Материалдық емес активтер

Материалдық емес активтер- табиғи натуралды нысандар, бірақ «материалдық емес құндылықпен» үлестірілген және осының күшімен субъектке, ұзақ мерзім аралығында немесе әрқашан, қосымша кіріс әкелетін активтер. Сонымен қоса, материалдық емес активтер иеліктен айыру мүмкіндіктерін иеленуі қажет. Материалдық емес активтерге тауарлық нышандар, даму тауарларының тіркелген орындары, фирма құны(гудвилл), «ноу-хау», өнер-кәсіп үлгілері және потенттер, лицензиялар, интелектуалды меншік, ұйымдық шығыстар, табиғи ресурстарды қолдану құқығы, ЭЕМ-ді қамтамасыз ету бағдарламасы және тағы басқа жатады. Мүліктегі субъектінің материалдық емес активтерінің үлесі және мағынасының дамуы, техниканың және технологияның дамуымен, ақпараттардың таратылуы мен, экономикалық қатынастардың дамуымен үлкейеді. Қазақстан Республикасының  іс-әрекет ететін заңдылығына сәйкес материалдық емес активтер келесі тәртіпте бағаланады:

-       дамытылған кәсіпорынның жарғы капиталына құрылтайшылармен олардың салым шотына енгізілген- екі жақтық келісім бойынша. Осыдан салымның бағалануы тәуелсіз аудитормен тұжырымдалуы керек;

-       осы объектілердің дайындық жағдайына келтіру және иеленуі бойынша нақты келтірілген шығыстарды ескере- басқа кәсіпорындардың, ұйымдардың және азаматтардың төлемімен иеленген;

-       келісім бағасы бойынша немесе эксперттік жолмен- қайтарымсыз алынған.

Материалдық емес активтердің әр түрлі мазмұндарын қарастырайық.

«Ноу-хау»- өндірістік тәжірибе, дағдылар және т.б, құжаттама түрінде тұлғаланған,  халықаралық қатынастар арасында техникалық білімді анықтау үшін қолданылатын термин. «Ноу хау» сөзін кең мағынада алғанда – өндірістің сол және басқа да түрін ұйымдастыру үшін қажет ететін, бірақ та потенттелген емес түрінде безендірілген, өндірістік тәжірибе мен дағдылар, техникалық құжаттар түрінде рәсімделген, коммерциялық, техникалық және басқа да білімдердің жиынтығы.

Өндірістік ақпараттың қолдану құқығының есебі. Материалдық емес активтердің осы түріне, белгілі бір уақыт ішінде табыс әкелу мүмкіндігі бар немесе субъектінің  оның құрылымына  кеткен шығындары, белгілі бір уақыт аралығында оған табыс әкелуге дайын кіріс жатады. Мысалы,  шет елдегі және ел ішіндегі субъект өнімдерін әлеуетті тұтынушылар туралы банк мәліметтері, қызмет және материалдар, шикізатты жеткізушілер туралы, бәсекелестер туралы және т.б.

Ұйымдық шығындар. Акционерлі немесе бірлескен кәсіпорындарды дамыту кезеңінде пайда болатын шығындар ұйымдыққа жатады. Осындай шығындарға банкттік шоттарды ашу,құжаттарды дайындау, кәсіпорынды тіркеу шығындары кеңесшілерге төлеу, жарнама шығындары жатады.

ЭЕМ-нықамтамасыз ету бағдарламасы. ЭЕМ-нықамтамасыз ету бағдарламасы деп белгілі бір уақыт аралығында оған табыс әкелуге дайын кіріс және кәсіпорын мен сатып алынған, осы бағдарламаны пайдалану үшін қажет ететін бағдарлама құжаттарын және мәліметтерді өндіру жүйе- жиынтығын түсінеміз.

Сатып алынған табиғи ресурстарды қолдану құқығы. Шет елдегі және ел ішіндегі кәсіпорындарды дамыту кезінде, табиғи ресурстарды сатып алған, қолдану құқығы қажеттілігі (пайдалы қазбаларды , өндіру құқығы, орманды қолдану құқығы, ішкі сулардағы балықтарды аулау және басқалары).

Қызмет көрсету белгілері және қызмет көрсету және тауар белгілері. Қызмет көрсету белгілері және қызмет көрсету және тауар белгілері (әрі қарай тауар белгісі) басқа заңды немесе жеке тұлғалардың бірегейлі тауарларынан тауар және қызметтерді (әрі қарай тауарлар) айыру мүмкіндігін белгілеу деп санайды. Тауар белгісінің құқығы заңмен қолданады, егер кәсіптік іс жүргізетін, ол заңды немесе жеке тұлғаның атында тіркелсе, онда ол тіркелген деп саналады.

