География және табиғат

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

«География және табиғат»

журналы - №2

Наурыз – сәуір- 2008 жыл

Сабақтың тақырыбы: Қазақстанның пайдалы қазбалары

Сабақтың мақсаты: 

1. Білімділігі: жер бедерінің дамуы және геологиялық құрылысы мен пайдалы қазбалардың байланысы ой қозғау
2. Дамытушылық: пайдалы қазбалардың өндірілуі және тиімді пайдалануы
3. Тәрбиелігі: тұрмыс , тіршілікте пайдалану

Сабақтың әдісі: әңгіме, кластер стратегиясы

Сабақтың көрнекілігі: Қазақстан Республикасының физикалық картасы,

                                         коллекция «Пайдалы қазбалар».

I.Ұйымдастыру бөлімі

II. Үй тапсырмасын тексеру.

1. Биік таулы өлкелер Алтай, Сауыр-Тарбағатай
2. Тянь-Шань таулы өлкесі
3. Аласа  таулы өлкелері.

III. Жаңа сабақ

    Қазақстанның  жер қойнауында Менделеев кестесінің 99 элементі кездеседі, соның 70 элементінің қоры мол. Оның 60 түрі өндіріледі . 6 мыңға жуық пайдалы қазбалар алынатын  кен орындары ашылған.

 

 

 

Жанатын пайдалы қазбалар  Мұнай мен газ-Атырау, Маңғыстау, Қызылорда, Ақтөбе және батыс қазақстан облыстарында шоғырланған. 1899 ж. Қарашүңгілде Әмбі кен орнында бірінші рет мұнай атқылады. 1911 ж. Доссор, 1915 ж. Мақат кен орны пайдалануға берілді. 1960 ж. Өзен мен Жетібай қосылды. Кейіннен Қаражамбас пен қаламқас, Теңіз ( Атырау облысы), Кеңқияқ және  жаңажол

( Ақтөбе облысы) , Қарашығанақ ( Батыс Қазақстан  облысы)  пен Құмкөл

( Қызылорда  облысы) кен орындары ашылды.  Қазақстанда мұнай мен газ шоғырланған 14 алап және 207 кен орны бар.

    Бүгінде  республикада  жылына шамамен 55 млн. т. мұнай , 7,5 млрд. м³ газ өндіреді. Шетелге 17 млн. тоннадай өңделмеген мұнай шығарылады. 10 көмір алабы, 300 кен орны бар, жалпы 162 млрд. т.  қоры бар. Қарағанды алабы-3600 шқ ²  жерді алып жатыр. Ол- негізгі көмір базасы.

  

Тас көмірдің 80 қабаты  анықталған. Қалындығы 120м , жалпы қоры-45 млрд. т. Екібастұз көмір  алабындағы ( Павлодар облысы) ауданы 160 шқ² көмір қабатының қалындығы 150м , ашық әдіспен өндіріледі, ал ең арзан «Алып»  кенішінде жылына 36 млрд. т. көмір өндіріледі.

Пайдалы қазбалар

Аты	Географиялық орны	Орналасу ерекшелігі	Кен қорының мөлшері	Өндіру әдісі
Көмір	Қарағанды	3600 шқ2 сапасы өте жоғары 80 қабаты анықталған. Қалыңдығы-120 м.	Жалпы қоры 45 млрд. т.	Жабық шахтада
Темір	Солтүстік Қазақстан  сарыбай	1948 ж. Сургутанов  ашты. 30 м тереңдікте	50-60%
Mn	Атасу, Жезді	Ұлытау, Сарыарқа	408 млн, 100 мың.  т. III орын
Cr	Мұғалжар тауы  99%	97% Қазақстан Республикасында өндіріледі.	40 елге шығарылады.
AI	Торғай, Ақмола
Cu	Жезқазған	Дүние жүзінде  II орында , ТМД I орында
Au	Алтай		190 алтын кен  орны бар
Сирек кездесетін металдар: вольфрам , молибден, ванадий, висмут, сүрли	Орталық Қазақстан, жезді, Саяқ	Алдыңғы  қатарда
Кадмий, индий, висмут ,  селен, сынап	Жоңғар Алатауы, Алтай

 

IV. Бекіту

1. Қазақстан  Республикасы қандай пайдалы қазбалар бойынша дүние жүзінде алдыңғы орында ?
2. БҚО қандай пайдалы қазбаларға бай ?
3. Пайдалы  қазбаларды қалай өндіру қажет?

V. Үйге тапсырма  § 19 Кескін картаға қазақстанның  пайдалы қазбаларын түсіру