Ішкі аудиттағы үдерістік көзқарас

   Ішкі аудиттағы үдерістік көзқарас

 Қазіргі кезде түрлі заң құзыреттерінде қоғамдық маңызы бар деп танылған нарық субъектілері үшін ішкі баұылау және аудит қызметін құру қажеттілігін заңнамалық деңгейде тану мәселелері қаралуда. Бұған бірінші кезекте бағалы қағаздары ұйымдасұан нарықтағы баға белгілеуге жіберілген ұйымдар, сондай-ақ банктер, өзге қаржы мекемелері және сақтандыру ұйымдары жатады.

  Корпорацияларды күрделі құрылымы  басқару жүйесін ұйымдастырудағы  жаңа көзқарастардың пайда болуын  тудырды,олардың бірі үдерстік көзқарас  болып табылады. Ол ішкі бақылау жүйесі дамуының және барабар ұйымдық, әдістемелік және ақпараттық қамтамасыз етуді әзірлеудің өзектілігін белгілейді.

  Үдерістік көзқарас кезіндегі  бақылау құрылымдық бөлімше шегіндегі  атқарушылардың жауапкершілігімен  шектклмейді. Байланыстар осы құрылымдық бөлімшелердің тиімді өзара іс-қимыл жасауын және олар алға қойған мақсаттарға қол жетізуді қамтамасыз ететін бақылаудың негізгі объектісі бола бастады. Бірақ, мұның өзі де заманауи корпорацияларды басқару үшін жеткіліксіз, өйткені оларды дамытудың стратегиялық міндеттерін шешу басқару жүйесіндегі ішкі аудиттік рөлі мен орнын анықтау функциялардың қайталануын , мүдде жанжалдарының пайда болуын болдырмайтындай және қызмет тиімділігін арттыратындай етіп талап етеді.

  Функционалдық-әкімшілік басқару  практикада неғұрлым жиі кездеседі.

  Функционалдық-әкімшілік басқару-бұл  кері байланыс қағидаттарымен  іске асырылатын, белгілі бір  мақсаттарға қол жеткізуге бағдарланған  қызмет бағыты. Әкімшілік басқару  функцияларын орындау үшін басқарудың  түрлі деңгейлері арасында ақпараттық  жүйені құру немесе үйлестіруді  жүзеге асыру керек. Алайда, функционалдық-әкімшілік  басқаруға жекелеген кемшіліктер  тән:

  1.Басқарудың барлық дерліе  ең маңызды функцияларын іске  асыру белгілі бір деңгейдегі  басшығы тұйықталған, бұл ақпараттық  жүктеменің ең жоғары дәрежесін  анықтайды және басқару тиімділігін  азайтуға әкеп соғады.

  2.Бірінші басшыға бөлімше  қызметінің нәтижелері туралы ақпараты жеткізудің басым нысаны бөлімше басшыларының апта сайынғы есеп берулері  болып табылады (әдетте ауызша және кейбір дәрежеде-жазбаша нысанда). Кейде орын  алуы мүмкін қызметкерлер сабақтастығының және өзара орын ауыстыруларының болмауы кезінде (кішігірім ережеден ауытқумен) жоғары менеджмент персоналдың адал болмауының құрбаны болуы мүмкін.

  3.Заманауи ақпараттық  технологиялар  жеткіліксіз түрде пайдаланылады.

  4.Жоғары және орта менеджментке  ақпараттық қызмет көрсету жеткіліксіз  түрде дамыған.

  5.Басшылар қажет ақпаратты  өз бетіме табуға және бұл  үшін қарамағындағыларды «жедел,қарқынды»  жұмыспен жүктемелеуге мәжбүр  болады.

  6.Бухгалтерлік есепке алу негізінде қалыптастырылған ақпараттық база негізінен қаржы көрсеткіштерін көрсетеді, бұл өте жеткіліксіз. Есеп берулерді ұсынудың кезеңділігі де қанағаттандырмайды.