Патенттер. Патент деп өнертабысты техникалық шешімін ,мемлекеттік   растауын және сол адамға бекітілуін куәландыратын құжат, мақтау қағазы куәлік деп түсіндіріледі. Потенттің амалы оның берілген мемлекет территориясын да таратылады. Потент амалының мерзімі ұлттық заңдылық пен орнатылады(мысалға 15-20 жыл ). Сонымен бірге патент деп қандай да бір саудамен тауарды сатып алу ісінің құқығын куәландыратын құжат түсіндіріледі.

Лицензия (латин тілінен бостандықты, құқықты білдіреді) – сыртқы тауар операцияларын жүргізуге компетентті мемлекеттік органдарымен берілетін шешім (енгізу, шығару немесе мүмкін емес транзит) және т.б. Лицензиялау көмегімен экспортпен импортқа және бір кезде валюталық қаражат шығыстарынан мемлекеттік бақылау жүргізіледі.

«Гудвилл» немесе фирма құны. Осы материалды емес активтердің түрі іс-әрекет жасайтын кәсіпорынды немесе олардың құрылымдық бөлімшелерін сатып алу кезінде дамиды. Яғни осындай кәсіпорындар (бөлімшелер) нарықтық қатынастар кезіндегі, олардың баланстық құны бойынша емес, кәсіпорынның табыстық жағдайына, оның нарықта өндіретін өнімін және басқа да факторларын көздей отырып сатылады – сатып алынады. Сатып алу құнының баланс бойынша активтер сомасынан асып түсуі оның фирма бағасын құрайды.

Интелектуалды меншік.

«Интелектуалды меншік» түсінігі үнтаспа, орындаушы-әртістер, радио және теледидар бағдарламалары, патентті құқық және ойластыру, ғылими ашылу, өндірістік үлгілер құқық, тауар белілер, фирмалық атау және коммерциялық мағына, қажет емес бәсекелестер, сонымен қатар өндіру, ғылым, әдебиеттер, өнерге және  басқада құқық ісіне қатысты авторлық құқықтарын, құқықтарын қамтиды.

Қазіргі таңда интелектуалды меншікті таратушы – жеке азаматтардың интелектуалды меншікті кәсіпорын жарғы қорына салымдар жиі жүзеге асуда (ірі ғалымдар, инжерлер, әртістер және т.б).

Материалды емес активтердің бар болу және айналым есебі «Материалды емес активтер» 2700 бөлімше шоттарында жүргізіледі:

–       2710 «Гудвилл»;

–       2720 «Гудвиллді қамтамасыз ету»;

–       2730 «Басқа да материалды емес активтер»;

–       2740 «Басқа да материалды емес активтер құнсыздануы және амортизациясы».

Материалды емес активтер алғашқы құн бойынша осы шоттарда есептеледі.

Материалды емес активтер әр түрлі тәсілдермен түседі:

-         құрылтайшылардан жарғы капиталына салым ретінде;

-         сатып алу жолымен;

-         заңды және жеке тұлғалардың екі жакты өтеусіз беруі.

Материалдық емес активтердің түсімі және істен шығуын материалдық емес актитердің қабылдау-табыстау актісімен ресімдейді. Актіде материалдық емес активтердің нақты атауы және кәсіпорынға жіберілген күні (кәсіпорында жасалған күні), объект сипаттамасы, оның алғашқы құны, өтелім нормасы және басқа да керекті ақпараттар белгіленуі тиіс.

Қабылданған материалдық емес активтерді ресімдеу кезінде акт әр объектке бір данадан құрылады. Бірнеше бірүлгілі болып қабылданған материалдық емес активтерге, жалпы акт құруға болады. Акт қосымша құжаттамасымен ресімделгеннен кейін, материалдық емес активтердің немесе оның қолдану тәртібін, немесе осы объектінің басқа да кәсіпорынның мүлікті құқықтарымен растайтын құжаттары бас бухгалтермен және кәсіпорын басшысымен немесе уәкілетті тұлғамен тұжырымдалып, бухгалтерияға жіберіледі.

