәсіпорын сатылған тауарларға бақылау жасамаса;

- егер кірістер сенімді бағаланса;

- егер жасалған  делдалдықтан пайда алынуына сенімді болса;

- егер жасалған  делдалдықтан алынатын табыс дұрыс бағаланса.

Шығыстар  (расходы)– есептік кезең ішінде  кәсіпорынның жасаған шағыстарын есепке алу. Кәсіпорын табыс табу барысында қандайда болса шығыс жасауға мәжбұр болады. Шығындар ол өнім шығару, тауарлар өткізу барысында  активтердің азаюы немесе міндеттемелердің  пайда болуы. Есептік кезеңде кірістерді есепке алу қандайда бір шығындарды мойындатады.        Шығындар ағымды  (есепте)және кейінге қалдырылатын  (баланста) болып бөлінеді. Өндірістік шығындар тікелей және үстеме шығындар болып бөлінеді.  Тікелей шығындар өнімнің (жұмыстың) өзіндік құнын құрайды. Шығындар қай мерзімде жасалды сол мерзімде есептеледі. Өнімнің (жұмыстың) өзіндік құнына кірмейтін шығындар есептік кезең шығындарына жатады.  Шығыстарды  7- бөлім шоттарында ескеріледі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ІІ Бөлім. Қаржылық есеп беру   

2.1 Қаржылық есеп беруді пайдаланушылар және оны тапсырудың мерзімі

Шаруашылық субъектілері тоқсандқ және жылдық қаржылық есептемені құрылтай құжаттарына сәйкес меншік иелеріне , мемлекеттік салық инспекциясына , мемлекеттік басқарудың басқа органдарына , несие беруші

банктерге және басқа шаруашылық субъектілерімен келісімдердің негізінде басқа да мүдделі ұйымдарға тапсырады. Шаруашылық субъектілері тоқсандық есептемені тоқсан аяқталғаннан кейін 30 күн ішінде , ал жылдық қаржы есептемесін жыл аяқталғаннан кейін 90 күннің ішінде тапсыруға міндетті.

Бюджеттік мекемелер айлық , тоқсандық және жылдық қаржылық есептемені  жоғары тұрған ұйымдарға олар белгілеген мерзімдерде тапсырады.

 Қаржылық есептемені пайдаланушылар  қатарына нақты қазіргі және  әлеуетті инвесторлар , кредиторлар , жеткізушілер , қызметкерлер , сондай  – ақ министрліктер , ведомстволар  және жұртшылық жатады .

 Кәсіпорынның , ұйымның , мекеменің жылдық қаржылық  есебі мүдделі пайдаланушылар , сатып алушылар , жеткізушілер , инвесторлар , биржалар , банктер және басқалар үшін ашық баспасөзде жарияланады .

Есепті жыл аяқталғаннан кейін ашық түрдегі акционерлік қоғамдар , банктер , сақтандыру  компаниялары жылдық қаржылық есептемені газеттерде , журналдарда және жекелеген кітапшаларда жариялауға міндетті. Жарияланатын қаржылық есептеме міндетті аудиторлық тексеріске түсіп , оның дұрыстығын тәуелсіз аудитор растауы тиіс .

 Қаржылық есеп беру мен  бухгалтерлік есепке аудиторлық  тексерулер Қазақстан Республикасының  заңдарында көзделген жағдайларда , сондай – ақ Әкімшіліктің  немесе шаруашылық етуші объектінің  құрылтайшларының төрттен бірінің  басиамасы бойынша жүргізіледі .

Қаржылық есептілікті дайындау және таныстыру концепциясында капитал мүшелерінің салымдарына қатысы жоқ капиталдың көбеюіне әкеліп соқтырған есепті кезеңнің ішіндегі активтердің көбеюі немесе міндеттемелердің азаюы түрінде туындаған табыс экономикалық пайданың ұлғаюы түрінде танылады. Табысқа ұйымның табысы да, басқа кірістер де кіреді. Ұйымның табысы - оның қызметінің әдеттегі түрлерінен келіп түсетін кіріс, оның ішінде сату, сыйақы, пайыздар, дивидендтер және лицензиялық төлемдер түрінде болуы мүмкін. Осы стандарттың мақсаты белгілі бір операциялардың және жағдайлардың түрлерінен пайда болатын табыс  есептеу тәртібін анықтау болып табылады.

Табысты есепке алу кезіндегі басты мәселе оны тану кезеңін анықтаудан тұрады. Табыс ұйымның сенімді түрде өлшенетін болашақ пайданы алу мүмкіндігі болған жағдайда танылады. Осы Стандарт аталмыш белгілерді қанағаттандыратын жағдайларды анықтайды және осылайша табыс танылады. Сонымен қоса, оның ішінде бұл белгілерді қолдану бойынша тәжірибелік нұсқаулар бар.

