Мемлекеттик тилде ис жургизу

І.            
1. Қазақ тілі – мемлекеттік тіл. 
ХХІ ғасырға тәуелсіз ел ретінде енген республикамыздың әлеуметтік, экономикалық, мәдени өмірінде үлкен өзгерістер болып жатыр. Қазақстан Республикасының Конститутциясы  (1995), «Тіл туралы» Заң (1997), «Тілдерді қолдану мен дамытудың мемлекеттік бағдарламасы» (1998) республикадағы тіл мәселелерін реформалауды жүзеге асыруға негіз болады әрі мүмкіндік береді. Сондықтан бұл реформаны жүзеге асыру үшін ір министрлік, әрбір мекеме, ұйымдар, жеке адамдар өздерінің нақты істерін көрететін шаралар белгілеп, соны жүзеге асыруы тиіс. Солардың шіндегі ең өзектісі, ең алдымен қолға алынатыны –қазақ тілінің конститутиялық мәртебесін мемлекеттің бүкіл аумағында, қоғамдық қатынастардың барлық саласында жүзеге асыру. 
Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен бекітілген «Тілдерді қолдану мен дамытудың мемлекеттік бағдарламасы» тіл саясатын іске асырудың алғашқы кезеңінде негізгі төрт бағытта іс-шаралар жүргізеді. Соның бірі –ресми іс жүргізуді мемлекеттік тілге кезең-кезеңмен көшірудің нақты негізін жасау. 
Іс қағаздарын қазақша жүргізу – мемлекеттік тілдің жүзеге асуының нақты көрсеткіші. 
 
1. ІС ҚАҒАЗДАРЫНЫҢ  ТҮРЛЕРІ 
 
өмірбаян                                                                                  Заң 
түйіндеме                                                                                                үкім, өкім                         
жеке іс парағы                                                                                    Жарғы, жарлық 
визит карточкасы                                                                             Ереже 
өтініш                                                                                                                  хабарлама                                                                                                                                                                                                                       
арыз                                                                                                                     бұйрық 
мінездеме                                                                                                    нұсқау 
кепілдеме                                                                                                    ресми хаттар                         
кеден мағлұмдамасы                                                                                          хаттама                                                                                                                                                                                                                                                        
жеделхат                                                                                                              жарнама  
хабарландыру                                            
 
 
қолхат 
сенімхат 
кепілхат 
өтінім 
тапсырыс 
келісімшарт 
еңбек шарты 
шарт 
еңбек келісімі 
 
Іс-қағаздарының қызметтері: 
 
- жеке тұлғалар арасындағы қатынасты реттеуші;    
- жеке адам мен қоғам арасындағы қатынасты реттеуші; 
- әр түрлі мекеме, ұйымдардың өзара байланысын реттеуші; 
- мекеме, ұйым жұмысын ұйымдастыру тәртібін негіздеуші; 
- жеке адам мен қоғам өміріне қатысты оқиғаларды айғақтаушы; 
-  мемлекеттік басқару ісін жүйелеуші; 
- тарихи құбылыстарды зерттеудің қайнар көзі; 
- мекеме мен ұйымның атқарған істерінің көрсеткіші; 
- мемлекеттік тілдің жүзеге асуының нақты көрсеткіші. 
 
 
Іс қағаздарының сипаттары: 
- саяси ( мемлекетішілік, мемлекетаралық, халықаралық қатынастарда); 
- әлеуметтік ( қоғамдық-әлеуметтік қатынастарда); 
- ұйымдастырушылық ( басқару қызметі жүйесінде); 
- құқықтық ( заңдық және  жеке тұлғалар арасындағы қатынастарда); 
- тарихи ( әр дәуірдің, қоғамдық сатының өзіндік ерекшеліктеріне сай қатынастарда). 
- ресмилік ( міндетті түрде заңдық тұрғыда тіркелуінде). 
 
Құжаттау үрдісі элементтері: 
-    құжаттарды дайындау; 
-    құжаттарды жолдау, тіркеу; 
-    сырттан келген құжаттарды қабылдау, тіркеу; 
-    құжаттарды қолдануға дайындау; 
-    құжаттардың жүзеге асырылуын бақылау; 
-     құжаттарды мұрағат қорына дайындау.

Іс қағаздарын қазақ тілінде жүргізуге қатысты ресми құжаттар мен арнайы ұйымдар: 
І кезеңде 
-    Қазақ АССР Халық комиссарлар комитетінің 1921 жылы 2 ақпанда жарық көрген «Республиканың мемлекеттік мекемелерінде қазақ және орыс тілдерін қолдану туралы» декреті; 
-    Қазақ АССР ОАК-нің 1923 жылғы қарашадағы «Қазақ тілінде іс қағаздарын жүргізуді ендіру туралы» декреті 
-    Қазақ АССР ОАК Президиумының «Қазақ тілінде іс қағаздарын енгізу жөніндегі орталық комиссия туралы ережені бекіту туралы» қаулысы. 
-    Қазақ АССР Еңбек Халық Комиссириатының 1924 жылғы 21 июльдегі «Қазақ тілінде іс жүргізуді енгізуге байланысты қызметкерлерді жұмыстан босату және оларды қазақ тілінде сөйлеп, жаза алатын қызметкерлермен алмастырудың тәртібі жөніндегі» қаулысы. 
 
 
ІІ кезеңде 
-    1989 жылғы Қазақ ССР-інің Тіл туралы Заңы; 
-    1990 жылғы «Қазақ тілін және Қазақ ССР-індегі басқа да ұлт тілдерін дамытудың   
2000 жылға дейінгі кезеңдерге арналған мемлекеттік бағдарлама»; 
-    1993,1995 жылдардағы ҚР Конституциясы; 
-    1989 жылы құрылған Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы; 
-    1993 жылы Қазақстан Үкіметі жанынан құрылған Тіл комитеті 
 