Материалдық емес активтерді басқа кәсіпорынға жіберген кезде акт екі данада құрастырылады: материалдық емес активтерді қабылдайтын және ұсынатын кәсіпорын үшін. Материалдық емес активтердің жойылуы алғашқы құны бар, амортизациялық есептеу сомасы бар, баластық құны бар жойылу актісімен ресімделеді. 

«Материалдық емес активтерді» бөлімше шоттары бойынша аналитикалық есеп «Материалдық емес активтердің мүкәммалдық есеп карточкасымен» жүргізіледі. Карточка кәсіпорынға түскен материалды емес активтердің барлық түрлерін есептеу үшін қолданылады. Мүкәммалдық карточка материалды емес активтері әрбір жеке объектілеріне бухгалтерия да ашылады. Карточка материалды емес активтердің объектісін кәсіпорынмен беру немесе алу фактісін тұжырымдайтын құжат негізінде бір данада толтырылады: «Материалды емес активтердің алу-беру актісі, техникалық және басқа да құжаттама».

Материалды емес активтердің есепке түсуі кесте 10 көрсетілген корреспонденциялық шоттар негізінде өндіріледі.

Кесте   - Материалды емес активтердің түсу есебі

Операция мазмұны	Корреспонденциялық шот
	Дебет	Кредит
Материалды емес активтердің жарғы капиталына салым ретіндегі түсімдері	2730	5020, 5030
Материалды емес активтердің қайтарымсыз беру тәртібі бойынша түсімдері	2730	6280
Заңды тұлғалардың материалды емес активтерін сатып алу	2730	3310
Қосылған құн салығы	1420	3310

Материалды емес активтердің істен шығуы келесі түрде болуы мүмкін:

-         басқа ұйымдардың жарғы капиталына салым;

-         бірегейлі істің қайтарымсыз берілуі;

-         жою және іске асыру.

Материалды емес активтердің істен шығу кезінде олардың баланстық (қалдық) құны «материалды емес активтер» 10 бөлімше шотына сәйкес кредиттен 7410 шотының дебетіне есептен шығарылады.

Материалды емес активтерді өндіру табысы «материалды емес активтерді өндіру табысы» 6210 шотының кредиті юойынша көрсетіледі.        

 Материалды емес активтердің өндірістік шаруашылық ісінің үдерісінде моральды тозуына алып соғады. Бірақ шығынды есептеудің басты мақсаты моральды тозудың материалды емес активтерімен байланысты шығындарды жабу көзін құру үшін емес амортизацияның өнімнің өзіндік құнын немесе кезен шығындарын жабу көздерін пайда болдыруда. Материалдық емес активтердің амортизация есебі үшін  2740 «Материалдық емес активтердің амортизациясы» шоты жасалған: Бұл шот пассивті, реттеуші, контрактивті. Осы шоттың кредиті бойынша айдың басындағы амортизация қалдығын, амортизацияның, ағынды айда есептелген және есепті айдың аяғындағы амортизация қалдығын көрсетеді; дебет бойынша- материалды емес активтердің амортизациясын есептен шығару (азайту).

Материалды емес активтер бойынша амортизациясы ай сайын  алғашқы құнының нормаларымен есептелген  және материалды емес активтерін топшылама қолдану мерзімінде есептеледі. Материалды емес активтердің амортизация өлшемін анықтау үшін жылдың басында және алғашқы айында «Материалды емес активтердің амортизациясын есептеу тізімдемесі» құрастырылады. Амортизация (шығын) есептеу сомасына «Тауарды өткізу бойынша шығындар(жұмыс, қызмет)» 7110, «Жалпы және әкімшілік шығындар» 6210, «Материалды емес активтердің амортизациясының және негізгі қаражаттардың шығыны» 8310, «Аяқталмаған құрылыс» 2610 және басқа да  шоттары дебеттеледі және «Материалды емес активтердің амортизация» шоты кредиттеледі. Материалдық емес активтердің есептелген амортизациясы сомасын, сәйкес машинограммаларға және есептік тіркелімдерге жазады. Материалдық емес активтердің шығып қалған объектілерінің амортизация құнының есеп шығарылуы «Материалдық емес активтер амортизациясы» бөлімшелер шотының дебеті бойынша және «Материалдық емес активтер» бөлімше шотының кредиті бойынша көрсетіледі.

