Жетісу өңірінің жерасты суларының геоэкологиялық аспектісі

Жетісу өңірінің жерасты суларының геоэкологиялық аспектісі

Қасиеті, жіктелуі. Экологиялық жағдайлары, табиғатты  пайдалану бағытын рационалдау.

Геотехникалық жүйелердегі табиғатты қорғау табиғатты пайдалану эталонды ландшафтарын және оның құрамдастарына негізделген. Эталонды ландшафтар: табиғи, табиғи-антропогенді болуы мүмкін. Адам мен оның қызметіне қатысты қорғалатын геожүйеге қажеттілігімен байланысты, табиғатты қорғау обьектісінде іс-шараларды қолдау (мал бағу, орман тазалау, масалардан аулақ, жол және басқа да коммуникациялар) шеттелген шаруашылық адамның іс-әрекетіне жоспарланған. Сондықтанда жоспарланған табиғатты қорғау геожүйенің маңызды антропогенді құраушылар, техникалық блокта нақтыланған іс-шаралар мен жүйедегі басқарылатын және бақыланатын, ғылыми және бағалауға тән екендігін қарастырылады.

Ерекше қорғалатын табиғи территорияларға жер телімдері, бізді қоршаған су беті және ауа кеңістігі кіреді, табиғи комплекстер мен обьектілердің орналасуы аса табиғатты қорғауға алынған рекреациялық-емдік және ғылыми маңызы бар, мемлекеттік ұйымдардың қарамағына толығымен және жеке шаруашылыққа қолдану үшін ерекше күзетке алынады.

Мемлекеттік кадастрда жүргізілген территорияның құқықтық жағдайы, күзет режимі мен құрылу тәртібі анықталған. Аса қорғалатын табиғи территорияларды келесідей категорияларға бөледі: мемлекеттік табиғи қорықтар (ішінде биосфералық), ұлттық парктер, табиғи парктер, мемлекеттәк табиғи саяжай және табиғи ескерткіштер.

Қорықтар-мәңгілікке шаруашылықтан қолдануға алынған территория. Онда барлық табиғи обьектілер мен бүтін ПТК-ң барлық қорғалған немесе басқаша айтқанда, табиғи ландшафтағы барлық құрамдастардың участогі болып табылады.

Қорықтарда шаруашылық істерге, табиғатты қорғау ұйымдарындағы адамның қатысуын толығымен шектеу мүмкін емес, басқада аномальді құбылыстардың және стихиялық апаттан алшақтау мен өртпен күрес жүргізу шаралары жоспарланған, қоршаған ортаның деградациялық жағдайын туғызуға шектеу қойылған.

Мониторингтік бақылаулар ұйымы, зерттеу құралдары және аппараттарын қолдану ғылыми бақылауға қолдану міндетті. Бұлардың барлығына жалпы геотехникалық жүйенің табиғатын қорғау, табиғатты пайдаланудың құрылысына кіреді.

Биосфералық эталонды (фондық)участкіні сақтау үшін глобальды және аймақтық қоршаған ортаның өзгеруі мониторингісі адам іс-әрекетіне биосфералық қорықтар құрылды, олар глобальды мониторинг жүйесіне кіреді. Беларусия территориясында  Березинский биосфералық қорығы мен Полесский рационды-экологиялық қорықтары ұйымдастырылған. Техникалық құрамын сақтау геотехникалық жүйеде негізгі буферлік аймаққа шоғырлану қажет.

Табиғи комплекстерді сақтау және қолдану үшін оның рекреациялық, сәулелендіру ғылыми мақсатқа ұлттық саябақтар ұйымдастырылған. Беларусияда 4 ұлттық парк бар: Беловежская пуща (51,0 мың.га), Браслав көлі (71,5мың.га), Нарочан (94 мың.га) және Припятский (82,5тыс.га). Парк  құрылысын ерекшеліктері саябақтық, шаруашылық және рекреационды зоналық, негізгі техникалық  құраушылар геотехнологиялық жүйеде  шаруашылық және рекреационды зона болып табылады.

Қорықшалар-бір немесе бірнеше табиғат компоненттерін қорғауға арналған, ішінара және уақытша тәртіппен қорғалатын территория. Территориямызда 85 қорықшалар, республика аумағының жалпы 656 мың.га және 600 жуық жергілікті маңызы бар. Олар ланшафты, биологиялық, гидрологиялық, палеонтологиялық қорықшалар. Техногенді обьектілер әдеттегі шарауашылық әрекеттері басымырақ, есеп бойынша іс-шаралар қарастырылған.

Табиғат ескерткіштері-өте сирек аймақ, ғылыми құнды, тарихи, мәдениетті, эстетикалық қатынаста күзетке алынған. Ол геологиялық ашулылар, бұлақтар, палеонтологиялық олжалар, реликтивті дағаш шоқтары және жекеленген ағаштар, эстетикалық және тарихи құндылықтары бар болуы қажет.

Сондықтанда қорғалатын табиғи территорияларға барлық талаптарға сай техникалық құраушылар, өздерінің табиғи құрамдастарының қарсы іс-әрекетке, табиғи үрдістерге сырттан минимальды әрекеттесулеріне қарсы тұруы арналған. Ұлттық парктерде геологиялық жүйенің табиғатты қорғау қызметі және шаруашылық пен басқада антропогенді іс шаралар табиғатты қорғауына бағытталып сақталған.

Табиғатты қорғау обьектілер үшін дұрыс орын мен оның орналасуы аса маңызды кезең болып табылады. Олар мына талаптарға сай болуы қажет, бір-біріне қарама-қайшылықтар, аса маңызды шешімдер. Осы мәселені шеше отырып, Ұлттық парктер мен қорықтардың территориясын зоналау қызметі дұрыс ұйымдастырылады.

Әдебиеттер:

1. Чигаркин А.В Геоэкология Казахстан. Алматы 1995