 
2. РЕСМИ ІС ҚАҒАЗДАР СТИЛІ 
Стиль – латын сөзі,  қазақ тіліне аударғанда «жазу мәнері» дегенді білдіреді.  
Стилистика – тілдің қолданылу заңдылықтарын зерттейтін ғылым, ол тілдік белгілердің дұрыс қолданылу нормасын көздейді. 
Қазақ әдеби тіл стильдері: 
1.    ауызекі сөйлеу стилі 
2.    көркем-әдебиет стилі 
3.    публицистикалық стиль 
4.    ресми іс қағаздар стилі 
5.    ғылыми стиль 
Ресми немесе іс қағаздар стилінің ерекшелігі, онда акт дәл көрсетіліп, бір ізбен жүйелі жазуға айрықша мән беріледі.  
Қазақ тілінде қолданылып жүрген қалыптасқан сөз орамдарының көпшілігі орыс тілінің ықпалымен жасалған : қызу мақұлдау, қызу қарқын, тұрмыстық қызмет, қызмет көрсету, жүзеге асыру, қамтамасыз ету, өз күшінде қалдыру, қол жеткен табыс, кең жол ашу, іске қосу, мәселе көтеру, алғыс жариялау, сөгіс жариялау. 
Көптеген сөздер белгілі стильге телулі болады, қолданылу жағынан шектеліп отырады. Мысалы: тағайындалсын, міндеттелсін, осы анықтама берілді, қаулы етеді, жарлық етеді т.б. 
Ресми іс қағаздарында кейде бір заттың я ұғымның атауы қолданылу орнына қарай әр түрлі аталады. Мысалы, адам деген сөз ресми құжаттарда – азамат, жолдас, телефон станциясында – абонент, ательеде – заказ беруші, шаштаразда – клиент, ауруханада – науқас, санаторииде – демалушы, тынығушы, транспортта – жолаушы т.б. болып табылады. 
Іс қағаздары стиліне әр түрлі мекемелерде жүргізілетін жазу үлгілері болады. 
 
 
 
 
 
Ресми құжат стильдеріне тән белгілер: 
-    мазмұнының қысқа әрі тұжырымды баяндалуы; 
-    тұжырымдардың дәл, нақты болуы; 
-    сөздер мен терминдердің нақты, тура мағынасында пайдаланылуы; 
-    терминдер мен тұрақты орамдардың бірегейлігі; 
-    терминнің ең қолданылу жиілігі жоғары, Мемлекеттік терминология комиссиясы бекіткен нұсқасының пайдаланылуы; 
-    қалыптасқан  мазмұндық-құрылымдық нормалардың қатаң сақталуы. 
 
ІІ.       Жеке адам өміріне қатысты  құжаттар. 
1. Өмірбаян. 
Өмірбаян – жеке адамның өмір жолы хронологиялық тәртіпте қысқаша жасалған ресми құжат. Әдетте оқуға түсу, жаңа қызметке орналасу кезінде жазылады. Онда азаматтың аты-жөні, туған жылы, күні, айы және туған жері, ұлты, отбасы жағдайы, білімі, бітірген оқу орындары, қызметі мен жұмыс тәжірибесі туралы және т.б. қосымша мәліметтер көрсетіледі. 
. Тәжірибеде өмірбаян үш түрлі болып жазылады. Бірі-адамның өз өмірі мен қызметі туралы баяндауы. Бұл көбінесе қызметке орналасу кезіндегі жеке іс қағазына қоса тігілу үшін жазылады. Онда адам өзінің аты-жөнін, туған күнін, толық көрсетеді. Одан кейін жаңа жолдан нақты деректермен санамалап жазады. Өмірбаянның бұл түрі көбінесе ресми түрде жазылады да, көлемі жағынан шағын болады. 
Өмірбаянның екінші түрі — мемуарлар, яғни акын, жазушылардың, өнер, қоғам қайраткерлерінің өз өмірін қоғам өмірімен байланыстыра баяндауы. Мұндай  өмірбаяндар көркем шығармаға жақын, әдеби тілмен, шебер жазылғандығымен оқырманды тартады және ол оқырманды жеке адам өмірімен ғана емес, қоғам дамуымен таныстырады. Мұндай шығармалар кай тілде болмасын өте көп және қара сөзбен де, өлең сөзбен де жазылған түрі кездеседі. Мысалы, Қ.Байсейітовтың "Құштар көңіл"(1977) Ш. Жиенқүлованың «Өмірім менің - өнерім» (1983) кітаптары өмірбаянның осы түріне жатады. 
Өмірбаянның үшінші түрінде қоғамға белгілі қайраткерлердің өмірі мен шығармашылық, саяси қызметтері өз тарапынан емес, басқа біреулер тарапынан баяндалады. Мәселен, ұлы жазушылар мен ақындар-А.Құнанбаев, Ш.Уәлиханов, А.С. Пушкин өмірлері туралы шығармалар осындай өмірбаян түріне жатады. Мысалы, С.Мүқанов - «Аққан жүлдыз»,  
М. Әуезов «Абай жолы». Өмірбаянның мұндай түрі көркем шығарманың әр түрлі жанрлары ыңғайында очерктен бастап роман-эпопеяға дейін жазыла береді. 
Күнделікті   өмірде   ең   жиі   қолданылатын   құжаттың   біріншісі  - өмірбаян.  Өмірбаян әркімнің өз қолымен, таза, жүйелі түрде,  сиямен жазылады. Арнайы қағазға жазылуы да мүмкін. 
 
Өмірбаянның мазмұндық-құрылымдық жүйесі: 
1. Құжаттың аты (өмірбаян) 
2.  Аты-жөні (толық жазылады), туған жылы, айы, күні, туған жері 
3.  Ұлты 
4.  Білімі, оқыған оқу орындары 
5.  Қоғамдық-саяси қызметі 
6.  Ата-анасы, жұбайы, балалары туралы мәлімет 
7.  Қазіргі жұмысы, мекен-жайы 
Өмірбаянның мазмұны автордың өмір жолын, іскерлік қасиеттерін жан-жақты баяндап беруге тиіс. 
 
