Жергілікті бюджет

Жергілікті бюджет

Коммуналдық меншікті дамытудагы шетелдік тәжірибе

Коммуналдық меншік механизмінің фунциялары мәні мақ                                                                                                                                                                                                                                                                            саты

Жергілікті бюджет

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан  алынған мәлімет 

 Мында өту: шарлау, іздеу 

 

Жергілікті бюджет — мемлекеттегі әкімшілік-аумақтық бөліктердің өз әлеуметтік-экономикалық бағдарламасын  қаржыландыруға арналған ақшалай қорлары. Жергілікті бюджет жыл сайын оған жергілікті салықтан түсетін түсімдер, одан төленетін шығындар, мемлекеттік  бюджеттен берілетін субсидия, т.б. ескеріле отырып жасалады. Жергілікті бюджетті жергілікті маслихаттар бекітеді. Жергілікті бюджет шоғырланған ақшалай  қаржылар ретінде жергілікті әлеуметтік-экономикалық бағдарламаларды қаржыландыру үшін пайдаланылады. Жергілікті атқарушы органдар бюджеттен қаржыланатын әлеуметтік-экономикалық бағдарламаны ел Конституциясына және заңдарға сәйкес анықтайды. Облыстағы  жергілікті бюджеттің құрамы облыстық бюджеттен және сол облыс аумағындағы  қалалар мен аудандардың бюджеттерінің  жиынтығынан тұрады. Бұл бюджеттер  “Бюджет жүйесі туралы заң” бойынша  бюджеттік талдауды қолдана отырып қалыптастырылады, бекітіледі және орындалады. Жергілікті атқару органдары жоғарыда айтылған құжаттарды пайдалана отырып өз бюджеттерін өздері қалыптастырады және орындайды. Қазақстанда жергілікті бюджеттің өзінің ішкі құрамдас бөліктері  арасындағы және респ. бюджетпен қарым-қатынастарын реттеудің төмендегідей механизмдері қолданылады:

а) әрбір жергілікті бюджеттен қаржыландырылатын  әлеуметтік-экономикалық бағдарламаны анықтау және олар бойынша шығын  көлемін жоспарлау;

ә) жергілікті бюджетке толықтай түсетін  салық және басқадай түсімдер түрін  анықтау;

б) кейбір салықтан түсетін түсімді  жергілікті бюджетке тұрақты нормативпен  төлеп беру;

в) жергілікті бюджетке мақсатты жәрдем беру механизмі;

г) жергілікті бюджеттен мемлекеттік  бюджетке қаржы алу механизмі;

ғ) жергілікті бюджетке субсидия беру механизмін әрі қарай жетілдіру, жергілікті атқару және әкімш. органдарына  бюджетті қалыптастырудағы және орындаудағы  міндеттерін күшейтіп, құқыларын  арттыру.

 

Жергілікті бюджеттің жергілікті әлеуметтік проблемаларды шешудегі орны ерекше. Олардан әлеуметтік төлемдер, әлеуметтік қамсыздандыру, оқу жүйесінің  бағдарламалары, денсаулық сақтау бағдарламасының  негізгі бөліктері қаржыландырылады. Сондықтан жергілікті бюджеттер  мемлекеттік бюджеттің басты  құрамдас бөлігі бола отырып, мемлекеттегі әлеуметтік-экономикалық проблемаларды  шешуге тікелей қатысады.[1][2]

Бюджет үдерістерін бағалау  саласының сарапшылары республика бойынша жүргізілген зерттеу  жұмыстары нәтижесінде жергілікті бюджет ашықтығы индексін жасап шығарып, оны мемлекеттік органдар қызметін бағалау жөніндегі жүйеге ықпалдастыруды ұсынуда.

 

 Қазіргі кезде 24 мемлекеттік  орган және 16 жергілікті атқарушы  органға жүргізілген «бюджеттік  қаржыны басқару» және «мемлекеттік  қызмет» секілді бағалау өлшемдерінің  негізінде жиналған алғашқы бағалау  мәліметтері жинақталды.  Бұл  мәліметтер алдағы күндері жарияланбақ. 