  Аталған кемшіліктер басқару  қызметін іске асырудағы функционалдық-әкімшілік  және үдерістік көзқарастардың  тоқайласуы кезінде тегістеледі. Үдерістік көзқарас акценттердің  жекелеген құрылымдық элементтерінің  қызметін  байланытыратын  өтпелі бизнес үдерістерді басқаруға ауысуды болжайды. Әрбір іскери үдеріс  бірқатар құрылымдық бөлімшілер арқылы өтеді және оны іске асыруға ұйымның түрлі бөлімшелерінің мамандары қатысады.

  Қаржы-шаруашылық қызметті  ұйымдастыруға үдерістік көзқарас  мыналарды болжайды.

  1)өкілеттіктер мен жауапкершілікті  орындаушыларға  кеңінен беру;

  2)шешім қабылдау деңгейлерін  қысқарту;

  3)мақсаттық басқару қағидатының  еңбекті топпен ұйымдастырумен  үндесуі;

  4)сапаны қамтамасыз ету мәселелеріне  жіті назар аудару;

  5)бизнес-үдерістерді орындау  технологияларын компьютермен қамтамасыз  ету.

  Басқарудың заманауи технологиялары  сыртқы және ішкі жағдайларды  міндетті түрде есепке алады  және олардың стратегиялық және  тактикалық тұрғысынан ұйымды  дамыту мақсатына үнемі бағдарланады.

  Атауынан көрініп тұрғандай , үдерістер аудиті-бұл үдерістің  келісілген талаптарға сәйкестігін  тексеру. Ол белгіленген нұсқаулықтарға  немесе стандарттар талаптарына  операциялардың немесе әдістердің  сәйкестігін тексеруді қамтиды. Үдерістің аудиті барысында стандарттардың  осы талаптарға сәйкестігі және  әзірленген нұсқаулықтардың нәтижелілігі  бағаланады.

  Аудит кезінде кіру орындарын  шығу орындарына түрлендіру үшін  пайдаланылатын ресурстар (жабдық, материалдар және адамдар), өндірістік  орта, қолданылатын әдістер (рәсімдер  мен нұсқаулықтар), сондай-ақ, үдерістің  жұмыс істеуін сипаттайтын әртүрлі  өлшенетін көрсеткіштер де зерттеледі. Үдерістің аудиті барысында рәсімдерде, жұмыс нұсқаулықтарында, блок-сұлбаларда  және сипаттамаларда орнатылған  айналдыру бойынша әрекеттердің  барабарлығы мен тиімділігі тексеріледі.

  Үдеріс аудиті-бұл:

-жүйе шеңберіндегі басқа үдерістермен  бірізді жүзеге асырылатын қадамдар мен өзара байланыстарды бағалау. Ол кіру орындарын шығу орындарына айналдыру бойынша әрекеттердің талдануын білдіреді;

-кіру орындарын шығу орындарына  түрлендіретін қадамдар мен қызметті  бағалау.

  Оның ерекше құндылығы осында, өйткені ол жекелеген талаптарға/көрсеткіштерге емес, өндірістік циклға және жалпы нәтижелерге бағытталған.

  Үдеріс аудитін әдетте екі  амалды пайдалана отырып өткізеді:

  1.Элементерге/талаптарға бағдарланған аудит. Элементтер бойынша үдеріс(немесе жүйе) аудитін өткізу кезінде, олардың талаптарға сәйкестігін тексереді. Бұл әдістің құндылығы лицензиялардың, келісімшарттың немесе нормативтік құжаттардың талаптарына тікелей байланысты болуында.

  Элементтер бойынша үдеріс  аудиті адамдар тиісті талаптарды  біледі, ал ұйым оларды орындайды  деген сенімділікті қамтамасыз  етеді. Мұндай аудит қызметкерлерді  сыртқы аудиттерге дайындауға  көмектеседі, өйткені екі жағдайда  да бірдей  кредитерийлер қолданылады.

  Элементтер бойынша үдеріс  аудиті көптеген сыртқы талаптарға  сәйкестікті анықтауға және қамтамасыз  етуге дайын болу жағдайында  қамтамасыз етеді. Бұл менеджменттің  кәсіби қауіпсіздік , қызметкерлердің  денсаулығы және қоршаған орта  талаптарына, сондай-ақ  сапаға қойылатын  талаптарға сәйкестікті қолдауға  арналған құрал.