 
 
 
 
Өмірбаян үлгілері.                  
Өмірбаян 
 
Мен, Мақсат Ахметұлы Нүсіпбеков, 1983 жылы, 14 қаңтарда Алматы обылысы, Панфилов ауданы, Үшарал ауылында тудым. Менің ұлтым - қазақ. Алматы каласы, Бостандық ауданындағы №81 орта мектебін 2000 жылы бітірдім. 
2004 жылы Қазақстан-Британ техникалық университетінің 1 курсына оқуға түстім. 
Ата-анам бар; әкем — Ахмет Абимолдаұлы Нүсіпбеков циркте жұмыс істейді. Анам — Салтанат1 Әріпжанқызы Алпысбекова, ауруханада жұмыс істейді. Мен үйленбегенмін.  
Қазір осы жоғары оқу орнының  2-курсында оқып жүрмін. Мақсатым - жоғары білім алып, маман болып шығу. 
Мекен жайым: Алматы қаласы, "Орбита-3" ықшамауданы, 26-үй, 48-пәтер, тел. 29-48-56. 
Өмірбаян 
 
Мен, Серік Жүмаділұлы Қалымбетов, 1984 жылы Оңтүстік Қазақстан обылысы, Бәйдібек би ауданы, Боралдай ауылында қызметкерлер отбасында тудым. 
1990-2001 жылдар аралығында  Шымкент қаласындағы 3. Шүкіров атындағы №20 орта мектепте оқыдым. Мектепте оқып жүргенде үздік окушы екенімді көрсете білдім. Әр түрлі қоғамдық жүмыстарды  атқардым, спортпен шұғылдандым. 
Ата-анам бар: әкем - Ж. Қалымбетов Шымкент қаласында жекеменшік кәсіпорнында жұмыс істейді. Шешем ~ 3. Қалымбетова Шымкент қаласындағы №20 орта мектепте орыс тілінен сабақ береді. 
2001 жылы аталған мектепті бітірген соң,  Қазақстан-Британ техникалық университетіне мұнайшы-инженер мамандығын алу үшін окуға түстім.  
Бүгінгі таңда осы оқу орнының 2-курс студентімін, мен үйленбегенмін. Ағылшын тілімен шүғылданамын, компьютерлік курсқа барып жүрмін. Алдыма қойған мақсатым: білімді маман болып шығу.  
Мекен -жайым: Алматы қаласы, Тастақ-1 ықшамауданы, 9-үй, 53-пәтер, тел.40-02-05. 
 
Өмірбаян 
Мен, Куаныш Өмірбекұлы Қасенов, 1963 жылы 1 мамырда Семей облысы, Аягөз ауданы, Баршатас ауылында тудым. Ұлтым - қазақ. 1970-1980 жылдар аралығында «Баршатас» орта мектебінде оқыдым. 
1980 жылы 1 қырқүйекте Қазақ политехника институтының металлургия өнеркәсібі кафедрасына ауыстым. Қазір осы кафедраның аға оқытушысымын. 
Ата-анам бар: Әкем - Өмірбек Қасенов -Ұлы Отан соғысының ардагері; қүрметті зейнеткер, анам - Хадиша Қасымова - ұзақ жылдар бойы Баршатас орта мектебінде мүғалім болып істеді, қазір зейнеткер. Отбасым бар: жұбайым - Жазира Дүйсенқызы, жоғары білімді маман, дәрігер. 
Үш балам бар, олар мектепте оқиды. 
Әскери қызметке міндеттімін. Аға лейтенант атағым бар.  
Қосымша мәліметтер: казақ, орыс және ағылшын тілдерін жетік білемін, ЭЕМ (ЭВМ) бағдарламаларын толық меңгергенмін. Интернетте жұмыс істеймін. 
Мекен- жайым: Алматы қаласы, "Қазақфильм" ықшамауданы, 47-үй,  18-пәтер. 
 
 
Негізгі сөздік 
өмірбаян                           - автобиография 
ұлт                                   - национальность 
білім                                 - образование      •'  . 
жоғары білім                   - высшее образование 
орта білім                         - среднее образование 
ата-ана                    - родители 
мұғалім                    - учитель 
үйленгенмін           - женат 
отбасы                    - семья 
жұбай                      -супруг (супруга) 
үйленбегенмін        - не женат 
ажырасқанмын        - разведен 
әскери қызметке 
міндеттімін              - обязан к воинской службе 
әскери қызмет         - воинская служба 
қосымша мәліметтер        - дополнительные сведения 
мекен-жай                       - адрес 
туу                                   - родиться 
оқу                                  - учиться 
қызмет                    - должностъ 
қызметкер                        - служащий 
маман                               - специалист 
мамандық                         - специальность 
бөлім                                - отдел 
беттеу                               - верстка 
бірлестік                          - объединение 
әкімшілік                         - администрация 
тіркелім                            - прописка 
тұрғылықты жер     - место жительства 
оқу орны                          - учебное заведение 
арнайы орта            - средне-специальный 
акционерлік            - акционерный 
коммерциялық                 - коммерческий 
ұйымдастыру ісінің 
техникасы                       - организационная техника 
дүниеге келу, туу         - родиться 
түсу                                - поступать 
бітіру                                - закончить 
бару                                  - лосещать, пойти, ходить 
үйлену                              - жениться 
тұрмысқа шығу                - выходить замуж 
жұмыс істеу            - работать 
ауысу                               - перейти 
міндетті                            - обязан 
 
Грамматикалық минимум 
Жіктеу есімдігі                          мен 
Жалқы есімдер       Жер-су атаулары  оқу орындарының, құрметті атақтар мен наградалардың, ұйымдар мен мекемелердің атаулары 
Сан есімдер (реттік сан есім) Етістіктің өткен шағы               -ды, -ді 
- ты, -ті 
-  қан, -кен 
-  ған, -ген 
Үстеу (қазір) 
Модуль сөздер (бар, жоқ) 
 