Материалдық емес активтерді төгендеу. Материалдық емес активтерді төгендеу кезінде: кәсіпорынның өзіндік құқығына жататын нақты материалды емес активтердің бар болуы, олардың баланста дұрыс және толық көрсетілуі; материалды емес активтердің шығынының дұрыс есептелінуін; моральді ескірген активтердің бар болуын тексереді. Материалды емес активтерді түгендеу кезінде объектінің өзінің бар болуын және оның қолданылуына кәсіпорынның құқығын нақтылайтын құжаттардың бар болуын белгілеу қажет. Оларға материалды емес активтердің объектісін немесе оның қолданылу тәртібін тізімдеуші, сонымен қатар кәсіпорынның мүлікті құқығын нақтылайтын  құжаттар жатады. Демек, Патенттік тізімдемеде тіркелген лицензиялық шарттың ойлап шығару құқығын сатып алу. Материалды емес активтердің нақты ұйымдық есебін және олардың амортизациясы субъектінің қаржы – шаруашылық ісінің қорытындысының нақты көрсетілімінде үлкен рөл атқарады.         

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Мазмұны.  
1. Кіріспе..............................................................................................................3  
2. Негізгі бөлім.  
2.1 Материалдық емес активтер және олардың сипаттамасы.........................5  
2.2 Материалдық емес активтерді бағалау және тану....................................11  
2.3 Материалдық емес активтердің амортизациясын есептеу......................17  
2.4 Материалдық емес активтердің есептен шығарылуы..............................22  
3. Қорытынды..................................................................................................24  
4.Пайдаланылған әдебиеттер тізімі...........................................................26  
1. Кіріспе.  
Материалдық емес активтер — бұл өндірісте ұзақ мерзім 
Материалдық емес активтерді анықтауға болады: егер де оларды 
Келешек экономикалық олжа, осы материалдық емес активпен тікелей 
Материалдық емес (ұстап көруге болмайтын) активтер — нақты 
Мысалға, кәсіпорын технологиялық құрал-жабдықты басқару үшін, оны компьютерлік 
Кейбір материалдық емес активтер физикалық заттың (алып жүрушілердің) 
Бұған қарамастан, материалдықта, материалдық емес активтердің де есебінде 
Кейбір материалдық емес активтер фирманың басқа да активтеріне 
Компанияның келешектегі экономикалық пайдасы (олжасы) жоғарыда аталған лицензиондық 
- сол жерде тұратын халықтың шығарылатын препаратқа деген 
- препарат өндіру үшін компания басшылығы келісімді пайдалануға 
- кредиторлардың, жасалған келісім-шартқа сәйкес, қаржылық және басқа 
Субъекті кей жағдайларда тиесілі занды құжаттардың құқын рәсімдемей-ақ 
Материалдық емес активтерге: лицензиондық келісімдер, компьютерлік бағдарламамен қамтамасыз 
Материалдық емес активтер (МЕА) шартты түрде 4-топқа 
Өндіріспен байланысты материалдық емес активтер. Бұл топқа "ноу-хау", 
Кең мағынасында "ноу-хау"техникалық құжаттама түрінде рәсімделген, бірақ патенттелмеген, 
2. Негізгі бөлім.  
2.1 Материалдық емес активтер және олардың сипаттамасы  
Жаңалықтар патенті, тауар белгілері, авторлық құқықтар мен патенттік 
"Ноу-хау" өзінің бағасы мен басты көрсеткіштерімен құнды. Өзінің 
Өндірістік ақпаратты пайдалану құқықтарын есепке алу. Оған материалдық 
Ұйымдастыру шығындары. Бірлескен немесе акционерлік кәсіпорындарды құру кезеңінде 
ЭЕМ багдарламасымен жабдықтау - кәсіпорын иенденген, үзақ уақыт 
Коммерциялық қызметпен байланысты материалдық емес активтер. Бұл  
Тауар таңбалары мен қызмет көрсету таңбалары деп тауарларды 