 

Cарапшылардың пікірінше, еліміздің  барлық аймақтық әкімдіктері  мен мәслихаттарының арнайы сайттары  бар. Онда тиісті мәліметтер  келтірілген. Өкінішке қарай,  ондағы ақпараттар толық емес  көрінеді. Мәселен, Алматы қаласы  бойынша жүргізілген жұмыстар  нәтижесінде қала әкімдігінің  бюджеттің орындалуы туралы есепті  сайтқа енгізбегені анықталыпты.

 

 «Индекс жергілікті басқару  органдарының ақпарат және есеп  берудегі ашықтық деңгейін арттыруға  ықпал етеді. Сондай-ақ қай  аймақтардың тұрғындарға бюджет  үрдісіне қатысуға көбірек мүмкіндік  беретінін анықтауға көмектеспек.  Индекс жергілікті билік органдарының  қызметін бағалауға арналған  пәрменді құралға айналып, тиімді  бюджет  саясатын қалыптастыруға  жағдай жасайды», - деп есептейді  «Сорос-Қазақстан» қорының бағдарламалар  директоры Аида Айдарқұлова. 

 

 Елімізде жергілікті бюджеттердің  ашықтық индексінің орташа көрсеткіші 50 балды құрап отыр. Бұл ортадан  төмен деңгейге сәйкес келеді. Мәліметтер бойынша, бюджет ашықтығының  жоғарғы көрсеткіші Атырау және  Қызылорда облыстарында байқалады  (63 балл). Ал ашықтық деңгейі ең  төмен облыстар – Маңғыстау  мен Батыс Қазақстан облыстары  (37 және 32 балл). Алматы қаласының  бюджеттік ашықтығы 57 балды құрады.

 

 «Алынған көрсеткіш жергілікті  биліктің қаржы қызметі мен  бюджет туралы ақпаратына қол  жеткізуге болатынын көрсетеді.  Яғни қала тұрғындарына мемлекеттік  органдардың қаржыны қалай жұмсалатынын  бақылауға мүмкіндігі бар екенін  білдіреді», - деді «Намыс» жоғары  білімді мүгедектер қоғамы» ҚБ  төрағасы Қайрат Иманалиев.

Жергілікті  бюджеттер және олардың аумақтық құрылымдардың әлеуметтік-экономикалық дамуындағы мәні

Елдің мемлекеттік құрылысында  аумақтық құрылымдардың болуы оларда тіршілік ету қызметін қамтамасыз ету  үшін оларға белгілі бір өкілеттіктер мен қаржы ресурстарының көлемін  беру қажеттілігін негіздейді. Осыған байланысты қаржылық жүйенің құрылымында  жергілікті бюджеттер ерекше буын ретінде  бөлінеді.

Жергілікті бюджет тиісті мәслихаттың шешімімен бекітілетін,  түсімдердің және жергілікті атқарушы орган өзіне жүктелген функцияларды жүзеге асыру үшін айқындайтын  жергілікті бюджеттік бағдарламаларды қаржыландыруға арналған бюджеттің тапшылығын (профицитті пайдалану) қаржыландырудың есебінен қалыптастырылатын әкімшілік аумақтық бірліктің ақшалай қорын білдіреді.

Жергілікті бюджеттердің рөлі, олардың құрамы мен құрылымы жергілікті мемлекеттік органдарға жүктелген функциялар мен міндеттердің мазмұнымен және сипатымен, сондай-ақ мемлекеттің әкімшілік-аумақтық құрылысымен  және саяси-экономикалық бағыттылығымен толықтай айқындалады.

Жергілікті бюджеттердің жай-күйі әр түрлі факторларға тәуелді  болады. Оларға мыналар жатады:

- елдің жалпы экономикалық  жағдайы;

- тиісті аумақтың экономикалық  әлеуеті;

- жергілікті билік және  басқару органдарының құқықтары  мен міндеттерін реттейтін мемлекеттік  заңнаманың деңгейі;

- жергілікті билік және  басқару органдарының өздеріне  берілген құқықтарды іске асырудағы  құзыреттілік дәрежесі.