 
2. Түйіндеме.(Резюме) 
Резюме француз тілінен алынған термин. “Айтылған, я жазылған мәселенің қысқаша түйіні” деген мағына береді. 
Түйіндеме – белгілі бір тұлғаның өмірбаяны, білімі, мамандығы, кәсіптік шеберлігі, біліктілігі, икемділігі жайлы нақты, қысқа мәлімет беретін іс қағазының бір түрі. 
Жазылған түйіндеме сіз туралы толық мәлімет беру үшін онда, сіздің біліміңіз, біліктілігіңіз, жеткен жетістігіңіз, жұмыс тәжірибеңіз, не нәрсеге икемділігіңіз бар екені айтылуы керек. Түйіндеме сіздің кең көлемдегі визит карточкаңыз іспеттес. Түйіндеме жазуда сіздің мақсатыңыз - өз өмірбаяныңыз бен жұмыс тәжірибеңізді, мамандығыңызды, икемділігіңізді ұтымды көрсете  білу. Осы арқылы ойлаған жұмыс орнына қол жеткізу. Сондай-ақ түйіндеменің әдемі рәсімделуіне де көңіл бөлгеніңіз дұрыс. Яғни мекеме басшысы сіздің кім болып істегіңіз келетінін түйіндемені оқу барысында бірден ұғатындай болу керек  Қалаған мамандығыңызға байланысты жеке басыңыздың қасиеттері анық көрсетілуі тиіс. Мәселен, сіз жарнама агенті болып орналасқалы келсеңіз түйіндемеге адамдармен жақсы қарым-қатынас жасай алатындығыңыз, тапқырлығыңыз, интуицияңыз, адам психологиясын жақсы білетіндігіңіз сияқты қасиеттеріңіз жазылуы керек. Түйіндемеде белгілі бір адам туралы мәліметтер ықшам әрі нақты түрде беріледі. 
Түйіндеменің ерекшелігі – үміткердің білімі және кәсіби шеберлігі туралы мәліметтердің кері хронологиялық тәртіпте берілуі. 
Түйіндеменің мазмұндық-құрылымдық жүйесі: 
-    аты-жөні; 
-    туған жылы, күні, айы, туған жері; 
-    ұлты; 
-    жынысы; 
-    мекен-жайы, телефоны; 
-    отбасы жағдайы; 
-    азаматтығы; 
-    білімі; 
-    бітірген оқу орындары; 
-    кәсіби біліктілігі мен кәсіби тәжірибесі; 
-    тілдік дағдылары; 
-    компьютерлік сауаттылығы; 
-    жеке қасиеттері (жауапкершілігі, адамдармен қарым-қатынас орнатуға бейімділік, ұстамдылық, мақсаттылық, ұйымдастырушылық, басқарушылық қабілеттер, ұжыммен жұмыс істей білу, ұқыптылық, алға қойған міндеттерге шығармашылық көзқарас т.б.) 
-    қызығушылығы (саяхатқа шығу, би, домбырада ойнау, кітап оқу т.б.) туралы мәлімет, қосымша ақпараттар (мақтау грамоталары, сертификаттар, наградалар, патенттер т.б.) 
 
Түйіндеме жазғанда  жадыңызда ұстаңыз ! 
1.Түйіндемеде Сіздің маман ретіндегі бейнеңізді толықтыратын, аша түсетін өз мінезіңіздің кейбір жақсы қырларын да атап өтініз. Басшылық, жетекшілік, ғылыми жұмыстарға икемділігіңіз болса, ол да назардан тыс қалмасын. 
Дайындаған құжаттар мен жазбаларды қайталап бір оқып шығып, керекті мәліметтерді ойша реттеп алып резюменің колжазбасын дайындауға кірісіңіз. Құжаттар мен мәліметтерді дайындап алғаннан кейін резюме жазып шығу қиын болмайды. Ең бастысы ол мәліметтерді ретімен, қысқа, нақты бере білу. Қашан, қайда оқыдыңыз, қайда, кім болып істедіңіз, қайда, қашан біліміңізді көтердіңіз, тәжірибе жинақтадыңыз? 
. Егер ғылыми дәрежеңіз болса оны қалыптасқан редакциямен көрсетесіз. Мысалы, "техника ғылымының кандидаты", "биология магистрі", т.б. 
Жазған еңбектеріңіз, шыққан кітаптарыңыз болса, маңыздыларын атап көрсетіңіз. 
Қызмет бабымен, турист ретінде жасаған шетелдік сапарларыңыз да көрсетіледі. Шет тілін білу дәрежеңіз, компьютерді қаншалықты игергендігіңіз де көрсетіледі. 
Жеңіл машина немесе транспорттың басқа түрін жүргізе алатындығыңызды көрсету де артық болмайды. 
Айтылатын негізгі мәселелер осы. Қысқасы, "не, қайда, қашан" екендігі жазылады. 
 
2.Түйндемені оқыған қезде сіздің алға қойған мақсатыңыз айқын көрініп түруы кереқ, яғни мекеме басшысы сіздің кім болып істегіңіз келетінін түйіндемені оқығанда бірден үғатындай болғаны дүрыс. 
Жеке басыңыздың қасиеттерін атап көрсеткен кезде, оның сіздің таңдап отырған жұмысыңызға орналасуға септігі тиетіндігі басты назарда болуы қерек. Мысалы, сіз жарнама агенті болып орналасқалы келсеңіз, резюмеге адамдармен жақсы қарым-қатынас жасай алатындығыңыз, тапқырлығыңыз, интуицияңыз, адам психологиясын жақсы білетіндігіңіз сияқты қасиеттер жазылуы керек. Егер бастауыш сынып оқытушысы болғыңыз келсе, балаларды жақсы көретіндігіңіз, мейірімділігіңіз, шыдамдылығыңыз т.б. жазылуы кереқ. Жиналған мәліметтерді резюмеде берудің екі жолы бар: хронологиялық және фунқционалдық.. 
Хронологиялық тәсіл. Алдымен қазір істеп жүрген жүмысыңыз көрсетіледі де, ары қарай Хронологиялық ретпен жазылады. Яғни, соңғы орында сіздің бірінші жүмыс орныңыз, я болмаса бірінші аяқталған оқу орны жазылады. Егер сіздің жұмыс стажыңыз көп болса, алдымен косіптік жолыңьтзды көрсеткеніңіз дүрыс. Ал оқу орньш жаңа аяқтаған, қызметті жаңа бастағалы түрган адам оқыған оқу орны, алған мамандығы жайлы мәселені негізгі назарда үстайды. 
Функционалдық тәсіл. Бүл тәсіл білімі мен біліктілігі, жүмыс тәжірибесі мол адамға лайықты. Мүнда жүмыс стажы кері Хронологиялық ретпен беріледі де, одан кейін білімі жайлы моліметтер көрсетіледі. Егер бір мекемеде бірнеше жыл қатарынан істесеңіз, онда жүмысыңыздың жалпы сипаты өзгермегенде болса, бәрін тізіп жатпай-ақ, қысқаша жазуға болады. Мысалы, "1991-1999 жылдар аралығында Машина жасау заводында экономист, аға экономист, директордың орынбасары қызметтерін атқарды". 
Соңғы жүмыс орнынан немесе жеке адамның атынан алынган кепілдеме болса, оның бар екендігі резюмеде бір сөзбен айтылу керек. Қажет деп тапқан жағдайда ол резюмемен бірге тапсырылады. 
 
