Шағын және орта бизнесті несиелендіру

АҚ «Цеснабанк» корпоратив және жеке клиенттерге үлкен секторда қызмет көрсетеді. Банктің активтері  30.09.2006ж. қарағанда 1.099 млрд. АҚШ долларына  жетті, ол жеке өзіндік капиталдың көлемі 178,8 млн. АҚШ долларын құрады. 2006 жылы 3 тоқсанында банктің таза пайдасы 15,2 млн. АҚШ долларын құрады. Ал банктің жалпы персонал саны 1400 адамға жетті.

Цеснабанктің лизингтік  операциясы АҚ Цеснабанк арқылы жүзеге асады.

          Қазіргі кезде банктің филиалдық  жүйесі 50-ге жеткен,  жалпы олар барлық облыстық орталықтарда Қазақстан бойынша орналасқан. Олардың негізгі ауқымды филиалдық орталықтарын төмендегі суреттен көруімізге болады.

1сурет. АҚ Цеснабанктің  филиалдар жұйесі 

         Банк өнімдерін сату биылғы жылы жеке тұлғалар үшін орасан көп көңіл бөлмек:

-Ипотека

-Көліктерді несиелендіру

-Орта және шағын  бизнесті несиелендіру

-ААҚ «Цеснабанк лизинг»  арқылы технология түрінде инвестиция  тарту

-Т.б. кезек күттірмес  несиелер

       2005 жылы  Цеснабанктің валюталық балансы 1,8 есеге көбейді, ал клиенттің шотындағы қалдықтар 2 есеге, жеке тұлғалардың ссудалық қоржыны 2.4 есеге ұлғайды. Ал 2005 жылы банк пен облигациялық программа жалпы соммасы 30 млд. теңгеге тіркелген. Сонымен қатар, банк облигацияның 3 шығарылымы жалпы соммасы 12 млд. теңгеге тіркелген, сонымен қатар облигацияның бір бөлігі қамтамасыздандырылып шығарылған (ипотекалық облигациялар).

ҚР АФН коммерциялық банкінің тұрақтылығылымен сенімділігін арттырумен байланысты талаптарына  сай 2005 жылы «Цеснабанк» акцияларын қоғамының жарғылық капиталы 3,7 млд.-тан 10,363 млд. теңгеге дейін, ал банктің өзіндік капиталы 1 жыл ішінде 5390 млн.теңгеден 14242 млн. теңгеге ұлғайды.

Бұл көрсеткіштер - банктің  қаржылық тұрақтылығымен оның айқындылығын көтеруге бағытталған тиімді менеджмент жұмысының нәтижесі т.б.

Банк саяси партиялар  мен біріккен, қаржылық  өндірістік  топтар  қатынастарында  бейтараптылық  қағидасын  ұстана  отырып  алымшыларын  клиенттерімен құрылтайшыларының   қызығушылықтары негізінде  қызметін  жүзеге  асырады.  Банк  экологиялық   зиянымен  әлеуметтік  жағынан   қатер  тудыратын  өндірістерді, жобалармен  программаларды  қаржыландырмайды. «Цеснабанк» АҚ  негізгі    міндеті: Қазақстан  территориясындағы  әрбір  клиентке  жоғары  сапалы  және  сенімді  банк  қызметтеріне деген қажеттіліктерін  қамтамасыз  ету,  Қазақстан  Республикасы  экономикасының  тұрақты дамуына  әрекет  ететін  банктік  жүйенің  қызметін  жақсарту.

Біздің   банк - біздің   клиенттерімізге  өмір  сапасын  жақсартуға,  оны  қою және  толық   сапалы   болуына   мүмкіндік   беретін   құрал. Банкіміздің төрт  шегі төмендегідей:

Цеснабанк  -   жеке   салымымен   қарыз алушы    үшін  өз  банк.

Цеснабанк -  бұл  корпоративті   клиент   үшін   тірек.

Цеснабанк  -  бұл   мемлекет  үшін   сүйеніш   және  көмекші.

Цеснабанк - бұл  инвесторлар  үшін  сенімді   серіктес. Ал «Цеснабанк»  АҚ    болашағына тоқталатын болсақ:

2005 жылдың   ортасында   банк  құрылтайшылары  бөлшек  бағытын  дамыту   туралы   стратегиялық   шешім   қабылдады.  Осыған   байланысты   банктің   топ-менеджментіне табысты    жұмыс   тәжірибесі   бар   мамандардан   тұратын  жаңа  ұйым  тартылды.