Таңбалар сөз түріңде, көркем сурет түрінде, көлемді немесе 
Айыру белгісі жоқ, тек бір ғана белгіден тұратын, 
Заңды немесе жеке тұлға тіркелген барлық тауарға немесе 
Тауардың шыққан жерінің атауы - тауарды таңбалау үшін 
Тауардың шыққан жерінің атауы географиялық объектінің тарихи атауы 
Тауар таңбасы мен тауардың шыққан жерінің атауы бәсекелестіктің 
Сондықтан нарықтық экономика жағдайында тауар таңбасы кәсіпорынның өте 
Тауарлық таңбалар, қызмет көрсету таңбалары, тауардың шығу орындарының 
Қолдану (пайдалану) құқықтарымен байланысты материалдық емес активтер. Бұл 
Патенттер. Патент оның ұстаушысының патент қамтыған нәрсесін, процесін 
Өнеркәсіптік үлгілер. Өнеркәсіптік үлгілерді пайдалануға айрықша құқықты растайтын 
Лицензиялық келісім бойынша патент иесі (лицензиар) өнеркәсіптік 
Лицензия (еркіндік, құқық деген латын сөздерінен алынған) -қандай 
- Қазақстан Республикасының заңды және жеке тұлғаларына берілетіндер;  
- шетелдік заңды және жеке тұлғаларға, азаматтығы 
Қызмет ету көлемі бойынша:  
- негізгі (бас) - мерзімі шектеусіз, белгілі бір 
- бір жолғы (бірақ рет пайдалануға берілетіндер) - 
- операциондық - валюта заңдылығымен анықталған, валюталық құндылықтарды 
Мерзімдік әрекеті бойынша:  
- тұрақты - берілген мерзімі шектелмеген;  
- уақытша - белгілі бір мерзімге берілген.  
Аймақтық әрекет ету сферасы (территориялық әрекет ету аясы) 
- тұтастай Қазақстан Республикасының аймағында әрекет етеді;  
- Қазақстан Республикасының белгілі бір аймағында ғана әрекет 
Гудвилл. Гудвиллды бухгалтерлік есеп тұрғысынан қарағанда, ол компанияларды 
Гудвилл материалдық емес активтердің бұл түрі бүтіндей жұмыс 
анықталған бағасына сатылатыны немесе сатып алынатыны нарықтық қатынастар 
Демек, кәсіпорын өзінің баланстық құнынан артық бағаға сатылуы, 
Олардың ішіндегі ең айрықшасы: ерекше тиімді жарнама саясаты, 
Дегенмен де, гудвиллдің сандық мөлшерін белгілеу, кәсіпорынның 
Гудвиллді анықтаудың мысалы. "Тұлпар" ЖШС-тігі "Виста" ЖШС-гін 2200 
"Тұлпар" ЖШС-нің сараптаушылары "Виста" ЖШС-нің активтері мен міндеттемелерін 
"Виста" компаниясының таза активі 1 400 мың теңге 
Егер де компанияның мүлкін сатып алынған күніндегі бағасы 
Қазақстан Республикасында материалдық емес активтерді есептен шығару мерзімі 
2.2 Материалдық емес активтерді бағалау және тану  
Материалдық емес активтер актив ретінде болашақта экономикалық олжа 
Біршама материалдық емес активтердің белсенді нарығы болмайды, өйткені 
Сондықтан көптеген материалдық емес активтердің құнын, әдетте, екі 
Материалдық емес активтер танылған кезеңінен бастап бастапқы құны 
Құн қағидасына сәйкес, материалдық емес активтер сатып алынған 
Егер де материалдық емес активтер бартерлік (айырбас) негізде 
Материалдық емес активтердің түсуі мен шығарылуы "Материалдық емес 
Материалдық емес активтерді қабылдап алу жөніндегі акті әрбір 
Материалдық емес активтердің нақты барлығы мен қозғалысын есепке 
2700 "Материалдық емес активтер" бөлімшесінің шоттарын талдамалық есепке 
Материалдық емес активтерді есепке алудың мүліктік карточкасы 104 
Тізімдемелерде материалдық емес активтердің айдың басы мен аяғындағы 
Материалдық емес активтердің бастапқы құны субъектінің өз күшімен 
- материалдық емес активтерді жасауға қатысқан еңбеккерлердің еңбек 
- заң бойынша белгіленген еңбек ақыдан жасалатын аударымдар;  
- материалдық емес активтерді жасау кезінде түтынатын материалдар 
- несие үшін теленетін пайыздар (марапаттаулар);  
- басқа да шығындар;  
