Автралия

Жер бедері.

Автралия жерінің басым  көпшілігі жазық және оның 95-% тен  астамының биіктігі 600               м. аспайды.  Орограф ерекшілік  тері қарай жер бедерін үшке бөлуге бролады:

1. Батыс Австралия таулы  үстіртінің орташа биіктігі 400-500м, үстірттің шығысында Макдонелл жотасы 1510 м.

Солтүстік Кемберли алкабы-936м.

Оңтүстік Батыс Дарлинг  582 м. Жоталары жатыр.

2. Орталық ойпаттың биіктігі 100-м-дең аспайды. Ал Австралиядағы ең төмен жер –Эйр көлемінің маңы. Ойпаттың оңтүстік-батысында Флиндерс, Маунт-Лофти  жоталары бар.
3. Құрлықтың бүкіл шығыс бөлігін ұзына бойы созылған үлкен Суайрық жотасы алып жатыр.

Австралияда ең биік жер  Кощюшко тауы биіктігі -2230м. Құрлықтың  осы  тұсында орналасқан.

Геологиялық құрлысы  және кен байлықтары

Құрлықтың іргетасын  негізінен, Австралия платформасы мен Шығыс Австралия геосинклинальді белдеуі құрайды.

Платформа құрлықтың батысын Сент-Винсент  шығанағына дейінгі орталыгын және оның Арафур тауы  астындағы бөлігін  Жаңа Гвинея аралының оңтүстігінің қамтиды. Геосинклиналь белдеуі Кейп-Йорк түбегінен басталын, Тасмания аралымен бітеді. Австралия платформасының түркі негізі Сархей  төменгі протерозой күшті  метафортану  салдарынан Гнейс пен Гринитке  айналған   жанартаулық жыныстар мен  терринге шөгінділерден тұрады.

Платформаның солтүстік  батысында улкен құмды шөлде  триас, юра шөгінділеріне  толы Каннинг ойысы, Үлкен  шығынақтың солтүстігінде  полеоген  жыныстары басын жатқан  Кайназой  дәуірінің Юкла ойысы бар.

Құрлықтың архей, протерозой кембрий, ордовик жыныстарында алтынның (Қалгури, Кулгури, Бендиго,Балларат) уранның (раш-Джангл, Мэри-Катлин, Радиум-Хилл) түсті металдардың (Брокен –Хилл, Маунт-Айза, клонкари) ірі кен орындары бар.

Оңтүстігі мен  батысында протезой шөгінділерінде темір мен  марганецтің, ал солтүстігінде Уайпа кен орнында Боксит кентасы бар.

Үлкен артьезиан алабы мен Алладея  ойысында, Виктория жағалауындағы әр түрлі геол  жүйелерінде мұнай  мен газ мол. Құрлықтың Шығысы мен Батысында титан мен  цирконийдің  аса ірі кең орындары орналасқан.

Климаты

Құрлықтың басым бөлігінің тропиктікң (18⁰- 30⁰ оңтүстік еңдікте) ол солтүстігі мен оңтүстігінде субтропиктік белдеу алып жатыр. Шығыс жағалауның климаты тропиктік, теңіздік, Күн радиациясы үнемі жоғары, ашық күндер басым. Сондықтан Австралияның барлық аймағында температура жоғары және тұрақты (20⁰-28 ⁰С) дейінтек қыс  айларында (шіде-тамызда 12 ⁰-20 ⁰С) тумпература  төмендейді. Қантардың орташа  температурасы 40⁰ С болатын аудан, құрлықтың солтүстік батысында абс. Максимум Клонкарриде – 53,1⁰С.

Тұрақты яаз тек оңтүстік шығысында австралия Альпісінде - 22⁰С дейін байқалады. Үлкен Суайрық  жотасының Тынық мұхиттан соғатын ылғалға бөкет жасауы,  құрлықтың бүкіл орталық аймағының климатының құрғақ болуына әсерін тигізеді. Австралия жерінің 40 % -ке  жуығында жауын –шанын мөлшері 250 мм ден аспайды. Құрлықтың солтүстік мен шығысында тауларда жауын-шашын мөлшері 500ммден 2000мм-ге дейін жетеді. Бұл аймақта экватордың келетін ылғалды муссонның әсері бар.

Ішкі сулары

Австралия шөл мөлейт  белдеуде жат қандықтан, ағыны тұррақты өзендер аз және өзен  жүйесі сирек.Су  ағының жылдағы жалпы көлемі 350 км³. Құрлықтың көпшілік бөлігінде су ағынының қабаты 50 мм-дей, тек Үлкен Суайрық жотасының Шығыс беткейінде 400ммден асады. Австралияның 7% тынық мұхит алабы, 33 % үнді  мұхитына, ал 60 % ішкі тұйық өзендер алабына жатады. Австралиядағы ең ірі суы мол Мурреу өзенінің ұзындығы 2740км. Австралияның шығыс орта және биік таулардан бастауң алатын өзендердің гидроэнергетикалық  мүмкіншілігі зор.

Осы аймақта ірі суландыру жүйелері салынған. Австралидағы 300-ге тарта  көлдер бар құрлық 1,5-2 км. Тереңдікке кездесетін жер асты суына бай. Дүние  жүзілік ең ірі үлке артезиан алабы  Орталық ойпатта жатыр. Оның ауданы 1736 мың км².

Топырағы

Тропиктік және субтропиктік белдеуде жатқандықтан құрлықтың көпшілік әсерінің топырағы құнарсыз және  құмдауыт болып келеді.

Орталық бөлігінің ойпатты жазықтарында құмдақ және саздақ топырақ басым. Орталық  алып көлдерінің  төңірегінде тұзды  топырақ кездеседі.Батысы солтүстік және шығысы –джаланың қызыл құба, қызыл топырағына ауысады. Үлкен Суайрық жотасында  таудың летереит топырағы, тау аңғарларында тропикалық қара топырақ, субтпропикалық белдеудің тау беткейлерінде таудың қызыл сары орманның құба топырағы, Альпиннің жоталары да шалғынды топырақ басым.

Жануарлар дүниесі

Австралия жануарларының  ерекшілігі ежелгі   эндемик жануарлардың көптігінде. Бұл құрлықта тұяқтылар, жыртқыштар, приматтар мүлдем жоқ. Оның ішінде қалтылар, қасқыр,  коала, кенгуру, жұмыртқа салуышылар, сүтқоректілер жатады.