Банктың  мақсаты  жеке  тұлғаларды  несиелеуді,  дамыту  және  клиенттерге  қызмет  көрсету  кезінде  сервис  деңгейін  көтеру.

Банк  шағын  және  орта  бизнес  үшін  өнімдерін  кең  спектрімен  белсенді  маркетингтік  шараларды  өткізуге  ниеттеніп  отыр.

2008 жылға  дейінгі   бекітілген  даму  стратегиясы   шегінде  Цеснабанк  осы   жылы 2, ал  қызметтердің  бөлек   ұстанымдарынан  3 есе  өсімді  жүзеге  асыруды  болжап  отыр.

Қойылған  мәселелерге  қол  жеткізудің  басты  құралдары  болып  табылады;

Жеке  тұлғалармен  шағын  және орта  бизнес  үшін  банктің  өнім  сызығын  (линейка)  тұрақты  жаңарту  және кеңейту;

• Сұранысқа  ие  бөлшекті  банктік  өнімдерді  сатудың  оңтайлы  технологияларын  тізу;
• Банктің  бағдарламамен  қамтамасыз  етілуі  мен ақиқаттық  технологияларын  жаңарту;
• Банк қызметкерлерінің  мамандық  деңгейін  көтеру;
• Банк  бөлімшелерінің  жауапкершілігін, өкілеттілігін бөлумен  реттеу  мақсатында  ұйымдық  құрылымын  одан  әрі  оңтайландыру  (оптимизация).

Сонымен АҚ «Цеснабанк»  өз жұмысын Қазақстанның тәуелсіздігі мен бірге жүзеге асыруда. Қазіргі кезде банк Қазақстан бойынша алғашқы банктердің 6-ғына кіреді. «Цеснабанк»АҚ болашақтағы негізгі мақсаты  банк негізгі  көрсеткіштерді жоғарлатып Мемлекетімізге  адал қызмет ету.[WWW.tsb.kz]

 

2. . Ауылшаруашылық саласы бойынша лизингтік несиелендіруді талдау

 

«Лизинг» терминінің қазақ тілінде нақты баламасы жоқ, бірақ ол сол ортақ сөз  ретінде айтылады. Соған байланысты оның кез-келген анықтамасы қате деп  саналмайды және осы икемді несиелік құралдың барлық формаларын ескеру мүмкін емес. Кең түрде алып қарағанда, лизинг деп сатып алу негізінде уақытша пайдалануға берумен байланысты мүліктік қатынастардың барлық кешенін түсінуге болады.

Лизинг жеке және заңды тұлғаларға белгілі бip мерзімге келісім-шарт бойынша берілетін  мүліктерге уақытша бос ақша қаражаттарын инвестициялауға бағытталған кәсіпкерлік қызметтің бip түpi ретінде анықталады.

Біздің елімізде 2000 жылдың шілде айында қабылданған  «Қаржылық лизинг туралы» Заңға  сәйкес лизингтік келісімге қатысушы тұлғаларға анықтамалар берілген.

Яғни, лизингтік  келісімге қатысушылар ретінде  лизингке беруші, лизингке алушы және лизингке берілетін мүлікті сатушы ретінде көрінетін жеке кәсіпкерлік  қызметпен айналысатын жеке және заңды тұлғалар болып табылады.

Лизингке беруші — бұл өзіндік және сырттан тартылған қаражаттар есебінен лизингке берілетін мүлікті өз меншігіне сатып алатын және оны лизингтік келісім-шарт негізінде лизингке алушыға беретін лизингтік келісімнің қатысушысы. Лизингке беруші бip мезгілде басқа лизинтік келісімге қатысушы ретінде көрінуге құқығы жоқ.

Лизингке алушы  — лизингтік келісім-шарт негізінде  кәсіпкерлік мақсат үшін лизингке берілетін  мүлікті қабылдайтын лизинтік келісімге  қатысушы тұлға.