  2.Үдерістік көзқарасқа негізделген аудит. Үдерістік көзқарас негізіндегі үдерістің немесе жүйенің аудиті кезінде қадамдардың-кіру орнынан шығу орнына дейін белгіленген бірізділікті сәйкестікті тексеру жүзеге асырылады. Бұл ретте, аудиторлар блок-сұлбалар, үдеріс карталары немесе арналы диаграммалар сияқты қарапайым құралдарды пайдаланады.

  Бірізді жүзеге асырылатын  қадамдардың блок-сұлбаларын сипаттау  кезінде, әдетте, кіру орындарын, атқарушыларды, жүзеге асырылатын әрекеттерді  немесе қадамдарды, өлшенетін көрсеткіштерді  және шығу орындарын анықтайды. Аудитор, әдетте, бұл ақпаратты рәсімнен  немесе ұйым ұсынатын блок-сұлбадан  алады.

  Үдерістің жақсы белгілі  құрамдас бөліктер жиынтығын пайдалана отырып, сипаттауға болады:

1)тапсырысты іске асыруға қатысатын  қызметкерлер;

2)қажетті жабдық;

3)өндірістік орта;

4)бақылау және мониторинг әдістері;

5)қолданылатын технологиялар;

6)пайдаланылатын материалдар.

  Бұл құрамдас бөліктерді  қолдану үдерістің барлық аспектілерінің  бағаланатынына кепілдік болып  қызмет етеді, бұл оның блок-сұлбасын  әзірлеу кезінде көмектеседі. Бұл  құрамдас бөліктер (себептер тобы  деп те аталады) пайда болатын  проблемалардың себептерін талдау  үшін себеп-салдар диаграммаларын  құруға пайдаланылады.

  Үдеріс аудитін өткізу кезінде  аудитор жазбаша рәсімдерсіз үдерісті басқаруға болатынына немесе бұл үшін тиісті құжатталған рәсімдерді міндетті түрде әзірлеу керектігіне көз жеткізуге тиіс.

  Аудиторлар қызметкерлердің  әрекетті қалай орындау керек  екендігін білетінін, нәтиже тиімділігін  анықтау тәсілдерінің белгіленгендігін  және шығу орны дұрыс емес  болғанда, қандай  шаралар қолданылатындығын  анықтайды.

  Аталған тәсілдерді пайдалану- элементтерге/талаптарға бағдарланған  аудиттен үдерістік көзқарасқа  негізделген аудитке көшуге арналған  табиғи көпір. Бұл ретте, тиісті  куәліктерді жинау барысында  аудиторлар менеджерлер үшін  құнды болып табылатын проблемаларды  анықтайтын  болады.

  Аудиторлар жақсарту бойынша  күш салуды ұстайтын үдерістің  жұмыс істеу көрсеткіштерінің  болуын анықтауға тиіс. Оларға, атап  айтқанда, мыналар жатады:

• Кідірістер;
• Қайта жасаулар;
• Берілген мәндерден ауытқулар;
• Қайтару;
• Тым алыс арақашықтарға орын ауыстыру.

   Ұйымдардың көпшілігі осы  уақытқа дейін элементтер немесе  талаптар бөлімдері бойынша үдеріс  немесе үдерістер тобының аудитін  өткізеді және үдерістің қалай  өтіп жатқанын, оларды басқару  қалай жүзеге асырылып жатқанын, қандай қауіптер бар екендігін  және үдерістің қалаулы мақсаттарға  қол жеткізуді қаншалықты қамтамасыз  ететінін бағалауға мүмкіндік  беретін аудиттің үдерістік әдістерінің  пайдасын толық бағаламай отыр. Егер үдерісті басқарудың нәтижелілігін  арттыру үшін, аталған әдістер  пайдаланылатын болса, аудиторлар мен менеджерлер бұдан ұтады.