- үстеме шығындар.  
Материалдық емес активтерді жасауға кеткен барлық шығындар өзінің 
Ал сәйкес кезеңге дейінгі орын алған барлық шығындарға 
Субъектінің күшімен жасалған материалдық емес активтерді ез арналымы 
Материалдық емес активтерді жасау кезінде оның құнын анықтауга 
Фармацевтік зауытының 300 мың теңге шығарған шығыны, дайындалатын 
Субъектінің өзі жасаған тауар белгілері материалдық емес актив 
Демек, мына шығындар жүмсалғанымен материалдық емес активтерге жатпайды, 
- зерттеуге кеткен шығындар;  
- өндірістік немесе жаңа цехтардың ашылуына дейінгі кеткен 
- кәсіпорынды ашуға, заңды құжаттарын (жарлық, құрылтай келісім 
- мамандарды оқытуға кеткен шығындар;  
- жарнамаға кеткен шығындар;  
- жетілдіруге, көшуге, қайта құруға кеткен шығындар;  
- субъектінің жасаған: тауар белгілеріне, фирма атауларына т.б. 
- белгілі бір қызметтүрін жүзеге асыру үшін мемлекет 
- патенттерге кеткен шығындар (оның әрекет ету мерзімі 
«Материалдық емес активтер» ҚЕХС (Қаржылық есеп берудің халықаралық 
а) анықтауға болады;  
ә) субъект бадылайды;  
б) қолданудан субъект болашақта экономикалық пайда алуды күтеді 
а) материалдық актив анықтамаларына сәйкес келсе;  
ә) белгі - өлшемдерге сай келеді жэне мынадай 
- субъектінің осы активке тікелей байланысты болашақта күтілетін 
- материалдық емес активтерді тану сәтінде олардың бастапқы 
Материалдық емес. активтердің бастапқы құны оларды сатьш алу 
Ұйымның материалдық емес актив объектілерін қабылдау - тапсыруды 
Материалды емес актив объектілерін қабылдауды рәсімдегенде акт материалды 
¥йым пайдалануына түскен материалдық емес активтердің барлық түрлерінің 
Бухгалтерияда әрбір объектіге карточка жүргізіледі. Форма кіріске алынуға 
2.3 Материалдық емес активтердің амортизациясын есептеу  
Материалдық емес активтер құнына сәйкес қағидасы бойынша активтің 
- заңды, реттеуші, келісімді жағдайларын ескеріп, олардың максималды 
- жаңарту немесе ұзарту жағдайлары келсе, онда оның 
- тозу, сұраныс және басқа да экономикалық факторлар 
- келешектегі бәсекелестіктердің және басқа да субъектілердің әрекеті 
- материалдық емес активтердің кейбір түрлерінің қызмет ету 
Материалдық емес активтердің пайдалы қызмет ету мерзімін субъектінің 
Материалдық емес активтерді есептеу үшін әртүрлі әдістер пайдаланылады: 
Материалдық емес активтердің арналымы бойынша пайдалануға дайындық кезеңінен 
Амортизациялық сомасы әдетте, шығыс ретінде танылады, егер де 
Материалдық емес активтердің амортизациясын (тозуын) есепке алуға  
2740 "Материалдық емес активтердің амортизациясы — лицензиялық келісімдер", 
Бұл шоттар пассивті, реттеуші, контрактивті болып келеді, олардың 
Әрбір кәсіпорын материалдық емес активтердің барлықтүрлерінің пайдалану мерзімін, 
Амортизацияның (тозу) есептелінген сомасына: 7110 "Тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) 
Материалдық емес активтердің амортизациясы (мүліктің үсталлу, тозу дәрежесіне 
Материалдық емес активтердің амортизациясын есептеу 6 - «Негізгі 
Амортизацияланатын құн - «бастапқы кұн минус жойылу құны» 
Жойылу құны нөлге тең есептеледі, егер;  
1.Пайдалы қызмет ету мерзімі соңында оны сатып алу 
2. Мыналарға байланысты материалдық емес активтердің бұл түрі 
а) активтердің пайдалы қызмет ету мерзімі соңында мұндай 
ә)мүмкіндік, ыктималдық жоқ болса.  
Нарық белсенді деп саналады, егер:  
нарықтағы тауарлар біртекті болса (компьютерлік бағдарламалар нарығы);  
мәмілеге келуге ниетті - сатушылар мен сатып алушыларды 