Лизингке беруші лизингке алушығa негізгi капитал элементтерін келісім-шартта көрсетілген мерзімге және белгілі бip төлем ақымен бере отырып, шын мәнінде несиелік келісімге тән мерзімділік, қайтарымдылық, төлемділік қағидаларын icкe асырады. Бipaқ, басқа жағынан алып қарағанда лизингке беруші де және лизингке алушы да ақшалай емес, яғни өндірістік формадағы капиталмен жұмыс істейді. Бұл жағдай лизингті инвестиция түсінігімен жақындастырады және лизингтің халық-шаруашылықтық мәнін жоғарылатады.

Лизинг объектісі  болып нарықта еркін айналуға тиым салынған негiзгi құралдардың жіктелуіне жататын кез-келген жылжымалы және жылжымайтын мүліктер болып табылады.

«Қаржылық лизинг»  туралы Қазақстан Республикасының  Заңына сәйкес бағалы қағаздар және табиғи ресурстардан басқа кәсіпкерлік  қызмет үшін пайдаланылатын кез-келген тұтынылмайтын заттар лизингтік келісім-шарттық нeгізi болып санала алады.

Кез-келген лизингтік  келісімнің негізгі қаржылық нақты  айтқанда несиелік операция болып табылады. Мүлік иeci (лизинг беруші) оны пайдаланушыға (лизинг алушы) қаржылық қызмет көрсетеді. Ол мүлікті толық құнына сатып алады және лизингке алушының жарнамалары есебінен ол соманың орнын толықтырады. Осы тұрғыдан алып қарағанда, лизингтің экономикалық мәні — ол мүлікті уақытша пайдалануға беру формасындағы лизинг берушінің лизинг алушыға берген несиeci. Сонымен, лизинг сыртқы тұрғысынан коммерциялық несиемен өте ұқсас, бipaқ екеуінің арасында өзгешеліктер бар. Бұл өзгешелік ең алдымен меншік қатынастарынан көрінедi. Коммерциялық несие кезінде тауарға деген меншік құқығы бірден беріледі. Тауарға төлем жүргізу уақыты кейінше шегіндіріледі.

Сонымен, қаржылық лизинг банктік несиелеудің альтернативі 
болып табылатын күрделі қаржыны қаржыландырудың ерекше формасы. Осы формалардың бipi лизингтік қатынастарды банктік құрылымдар арқылы ұйымдастыру болып табылады. Бұндай жағдайда лизингтік қатынастар тікелей банктер немесе банктердің еншілес лизингтік компаниялары арқылы ұйымдастырылады.

Жалпы банктік тәжірибеде коммерциялық банктер мен лизингтік компаниялар арасындағы несиелік қатынастар әртүрлі формаларда құрылуы мүмкін:

1. Банктер лизингтік компанияларға олардың жүргізетін әpбip операциялары бойынша клиенттің төлем және несиелік қабілеттігіне толық талдау жасалғаннан кейін кепілдендірілген несиелер береді және бұндай несиенің мepзiмi әдетте лизингтік келісім-шарттың мерзімімен толық сәйкес келеді.

2. Банктер лизингтік  компанияларға кез-келген қарыз  алушыларға берілетін сияқты  кепілдендірілмеген қарапайым банктік  несиелер береді.

Көптеген лизингтік  компаниялар өз қызметтерін icкe асырудың алғашқы кездерінде ақша қаражаттарын жинақтаудың сыртқы көздеріне, соның ішінде әcipece банктік несиеге көп мөлшерде тәуелді болады. Бұндай жағдай бүгінгі таңда шетелдік тәжірибеде толық түрде дәлелденген. Мысалы, шетелдердегі лизингтік компаниялардың жалпы ресурстарының iшіндегi банктік несиенің үлeci 75%- ке дейін жетеді¹.[19.40б].

Сонымен бipгe лизингтік  фирманың банктік несиені көп  мөлшерде пайдалануы сол фирманы  қаржыландырудың осы түріне неғұрлым көп тәуелді етеді. Сондықтан  банктер мен лизингтік фирмалардың  қызметтері бip-бipiнe байланысты болады. Miнe, осындай жағдайларда лизингтік фирманың қызметінің тиімділігі банктен несие алу мүмкіндігіне, қарыздық өсімақының өзгеру деңгейіне және банктік саясаттың анықтаған тағы басқа жалпы белгілеріне тәуелді болады.

