Экзогендік геологиялық процестер: мору, желдің жұмысы

Экзогендік геологиялық процестер: мору, желдің жұмысы

 

1. Экзогендi геологиялық  процесстерiнiң жұмысы. Экзогендi бөлімдерiнiң  геологиялық жұмысы қиратуда, тасымалдауға  жəне экзогендi шарт пайда болған  таужыныстарының жинақтауында болады. Жер бетiнiң бедерi экзогендi процесстерiнiң  əсерiмен тегiстеледi: сырттар бүлiнедi, ауырлық олардың  қиратуының  өнiмдерi күштiң əсерiнен төмендетiлген  бедердiң бiр бөлiктерiнде ауыстырылады. Бұл процесс денудация деп  аталады. 

  Денудация  - таужыныстарының қиратуы экзогендi процесстерiнде жəне қиратудың  өнiмдерiнiң олардың жинақтауында  болған бедердiң төмендетiлген  бөлiмшелерiнде тасымалдау жердiң  бедерiндегi тұнбалар немесе тұнба  жыныстарының жинақталуы.

 

2. Мору. Мору - таужынысы  жəне қосатын олардың минералдарының өрнектеуiнiң физикалық, химия жəне биохимиялық процесстерi, жер қабыршағының бетiң қасында бөлiгiндегi жиынтығы. Əсер есебiнен əр түрлi факторларда болады - ұзақ уақытты таужынысы егер температура, атмосфераның əсерi, судың тербелiстерiнiң ықпалы жəне таужынысындағы

қағылез организмдары жəне тағы басқалар беттерде болады, онда олардың өрнектеулерi нəтижеде мүжiлу қабығы құрастырады. Жердiң бедерiнде заттың қирату жəне қайта бөлуiнде болады: мысалы, беттегi жер қойнау пайда болған тау жыныстары бүлiнедi жəне жыныстардың жаңа тектiк топтары құмдар граниттiң қиратуында iркiстене аладуға құрастырады. Тау жыныстарының қиратуын процесс желге қақтырумен деп аталады. Желге қақтыру өзi берiк тау жыныстары тiптi қиратуға (физикалық) механикалық, химиялық немесе органикалық жолымен алып келедi.

3. Морудың түрлерi. морудың келесi түрлерi: мору механикалық;

химиялық, органикалық. Механикалық - таужыныстарының қиратуы

температураның қатты тербелiстерiнде болады. Шөл далада қабыршақтану,

немесе таужыныстарының тегiс бетiнен қабыршақ немесе жуан пластиналар

температуралардың түбегейлi тербелiстерiнде қыртыстанғанда ("Десквамаре" латынша - қабыршақты шешу) түлеу параллел беттерi байқалады. Бұл процесс əсiресе жеке кесектер, қойтастарда жақсы бақылауға болады.

Таужынысындағы механикалық əсерiнiң ыстық шөл облыстарында жəне

олардың дезинтеграциясы ерiтiндiлердiң түрiндегi капилляр сызаттары бiр

нəрсеге тиетiн су құрастыратын тұздардың кристаллдарын өсумен, сонымен

бiрге iске асады. Қарқынды физикалық (механикалық ) моруға көп жылдық

тоңның оның мол шалағай сулау себепшi болатын бар болуымен (полярлық

жəне субполярлық елдерде) қатал климаттық шарттары бар аудандарда болады.

Сулаулар төңiрегiнде тəртiптiң жуып тазартатын түрiмен физикалық

морумен бiр уақытта жаңа минералдардың бiлiмi бар химия өзгерiсiнiң

процесстерi химиялық реакцияларда да болады: Тотығу; Гидратация; Еру,

Гидролиз.

Органикалық мору - организмдар таужыныстарының қиратуы тiршiлiк

əрекетiнiң нəтижесiнде болады. Таужыныстарының қиратулары нəтижесінде

бiртұтас жəне күрделi өзара байланысты физикалық, химиялық жəне

биогендiк процесстердi морудың əр түрлi өнiмдерi пайда болады: элювий,

делювий жəне коллювий.

4. Мору өнiмдерi. Қатар морумен əр түрлi гравитациялық процесстер

дамиды: құлау, тас құлайтын жер, үйiндi, көшкiндер. Көрcетiлген

гравитациялық процесстер туралы барлық мəлiметтер геоморфология

оқулығында жете қарап шыққан. Не осы жерде атап өтемiз жарқабақ жəне

олардың табандарының (гүлге бөле, құлаулар) гравитациялық процесстердiң

өнiмдерi негiзде ("коллювио" латынша - жиналып қалу) коллювий деп

аталатын континенттiк кейiнге қалдыруларды өзiндiк тектiк түрлердi ұсынуға жиналған.

5. Эол процесстерi. Жел тропосферада пайда болады. Тропосфера - (биiк

кеңдiктердегi жуандығымен 10 км-ге дейiн, 18 км-ге экваторға дейiн)

атмосфераның төменгi қабаты, атмосфераның 4/5 барлық массасын құрайды, бу барлық дерлiк су буымен болады, бұлт, температуралар құрастырады

биiктiкпен төмендетедi. Ауаның қозғалыстары негiзгi себептермен Жердi

айналу, күн энергиясы, болып табылады жердiң бедерi туралы теңiз бен

құрылықтың бөлінісуі, бедердiң сипаты, ауаның Жерге үйкелiсi.