сатып алынатан және сатылатан тауарлар халыққа қолайлы, арзан 
Материалдық емес амортизацияны есептегенде оларды колдану орнына байланысты 
8045 «Материаллдық емес активтердің амортизациясы», 7110 «Тауарларды (жұмыстарды, 
2740 «Материалдық емес активтердің тозуы» шоттарының кредиті.  
Материалдык емес активтер мыналардың нәтижесінде алынады:  
• сатып алулар  
Мысалы. Бағдарламалық қамтамасыз ету алынды:  
а) нақты өзіндік кұнға  
2470 «Бағдарламамен қамтамасыз ету» шот дебеті  
4110 «Төленетіь шоттар» шот кредиті 60 000;  
ә) ҚКС сомасына  
1260 «Өтелетін ҚҚС» шот дебеті:  
4110 «Төленетін шоттар» шот кредиті (15%) 9 000;  
б) объектіні дайын жағдайға дейін жеткізу бойынша шықкан 
4230 «Қызметкерлердің қызметін өте» бойынша есеп айырысулар». 
жарғы капиталына салымдар - материалдық емес активтер тараптардың 
1.Жарияланған капитал сомасына: 5020 «Төленбеген капитал» шот дебеті  
4090 «Жай акциялар» шот кредиті, 5000 «Артықшылықты акциялар», 
2.Жарғыңа көрсетілген, алынған материалдық емес активтердің келісімшарттық құны: 
2730 Материалдық емес активтер» шот дебеті  
5020 «Төленбеген капитал» шот кредиті 400 000;  
• кәсіпорындардың бірігуі нәтижесінде ие болу - материалдық 
Мысалы. 8 000 000 теңгеге ұйым сатып алынды. 
1. Активтің нақты құны сомасы:  
3540 «Басқадай кредиторлық берешек» шот дебеті  
1060 «Ағымдық шоттағы ақша» шот кредиті б 
2. Гудвилл сомасына:  
2710 «Гудвилл» шот дебеті  
1060 «Ағымдык шоттағы ақша» шот кредиті 2 000 
3.Қосылған кезде:  
Барлық активтердің дебеті  
3540 «Басқадай кредиторлық берешек» шот кредиті 
Сатып алынған таза активтердің әділ құны фирманың сатылым 
• мемлекеттік жәрдем ақша (субсидиялар) есебінен 
6230 «Билікті атқарушы органдарының жәрдем ақшалары (субсидиялары)» шот 
Есепті жыл соңында кірістер жиынтық табысты арттыру үшін 
6230 «Билікті атқарушы органдарының жэрдем ақшалары (субсидиялар)» шот 
5510«Жиынтық табыс» шот кредиті;  
• айырбас - ұқсас емес активке айырбастау нәтижесінде 
Тауарлық белгі алынды:  
а) келісімшарттық құнға:  
2730 «Басқадай материалдық емес активтер» шот дебеті  
4110 «Төленуге тиіс шоттар» шот кредиті 100 
ә) ҚҚС сомасына:  
2130 «Өтелетін ҚКС» шот дебеті  
4110 «Төленуге тиіс шоттар» шот кредиті І 
Айырбасқа берілген бағдарламамен қамтамасыз етудің нақты өзіндік құны 
7410 «Материалдық - емес активтердің істен шығуы бойынша 
2730 «Бағдарламамен қамтамасыз ету» шот кредиті 60 000.  
Сатып алушыға шот ұсынылады;  
а) берілген бағдарламамен қамтамасыз етудің келісімшарттык кұнына: 1210 
6210 «Материалдык емес активтердің істен шығуынан түскен кіріс» 
ә) Келісімшарттық кұнының 15% ҚҚС сомасына: 2110 «Алуға 
4320 «ҚҚС» шот 12 000.  
Айырма сомасы аударылды:  
3310 «Төленуге тиіс шоттар» шот дебеті-  
1060 «Ағымдық шоттағы акша» шот кредиті 24 
Өзара талаптарды қоса есептеу жүргізілді:  
4110 «Төленуге тиіс шоттар» шот дебеті  
1260 «Алуға арналған шоттар» шот кредиті 92 
¥қсас материалдық емес активке айырбастау нэтижесінде альшған материалдық 
2730 «Бағдарламамен қамтамасыз ету» шот кредиті;  
• құру - субъектінің өзі жасаған материалдық емес 
Материалдық емес активтерді құрған кезде барлық зерттеулер 
Зерттеулер сатысы - жаңа ғылыми немесе техникалық білім 
2.4 Материалдық емес активтердің есептен шығарылуы  
Егер де материалдық емес активтерден кәсіпорынға ешқандай экономикалық 
Материалдық емес активтерді есептен шығарған кезде, мына төмендегідей 
Материалдық емес активтерді муліктік тугелдеу. Материалдық емес активтерді 