Түйіндеме үлгілері  
 
Т Ү Й І Н Д Е М Е 
Сұлтанова Назира Айханқызы 
1914 ж. 4-сәуірде Талдықорган қаласында тудым. 
Мекен-жайым: Алматы қаласы, N. Тілендиев көшесі, 21, 3. 
Үй телефоны: 41-00-43 
Мамандығым; зақгер, тарихшы. 
Бағыт: Жогары оқу орнының оқытушысы, мемлекеттік аппарат қызметкері. 
Білімі мен қызметі туралы мәлімет: 
Қазақ мемлекеттік зац университетініц аспиранты 1997-2000 жж. 
Ілияс Жансугіров атындагы  университеті  тарих факулътетініц  оқытушысы   /995-1997 жж. 
Ілияс Жансүгіров атындагы Талдықорган университеті тарих және қуқық факулыпетініқ студенті — 1991-1995 жж. 
Негізгі мәліметтер. 
Казақстан тарихы, қуқықтану мәселелерімен айналысып, зерттеу жумыстарын жургіздім. "Әлихан Бөкейхаповтың саяси, қуқықтық көзқарастары" тақырыбында кандидаттық диссертация жаздым. Республика, қала, жоеары оқу орындары колемінде өткен конференцияларды баяндама жасадым. Жогары оқу орнында жұмыс істеген тәжірибем бар. Қогамдық жумыстарга белсене араласамын. 
Қосымша мәліметтер: Ана тілім — қазақ тілі. Агылшын  және орыс тілін жақсы білемін. Компьютермен жұмыс істей аламын. Туристік сапармен туркия, қытай, корея мемлекеттерінде болдым. Жеңіл машина жургізе аламын (1998 жылдан). Көпшілікпен жумыс істегенді ұнатамын. Үйымдастырушылық қабілетім бар. Тапрсыреан іске жауапкершілікпен. қараймын. 
Театрга, спорт жарыстарына барганды ұнатамын. 
Кепілдеме туралы мәлімет: Қазақ мемлекеттік заң университеті Мемлекеттік құқық кафедрасының меңгерушісі берген кепілдеме қосымша беріліп отыр. 
4 наурыз 2000 жыл ^_^^^_^^^^   Султанова Н.А. 
(қолы) 
 
 
Түйіндемеде  жұмсалатын терминдер және термин клишелері: 
үлт   _________________ ұлтым — қазақ 
азаматтық    ---------------- Қазақстан Республикасының 
азаматы білім    _______________ жоғары білімді 
орта білімді отбасы   --------------отбасым бар 
жұбай                               үйленгенмін 
бала                                  үйленбегенмін 
үл                                     ажырасқанмын 
қыз                                   түрмыска шақканмын 
ата-ана                   түрмысқа шықпағанмын 
Спортпен айналысамын: ат спортын, футболды үнатамын, I разрядты волейболшымын. 
Компьютерде, интернетте, ЭЕМ машиналарында  жұмыс істей аламын 
қазақ  
ағылшын 
орыс 
тілдерін 
орташа 
түсінемін 
оқи аламын 
сөздікпен аудара аламын 
 
3.    ЖЕКЕ ІС ПАРАҒЫ 
Кадрлар    жөніндегі    жеке    іс    парағы -  жұмысқа    қабылдану, сайланбалы оргаңдарға сайлану кезінде, сондай-ақ ұйымдар, мекемелер мен ведомстволар талап еткен басқа жағдайларда толтырылатын арнаулы бланк түріндегі ресми құжат. Жеке іс парағында көрсетілетін мәліметтер еңбек кітапшасында, өмірбаянда берілетін мәліметтермен дәлме-дәл сәйкес жазылады, жеке адамның азаматтық хал-жағдайы, кәсібі мен мамандығы, қоғамдық қызметі мен еңбек жолы толық көрсетіледі. 
 
НЕГІЗГІ  СӨЗДІК 
Жеке іс парақ /ғы/                              - личный листок 
Кадрлар жөніндегі жеке 
іс парағы                                             - личный листок по 
учету кадров 
жүмысқа қабылдау                   - принять на работу 
кадрлар жөніндегі жеке іс парағын толтыру                    - заполнить личный 
листок по учету      кадров 
тек / тегі/                                            - фамилия 
аты                                                    - имя 
әкесінің аты                               - отчество 
туған жылы, айы, күні              - год, месяц, 
число рождения 
азаматтығы                                          - гражданство 
ұлты                                                    - национальность 
әлеуметтік тегі                                   - социальное происхождение 
жынысы                                             - пол 
білім                                                    - образование 
мамандық                                            - специальность 
жоғары /орта/ оқу орны            - высшее (среднее) учебное заведение 
дәреже                                       - степень 
атақ                                                     - звание 
ғылыми еңбек                                     - научный труд 
өнертабыс                                            - изобретение 
лауазвім                                              - должность 
жұмыс істеген жылдары            - трудовой стаж 
шетел                                                - иностранное государство 
сайланбалы органдар                          - выборные органы 
оскери қызметке қатысы           - отношение к воинской службе 
әскери атагы                              - воинское звание 
толтыру                                               -заполнить 
көрсету                                               - указать 
мәлімет      -  сведения 
марапаттау  -  наградить 
жариялау -  объявить 
міндетті міндетті емес -  обязан - не обязан 
Грамматикалыық минимум 
жалқы есім 
сан есім /жыл, ай, күн аттары/ жер-су атаулары 
жоғары оқу орнының, мекеменің, ұйымың, сайланбалы органдардың атаулары 
Мемлекеттік наградалар мен құрметті атақтардың атаулары 
ырықсыз етіс тұлғасы 
тұйық рай 
номенклатуралық атаулардың емлесі. 
Кадрлар жөніндегі жеке іс парағы 
1.  Тегі Аты 
Әкесінің аты 
2. Жынысы                                       
3. Туған жылы, айы, күні 
4. Туған жері 
5.  Ұлты ______ 
6.  Әлеуметтік тегі 
7.  Білімі 
ауыл, аудан, қала, облыс 
Азаматтығы 
Диплом бойьшша мамандығы. 
Жоғары оқу орнының аты, орналасқан жері. 
8. Қандай тілдерді білесіз ,қандай дәрежеде 
9.  Ғылыми дәрежесі, ғылыми атағы ______^______ 
10.  Ғылыми еңбектері және өнертабыстары_________ 
11.  Жүмыс істеген орны, лауазымы, жұмыс істеген жылдары 
Жұмыс істеген орындарының мекен-жайы. 
12.  Шетелдерде болуы __^_____^__^_^___ 
13.  Сайланбалы орындарға қатысуы 
14.  Мемлекеттік наградалары _^___ 
15.  Әскери қызметке қатысы______әскери атағы 
16.  Отбасы жағдайы (отбасы мүшелерінің аты-жөні, туған жылы көрсетіледі)_______^^___^__^__ 
17.  Мекен-жайы 
Толтырылған уақыты                                   Қолы __^^___^^__ 
 