Жергілікті бюджеттер  тұрақтылығының басты шарты нақты  қаржы кезеңі мен нақты аумақтың шеңберінде жергілікті мемлекеттік  органдардың келіп түсетін кірістер мен жүзеге асырылатын қажетті шығыстардың  арасындағы тиісті тепе-теңдікті қамтамасыз ете білу шеберлігі болып табылады.

Қазақстан Республикасында  жергілікті бюджеттер (әкімшілік-аумақтық бірліктердің бюджеттері) облыстық бюджеттермен, республикалық маңызы бар қаланың  және астананың бюджеттерімен және аудандық бюджеттермен ұсынылған.

Облыстың бюджеті олардың  арасындағы өзара өтемелі операцияларды  ескерместен облыстық, қалалық және аудандық бюджеттердің жиынтығы болып  табылады.

Қазіргі кезде Қазақстандағы  жергілікті бюджеттер мемлекеттік  бюджет қаражатының жалпы көлемінің  кірістер бойынша шамамен 30%-ын және шығыстар бойынша – шамамен 48%-ын алады.

Жергілікті бюджеттерді  қалыптастырудың олардың өз бетімен  жұмыс істеуінің үш деңгейі бойынша  өз ерекшеліктері бар: облыстық бюджет деңгейінде, республикалық маңызы бар  қала мен астананың бюджеті деңгейінде және аудан бюджеті деңгейінде. Жергілікті бюджеттердің кірістері республикалық  бюджеттің кірістері сияқты салықтық және салықтық емес түсімдерден қалыптастырылады. Бұл ретте жергілікті бюджетке түсетін  салық түсімдері Бюджет және Салық  кодекстерінің регламенттеуші ережелеріне  сәйкес республикалық бюджетке түсетін  салық түсімдері түрлерінен ерекшеленеді.

Жергілікті бюджетке түсетін  салықтық емес түсімдер коммуналдық  меншіктен; облыстық бюджеттен қаржыландырылатын  мемлекеттік мекемелердің тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатуынан түскен түсімдерден; облыстық бюджеттен қаржыландырылатын  мемлекеттік мекемелер ұйымдастыратын мемлекеттік сатып алу өткізуден  ақша түсімдерінен; облыстық бюджеттен  қаржыландырылатын мемлекеттік  мекемелер салатын айыппұлдардан, өсімақылардан, санкциялардан, алымдардан түсетін кірістерді; облыстық бюджетке түсетін басқа да салықтық емес түсімдерді білдіреді.

Мыналар:

- аудандардың (облыстық  маңызы бар қалалардың) бюджеттерінен  облыстық бюджетке трансферттер;

- республикалық бюджеттен  трансферттер жергілікті бюджетке  трансферт түсімдері болып табылады.

Республикалық маңызы бар  қаланың, астананың бюджетіне республикалық  маңызы бар қаланың, астананың бюджетінен берілген кредиттерді өтеуден, республикалық  маңызы бар қаланың, астананың коммуналдық  меншігінде тұрған мемлекеттің қаржы  активтерін сатудан, республикалық  маңызы бар қаланың, астананың жергілікті атқарушы органының қарыздарынан түскен түсімдер есептеледі.

Мыналардың:

- облыстың;

- республикалық маңызы  бар қаланың;

- астананың,

- ауданның (қаланың),

- қаладағы ауданның,

- аудандық маңызы бар  қаланың,

- кенттің, ауылдың (селоның),

- ауылдық (селолық) округтің  бюджеттік бағдарламалары жергілікті  болып табылады.

Облыстық бюджеттің шығыстары  облыстық деңгейдегі билік органдарының функцияларына сәйкес шығыстардың  бағыттары бойынша жүзеге асырылады.

Облыстық деңгейдегі жергілікті өкілдік және атқарушы органдардың  жұмыс істеуіне; облыстың әлеуметтік-экономикалық дамуын стратегиялық жоспарлауға; облыстың деңгейінде бюджеттік жоспарлауға; облыстық бюджеттің орындалуын ұйымдастыруға; облыстық коммуналдық меншікті басқаруға  жұмсалатын шығындар жалпы сипаттағы  мемлекеттік қызметтерді қамтамасыз ететін шығыстарға жатады.