Есеп беруде материалдық емес активтердің мәнін ашу. Шаруашылық 
Сондай-ақ қаржылық есеп беруде: материалдық емес активтердің түрі, 
Қаржылық есеп беруде есептік кезеңдегі шығыс деп танылған 
Субъект одан басқа да материалдық емес активтерді есептік 
Қорытынды.  
Материалдық емес активтерді мынандай түрлерге бөліп, жіктеуге болады:  
• лицепзиялык келісімдер - кәсіпорынға үкіметтік органдар немесе 
• багдарламамен камтамасыз ету, ол әлде сатып 
• патенттер - заңды түрде танылған және тіркелген 
• ұйымдастыру шығындары (цалдырылван  
• гудвилл - субъектінің жағымды сипаттамасьша байланысты сатып 
• басқадай (авторлык кұқыктар - шығарма, әзірлеме және 
Зерттеу сатысындағы шығындар қалай көрсетілетінін қарастырайық: зерттеу  
7440 «Жалпы және әкімшілік шығындар» шот дебеті,  
7110 «Өнімді (жұмысты, көрсетілген. қызметті) өткізу бойынша шығындар» 
4230 «Қызметкерлермен еңбекті өтеу бойынша есеп айырысулар», 3150 
Әзірлеме сатысы — ғылыми-зерттеу ізденістерінің немесе басқа ілімдерінің 
Субъект кейбір жағдайларда әзірлеме сатысында материалдық емес активтерді 
Әзірлеме сатысындағы материалдық емес бапты құрған кезде шығындар 
материалдықемес активті жасауға шығындар болды:  
а) өндіріске материалдар босатылады.  
8011,8031 «Материалдар» дебеті  
1310-1315,1317 «Материалдар» кредиті  
ә) Қызметкерлерге еңбекақы есептелді  
8012, 8032 «Өндірістік жұмысшылардың еңбегін өтеу» дебеті  
«Еңбекті өтеу бойынша қызметкерлермен есеп айырысулар» кредиті  
б) еңбекті өтеу жөніндегі аударымдар сомасына  
8013, 8033 «Еңбекті өтеу телемінен ақйіа аударулар» дебеті  
3150«Әлеуметтік салық» кредиті  
Орындалған жұмысты өзіндік құны есептеліп шығарылады: 8010 «Негізгі 
8011(8031) 8012(8032) 8013(8033) кредиті 6000,0;  
- материалдық емес бапты мойындап, тап сәтіне дейін 
2930 «Бітпеген құрылыс» шот дебеті  
8010 «Негізгі өндіріс», 8030 «Қосалқы өндіріс» шоттарының кредиті 
- материалдық емес активтерді мойындалатын белгі өлшемдер мен 
2730 «Басқадай материалдық емес активтер» шот дебеті  
2930 «Бітпеген құрылыс» шот кредиті 6000,0.  
4.Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.  
1.Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру туралы: Қазақстан 
2.Қаржылык есеп берудің халықаралық стандарттары. - Алматы: Раритет, 
3.Қазақстан Республикасының 1998-2000 жылдарға арналған бухгалтерлік есеп пен 
4. Аудиторлық іс-қызмет  
5.Мемлекеттік және қадағалаушы міндетті іс-кызмет аясын реттеу туралы: 
6.Акционерлік қоғамдар туралы: 
7.Бухгалтерлік есеп  
8.Қазакстан аудиттің халықаралық 
9.Шетелдік инвестициялар туралы:  
10.Банкроттык жайында Қазақстан Республикасының 1997  
11.Қазакстан Республикасының Конституциясы. - Алматы: Әділет Пресс, 2003.-40 
12.Қазакстан Республикасының Азаматтық  
БОРКИ, 2004. - 236 б.  
13.Боумэн К. Основы стратегического менеджмента: Пер. с англ., 
14. Мейірбеков А.Қ., Әлімбетов Қ.Ә. Кәсіпорын экономикасы. 
15. Реуэль А.Л. «Экономических учений» Москва 1972г.  
16. Сәбден О., Тоқсанова А. Шағын кәсіпкерлікті басқару.А,2002ж.  
17.Үмбеталиев А., Ғ. Керімбек «Кәсіпорын экономикасы  
18. Ілиясов Қ.Қ., Құлпабаева С. Қаржы. Алматы, Алматы 
19. Ядгаров Я.С. «История экономических учений» 
20. Назарбаев Н.Ә. «Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы 
26  
2730  
4110  
2740 7410  
2730  
3130  
2180  
21820  
7210  
2740 7410  
2740  
1210  
1210  
6210  
3130  
2740 7410  
2740  
2040-2310  
6210  
2740 7410  
2040-2310  
2740  
3130  
6210  
5510  
5510