ІІІ.  
1.    Визит карточкасы 
Визит карточкасы – жеке тұлғаның қызмет орны, аты-жөні, байланыс мәліметтері қысқаша жазылған, ресми қатынас мәдениетіне лайықталған, белгілі бір пішінмен рәсімделген құжат. 
* Визит карточкасы іскерлік қатынас үшін өте керек іс қағазы, құжат. 
* Визит карточкаларының мазмұны бірдей болғанмен, безендірілуі әр түрлі болуы мүмкін. 
* Визит карточкалары негізінде Тітез 14 -шрифтімен     жазылады.  
* Аты-жөнін жазғанда фамилиясы үлкен әріппен теріледі. 
-    Мысалы: БЕКБОЛАТОВ Асан Қайырбекүлы. 
*   Қызметі.    Тек    ресми    атқаратын    кызметі    жазылады.    «Міндетін атқарушы, уақытша орындаушы» деген сөздер жазылмайды. 
*    Ғылыми дәреже, әскери т.б. атақтар кажеттілігіне карай көрсетіледі. 
*    Жүмыс телефоны. Алдымен хатшының телефонын көрсеткен дұрыс. Қажет деп санаған жағдайда өзіңіздің жеке телефоныңызды көрсетуге болады.   Егер  мобильді  жүйедегі  байланыс  болса,   жеке   кодымен көрсетіледі. 
*   Визит   карточкасы   50x90   миллиметрлік   көлемдегі   қатты   қағазда жасалады. 
*    Визит карточкаларының түр-түсі әр адамның қызмет бабына карай жасалады. 
 
2.        Қазақстан Республикасы     КЕДЕН МАҒЛҰМДАМАСЫ 
Кеден мағлұмдамасы – мемлекеттің Әділет Министрлігімен тіркелген, оның қойған талаптарына сай жасалған, кеден арқылы өтетін жүк туралы ақпаратты (тауар туралы, жүк туралы, құндылықтар туралы, валюта т.б. туралы) мәлімет беретін құжат. Кедендік мағлұмдама жүк беруші адаммен толтырылады да жүктің мемлекеттің шекарасынан қабылданған ережеге сай өтуін бақылайтын құзіретті кеден органдарына беріледі. Кеденге тапсырылатын жүк туралы берілген мәліметтің толықтығына , дұрыстығына жауапты болып кеден мағлұмдамасын толтырушы саналады. Мағлұмдамада көрсетілмеген және кеденнен рұқсатсыз өткізілген жүк кәмпескеленеді.  
Кеден мағлұмдамасының бірнеше түрлері болады. Олардың негізгілері: Валюталық мағлұмдама, Кедендік баға мағлұмдамасы, Жүк мағлұмдамасы, Кедендік транзит мағлұмдамасы, Халықаралық Кеден мағлұмдамасы т.б. 
16 жаска толған әрбір түлғаға толтырылады. Қажетті жауап сай келетін рамкада  V таңбасымен белгіленеді. Уакытша кіру/шығудын, толық уақыты бойы сақталады. Жоғалтылган жағдайда жаңартылмайды 
 
 
2. Ө Т I Н I Ш 
Өтініш – азаматтардың заңмен бекітілген жеке құқықтары мен мүдделерінің жүзеге асырылуы мазмұндалатын, жазбаша түрде баяндалатын, өтіну, сұрау туралы ресми құжат.  
Өтініш жазылатын негізгі жағдайлар төмендегідей: 
-    жұмысқа қабылдау 
-    жұмыстан босату 
-    басқа жұмысқа ауыстыру 
-    кезекті демалыс сұрау 
-    кезектен тыс демалыс сұрау 
-    материалдық көмек (пәтер бөлу), балабақшадан орын бөлу және т.б. туралы сұрау 
-    жалақыны көтеру туралы өтініш айту жоне т.б. 
 
Грамматикалық минимум 
Барыс септік:                    -ға/-ге                   -қа/-ке 
Шығыс септік:                 -дан/-ден              -тан/-тен 
Есептік сан есім. 
Жіктеу есімдіктері: мен, сіз. 
Жіктік жалғау 
Қысқарған создер (аббревиатуры) 
Лексикалық минимум 
Терминдер және терминдік сөз тіркестері Номенклатуралық атаулар Жалқы есімдер Ай аттары 
НЕГІЗГІ  СӨЗДІК 
заявление                                   -өтініш 
прошу                              -сұраймын 
проживающий                -тұратын 
прилағается                      -тіркелген 
 
 
 