 

 

2.2 Қаржылық - шаруашылық қызметінің есебін беру

 

 Қаржы шаруашлық қызметтің  нәтижелері туралы есеп беру  Қазақстан Республикасындағы бухгалтерлік  еептің №3 стандартында ашылып көрсетіледі бұл стандарт бағалау әдісі , есеп саясаты өзгерген кезде және елеулі қателіктер анықталғанда және түзетілгенде қаржы – шаруашылық қызметтің нәтижелері туралы есеп беру мен олардың қаржы есептемелеріндегі баптардың сыныптамасын белгілейді :

-  негізгі қызметтен ( өнімдерді , жұмыстарды , қызметтерді сатудан ) алынған табыс ;

-   кезең шығындары . Оған енетіндер : жалпы және әкімшілік шығындары,  проценттерді төлеу шығындары , сату жөніндегі шығындар;

-    негізгі қызметтен алынған кіріс немесе зиян ;

-    салық салуға дейінгі әдеттегі қызметтен алынған кіріс немесе зиян ;

-    табыс салығы ;

- салық салудан кейінгі әдеттегі қызметтен алынған кіріс немесе зиян – төтенше жағдайлардан алынған кіріс немесе зиян ;

-    таза кіріс немесе зиян (№1 – кесте ).

 

1-кесте – Қаржы – шаруашылық қызметтің 1996 жылғы 31 желтоқсандағы нәтижелері туралы  есеп беру

 

Баптардың атауы	Сомасы
Кірістер
Таза сату	14000000
Процент түріндегі кіріс	500000
Кірістердің жиыны	14500000
Шығындар мен шығыстар :
Сатудың өзіндік құны	9000000
Тауарларды жеткізу жөніндегі көлік шығыстары	250000
Ескірген ТМҚ бойынша шығындар	500000
Өндірістік үстеме шығындар	250000
Сатудың өзіндік құнының жиыны	10000000
Жалпы кіріс	4500000
Сату жөніндегі шығындар	1000000
Жалпы және әкімшілік шығындар	500000
Процент төлеу шығындары	500000
Өзге шығындар	0
Шығындардың жиыны	2000000
Табыс салығына дейінгі және төтенше баптардың кірісі	2500000
Табыс салығы бойынша шығындар	750000
Төтенше табыс немесе зиян	0
Таза кіріс	1750000

   

                  

Осы баптардың барлығның сомасының өзгерісі түсіндірме жазбада ашылып көрсетілуі тиіс .

Стандарт төтенше жағдай деп аталып жүргендерге түсінік береді. Бұл кәсіпорынның әдеттегі қызметінен ерекшеленетін оқиға немесе операция .

Яғни олар жиі қайталанбайды немесе тұрақты болып отырмайды.Төтенше жағдайда кірістің немесе зиянның мәні мен сомасын түсіндірме жазуларды бөлек ашып көрсету керек .

Стандарт сондай – ақ тоқтатылған операцияға анықтама береді . Бұны тоқтатылған операциялар бойынша кәсіпорын филиалының сатылуымен немесе таратылуымен түсіндіруге болады .

Түсіндірме жазуда мыналар ашылуға тиіс : тоқтатылған операцияның мәні, тоқтатылған операцияның сомасы мен географиялық ауданы, операцияның нақты тоқтатылған күні, операцияны тоқтатудың әдісі (сату немесе тарату және олардың себебі ), тоқтатылған операциядан алынған кіріс немесе зиян , өнімдерді сатудан немесе есепті кезеңдегі кәсіпорнның әдеттегі қызметінен алнған кіріс немесе зиян .

Стандарт бақылауды өзгертудің әдістерін және олардың кіріске немесе зиянға әсерін қарастырады .Есептік бағалаудағы өзгерістердің нәтижесі  таза кірісті немесе зиянд анқтаған кезде мыналарға қосылады :

• есепті кезеңге , егер өзгеріс осы кезеңге ғана әсер етсе ;
• өзгеріс болған есепті кезеңге және келесі есепті кезеңге , егер өзгеріс оларға да әсер етсе .

Кірістер мен зиянға әсер ететін есептік бағалаудағы өзгерістердің        мәні мен көлемі де түсіндірме жазуларда көрсетілуге тиіс .Сонымен қоса стандартта елеулі қателіктер мен олардың шаруашылық қызметіне әсері қарастыпылады. Елеулі қателік дегеніміз есепті кезеңде анықталған , маңыздылығы соншалық, тіпті бұрыңғы жылдардың қаржылық есептемелері жарамсыз деп санауға әкеп соқтыратын бұрынғы жылдардың қателіктері .

        

2.3 Қаржылық есеп беруді  жасау және ұсыну 

 

 Қаржылық есеп беруді жасамас  бұрын оның деректерінің шынайылығын қамтамасыз ету үшін “Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы” Заңға, 24 “Бухгалтерлік қызметті ұйымдастыру” бухгалтерлік есептің стандартына сәйкес субъект мүлікті және міндеттемелерді түгендеуге міндетті .

Есептік кезкңдегі түгендеу санын , оның жүргізілетін күнін , оның әрбіреуін тексеретін мүлік тізбесін субъект белгілейді . Субъект түгендеуді жүргізу міндетті мына жағдайларда қалып қалады :

-  жылдық бухгалтерлік есеп  беруді жасау алдында , алайда  есептік жылдың қараша айынан  бұрын бастамауы керек ;