Бүгінгі таңда eліміздегi отандық лизингтік компаниялардың сырттан қаражаттар тарту мүмкіндігі жылдан-жылға ұлғайып келеді деуге болады. Оны коммерциялық банктерден экономика салаларына бөлініп отырылған несиелер көлемін көруге болады.

8.кесте       Коммерциялық банктердің берілген несиелер (млн.теңге)        

Көрсеткіштер	Жылдар
	2002ж	2003ж	2004ж	2005ж	2006ж
Барлығы	672 407	978 128	1 484 010	2 592 090	2 982 403
Қысқа мерзімді	289 014	369 775	508 596	869 136	848 913
Ұзақ және орта мерзімді	383 393	608 353	975 414	1 722 953	2 133 491

Статистикалық бюллетень N 2 (147) АҚПАН 2007 46 бет

 Осы    кестеден    көріп отырғанымыздай,  2002 жылғы   мәліметтер   бойынша еліміздің    коммерциялық банктерден бөлінген барлық  несиелердің 28,5% ғана орта және ұзақ мерзімді сипатта болса, бұл көрсеткіш жылдан-жылға  жоғарлап,  сәйкесінше   2002 ж. - 49,3%, 2003ж. - 48,1%, 2004 ж. - 50,7%, 2005 ж. - 57%, 2006 жылдың  қыркүйек айында 62,4% құраған. Бұдан, қaзіргi уақытта экономика салаларына банктік сектордан  бөлініп отырған   орта   және  ұзақ мерзімді  несиелердің қысқа мерзімді несиелермен салыстырғанда   үлес   салмағының  жоғарылауы еліміздің экономикалық  өcyiнe  әсер етеді деген  қорытынды шығаруға болады.

Коммерциялық  банктердің берген несиелерін 1-графикте көрсетейік.

1-график. Коммерциялық банктердің берілген несиелері

1-график бойынша  коммерциялық банктердің қысқа  мерзімді және ұзақ мерзімді  несиелері 2002-2006 жылдар аралығында  көрсетілген.

Сонымен бipгe, лизингтік   операциялардың ұзақ мерзімді сипатта  болатындығын  ескерсек, онда бүгінгі таңда лизингтік компаниялардың   коммерциялық қызметінде  және   отандық лизингтік нарықтың стратегиясы мен тактикасын қалыптастыруда банктік   несиелердің  маңыздылығы артуда. Бұндай жағдай  лизингтік компанияның банк алдындағы төлемдік міндеттемелерін өз уақытында орындауын   және   өтімділік деңгейін  қамтамасыз  етуін талап етеді.

Лизингтік компаниялардың несиелік қажеттіліктерін қанағаттандыра отырып коммерциялық банктер лизингтік  операциялардың көлеміне, бағытталуына және оның нақты түрлерінің дамуына әсер етуге мүмкіндіктер алады.

Американдық экономист  Х.Хеймел лизинг туралы өз еңбектерінде: «лизингтік компания лизингтік несиелеуге тікелей қатысуды қаламайды, ол тек  банктің қолы ретінде қызмет етуді  қалайды" - дейді². Сондықтан лизингтік компанияның өзін қаржыландыратын банктік мекемелерге тәуелділігінің нәтижесінде банктік капиталдың лизингтік бизнеске қатысуының жанама әдіci пайда болады. [19.45б]

Ол өндірістi компанияларға көп шығын жұмсамай-ақ қажетті тауарларды алуға және өндірістік құрал-жабдықтардың ескіруімен байланысты теуекелдіктерден сақтауға мүмкіндіктер береді. Яғни, лизинг — уақытша пайдалануға негізделген мүліктік қатынастар кешенi. Бұл кешеннің құрамына жалға беру туралы келісім-шартпен қоса, мүлікті сатып алу-caтy туралы келісім-шарттардың лизинг үшін осы келісім-шарттардың күрделілігі тән.

Көптеген экономикалық әдебиеттерде лизингтің келесідей  артықшылықтары айтылады:

- лизинг берушілердің тәуекелдтіктері төмен. Ceбeбi, лизинг oбъeктici келісімге кепіл болады. Яғни, лизинг беруші лизингке берілген мүлікке меншік құқығын сақтайды;