2. Арыз.  
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес Қазақстан Республикасының азаматтары мемлекеттік ұйымдар мен лауазымды адамдардың аттарына хабарламалар (обращение) жібереді. Хабарламалар ауызша және жазбаша болуы мүмкін. Хабарламада аты-жөні көрсетілген лауазымды адам немесе мемлекеттік өкімет пен басқару органының басшысы хабарламаны дер кезінде карауға, ол жөнінде тиісті шешім қабылдауға және белгіленген мерзімде нақты жауабын беруге міндетті. 
Хабарламаның үш түрі бар: арыз, өтініш және ұсыныс. Олар мазмүны жағынан әртүрлі болъш келеді: мысалы, өтініште азаматтардың заңмен бекітілген жеқе қүқықтары мен мүдделерінің жүзеге асырылуы мазмұндалатын хабарлама жасалады. Жеке адам өзіне берілген қүқықтарды пайдалану үшін өтініш жазады, сонымен қатар өзі жүмыс істейтін үжымдарда, мекемелерде, өзі түратын түрғын үйлерде, мемлекеттік органдар қызметінде байқалған кемшіліктерді атап жазады. 
Арызда -  азаматтардың заң арқылы қорғалатын жеке қүқықтары мен мүдделерінің бүзылу фактісі туралы хабарлама жасалып, оны қалпына келтіру туралы талап-тілек айтылады, хабарламаижасаушының ойынша іс-қимылы дүрыс жүргізілмейтіндіктен өзінің қүқықтары мен мүдделерін бүзып отырған мемлекеттік органдардың, мекемелердің, үйымдардың, лауазымды адамдардың атына сын айтылады. 
Ұсыныс — белгілі бір мемлекеттік органның, үйымның, мекеменіц жүмысын жақсартуға жетілдіруге назар аударатын, осыған байланысты қойылған міндеттердің шешудің жолдары үсынылатын хабарлама түрі. 
Хабарламаның барлық түрі мемлекеттік органдардың, үйымдардың кеңсесінде тіркеуден өтеді. Арнайы тіркеу карточкасы, аннотациялык парақ толтырылады. 
1.1.   Арыз (өтініш, кейде шағым). 
Арыз - ұйым басшысының, лауазымы жағынан жоғары тұрған адамның атына белгілі бір ақпаратты, отінішті, мәліметті жеткізу мақсатында жазылатын іс қағазының бір түрі. Арыз көлемі жағынан шағын болады 1-3 бет немесе 500-5000 белгі аралығында. 
Арыз көбінесе жеке адам атынан жазылады. Іс жүзінде қойылған мәселе бірден бірнеше адамның немесе, үлкен үжымның мүддесш көздейтін үжымдық (коллективтік) арыз түрлері де кездеседі. Арыз белгілі бір себеппен ғана жазылады. Әдетте онда бір ғана моселе көтеріледі. Арыз онда айтылған мәселені шешуғе қүқы бар адам атына жазылады. 
Арыздың бірнеше түрі бар. Олар: өтініш түрінде жазылатын арыз, шағым турінде жазылатын арыз, түсініктеме түрінде жазылатын арыз, констатация түрінде жазылатын арыз. Бұлардың әрқайсысы ондаған мотивте жазылады. Арыз жазу ережесі барынша қарапайым десе де болады. Арыздың алты реквизиті бар: кімге жолданғаны, кім жазганы, қүжат аты, мазмүны, қолы, датасы. 
Арыз сиялы я шарикті қаламмен, таза түзетулерсіз жазылуы керек. Жазу машинкасын немесе оргтехниканы қолдануға болады. А4 форматты кейде А5 форматты қағазға жазылады. 
Арыз қүрылымы: 
1)  құжат адресациясы (кімнің атына жазылғаны); 
2)  қүұат аты; 
3)  негізгі мәтін; 
4)  қосымша болса оған сілтеме; 
5)  жазылу мерзімі; 
6)  қолы; 
7)  арыз мазмүнымен келісушілер қолы, 
Адресацияга лауазым иесінің, мекеме, ұйым басшысының ресми қызметінің толық аты, қажет жағдайда фамилиясы, аты-жөні кіреді. Адресация парақтың оң жағын ала жазылады. Егер арыз бірнеше лауазым иесіне бірден жазылып отырған болса олардың барлығының ресми қызметі (қажет жағдайда фамилиясы, аты-жөні) адресацияда қөрсетілуі қерек. 
Мысалы, 
Петропавл қаласы сут заводының директоры Т.С.Пірімбетовке Көшірмесі: Петропавл қаласы СЭСмеңгерушісі Р.С.Садуовқа 
Тақырыбы парақ ортасына адресациядан төмен жазылады. Мысалы, ШАҒЫМ АРЫЗ 
ТҮСІНІКТЕМЕ 
Негізгі мәтін кіріспе сөзден басталады. Мысалы, "Менін Сізге арыз беру себебім,". Ары қарай қүжаттың мәнін ашатын, арыз жазуға себеп болып  отырған  негізгі  мәселе  соз  болады.   Мәтін  соңында  қүнделіқті қызмет этикасын  сақтау  сөздерін  қолдана отырып  адресаттан  қандай шешім күтетіндігі жазылады. Мысалы,  "Айтылғандарды ескере отырып шара қолдануыңызды сүраймын", "Нүсқау беруіңізді сүраймын" т.б. Мәтін парақтың бар кеңдігіне, тақырыптан төмен жазылады. 
Жазылу мерзімі. Арыздың жазылған күні, айы (жазбаша) және жылы көрсетіледі. Жазылу мерзімі негізгі мәтіннен төмен, парактың сол жақ бөлігінде орналасады. Мысалы, 
24 наурыз 2000 жыл. 
Қолы.  Арыз жазушының  атқаратын қызметінің толық ресми  аты жазылады, кол қойылады. Парақтың оң жағына фамилиясы, аты-жөні жазылады. Мысалы, 
Қазақ-Британ техникалық университеті 
қазақ тілі кафедрасының 
оқытушысы ________Бекенова А.К. 
(қолы) 
Егер арызға кол қоюшылар бірнешеу болса онда олар иерархиялық тортіппен я болмаса алфавит төртібімен жазылады. Қол қоюшылар өте көп болатын болса онда арызға қол қою парағы тіркелді. 
Арыз мазмүнымен келісуші қолы қойылғанда келісім туралы қысқаша ақпарат та жазылады. Мысалы, "Келісемін", "Қарсы емеспін". Бұл жерде де датасы жазылып, атқаратын қызметі көрсетіледі. 
 
Ескерту: 1. Егер арыз бірнеше адамның атына қатар жазылса, олардың барлығының ресми қызметі, аты-жөні адресацияда көрсетілуі керек. 
2. Егер арыз бірнеше адамның атынан жазылса, олар иерархиялық тәртіппен я болмаса алфавит ретімен жазылады. 
3. Арыз қолмен де, компьютермен де қатесіз жазылуы тиіс. 
 
IV. Мінездеме. Кепілдеме. 
Мінездеме, оның түрлері. 
Мінездеме - түрлі мекеме, үйым бірлестік, оқу орындарында белгілі бір адамды өмірбаяндық, біліктілік, кәсіптік, адамшылық тұрғыда жазбаша сипаттау мақсатында жиі жазылатын іс қағазының бір түрі. 
Қызметтік мінездеме — мінездеменің айрықша кең тараған және әмбебап формасы. Қызметкерді объективті өрі нақты мінездеу қажет болған жағдайда жазылады. Қорытынды бөлімі еркін стилъде жазылады жоне құжат мазмұнын түйіндейді. 
Мінездеме қызметкерді басқа бір ваканцияға я болмаса оқу орнына үсыну мақсатында да жазылады. Мүнда үсынылған адамның аталған ваканцияға қажет деген мінез-қасиеттері, кәсіптік шеберлігі айтылады. 
Аттестациялық мінездеме белгілі бір адамның атқарыл отырған қызмет орнына лайық, лайьгқ еместігін тексеру мақсатында жүргізілетін аттестация қорытындысына орай жазылады. Мүндай мінездеме корытындысында "атқарып отырган қызметіне лайық", "қызмет бабында жогары қызметке усынуга лайық" немесе "атқарып отырган қызмет орнына лайық емес" деген сияқты түйінді сөздер жазылады. 
Жеке (функциональды) мінездемелер адамның жеке басының мінезін, білімін, шеберлігін, икемділіген т.б. сипаттай лтырып жазылады. Қорытындьт бөлімінде мінездеме не мақсатпен жазылгандығы атап корсетіледі. Мысалы, "Еңбек келісімін ұзату ум/ш"т.б. 
Мінездеме А4 форматты параққа жазылады. Көлемі 1 беттен аспауы керек. Мінездеме мотіні жазу машинкасында басылады я компьютерде теріліп, кейін принтерден шығарылады. Тақырыпты, омірбаяндык мәліметтерді, қортынды мен негізгі түйінді үлкендеу шрифтімен беруге болады. 
Кейде мінездеме жогары жагында мекеменің аты, логатипі, фирмалық белгісі көрсетілген арнайы бланкілерде де жазылады. Әр данасы есепте түратын арнайы бланкілерге жазылган мінездемелер мінездеме беруші адамның және үйым жетекшісінің қолымен расталады. 
Барлық мінездемелерге мекеме мөрі басылады. 
Мінездеме ресми стильде, бейтарап тонмен жазылады. Мотін баяндауышы ашық райлы етістіктен жасалады (беріледі, орындады, көріне білді, көрсетті). 
Мінездеменің мазмұндық-құрылымдық жүйесі: 
1)  тақырыбы; 
2)  мінездеме берілетін адам туралы қысқаша мәлімет; 
3)  негізгі мәтін; 
4)  қорытынды; 
5)   мінездемені талап етуші үйымның аты; 
6)   мінездеме берілген күн, ай, жыл; 
7)  мінездеме берушінің аты-жөні, фамилиясы, қолы; 
8)  қосымша (егер болса). 
Мінездеменің тақырыбы парақтың жоғарғы жағын ала, орта тұсына қарай үлкен әріптермен жазылады.  
 
Аттестациялық мінездеме 
Мінездеме берілетін адам туралы қысқаша мәліметке мыналар кіреді: 
фамилия, аты-жөні, туған жылы, білімі, мекемедегі жұмыс стажы (-жылдан бастап қызмет етеді), қазіргі атқаратын қызметі. Басқа да кейбір мәліметтер қосымшы берілуі мүмкін (мысалы, диплом бойынша мамандығы немесе білім түрі т.б.)- 
Негізгі мәтінде атқарып жүрген қызметін, өз мамандығын қаншалықты меңгеретіндігі, кәсіптік білім деңгейі, біліктілігі, қызмет бабында жеткен жетістігі мен кемшілігі жазылады. Қысқаша әлеуметтік-психологиялық портреті беріледі. Әріптестерімен карым-қатынас жағдайы, отбасы жағдайы, ұжымдағы орны, абыройы, сын көтеру қабілеті жазылады. Кей жағдайда (оқуға немесе іссапарға жіберу) денсаулық жағдайы да айтылады. 
Қажет деп табылған жағдайда негізгі мәтінге шетел сапарлары, зерттеу жұмыстары, өз бетімен жүргізген жұмыстары, жетекшілік, ұйымдастыру қабілеті де кіргізіледі. 
Мәтін көбіне жай сөйлемдермен, қалыптасқан сөз орамдары мен сөз тіркестерін, стандарт терминдерді қолдана отырьгп, басы артық қысқартуларсыз жазылады. 
Қорытынды негізгі мәтіннің түйінделген, жиынтықталған бөлігі болып табылады. Мүнда мінездеме беріліп отырған адамның перспективалық қызметіне байланысты бір-екі накты ұсыныс енгізіледі. Негізгі мәтіннен кейін (қорытынды) сөзін азат жолдан, бас әріптермен жазып, негізгі түйінді немесе үсынысты атап көрсетуге болады. Мысалы, 
ҚОРЫТЫНДЫ: /. Атқарып журген қызметіне лайық. 2. Кәсіптік дайындық децгейін, басшылық қызметтегі тәжірибесін. ескере отырып Н.С.Нуртазаевты копкурстық Ііегізде статистика бөлімінің бастыгыны қызметіне ұусынуеа болады. 
Мінездемені талап етуші ұйымның аты толық, ресми түрде аталуына сәйкес жазылады. Кейде мінездеме не мақсатпен берілгені атап айтылады. Бұл қорытындыдан кейін 1 интервал жіберіліп барып жазылады. Мысалы, "Абай атындагы Алматы мемлкеттік университетініқ қабылдау комиссиясына тапсыру үшін берілді". 
Мінездеме жазылған дата ұйым атынан кейін 1 интервал жіберіліп барып парақтың сол жақ бөліміне жазылады. Ай аты жазбаша беріледі. Мысалы, 26 мамыр 1999 жыл. 
Мінездеме беруші туралы мәліметке мінездеме берушінің ресми қызмет аты, қолы, фамилиясы, аты-жөні кіреді. 
Қосымша ретінде қажет деп табылған жағдайда 
1)  белгілі үлгідегі бірнеше фотосурет; 
2)  білімі туралы құжат көшірмесі; 
3)  бүрьшгы мінездемелер көшірмесі я одан алынған үзінді; 
4)   анықтамалар жіберіледі. 
Егер мінездемеде қосымша болатын болса ол жайында парақтың соңында жазылады. Ал қосымша бірнешеу болатын болса жолдама хат дайындалып, сонда көрсетіледі. 
Мінездеменің жалпы қүрылымы осындай. Кей жағдайда мінездеме алушы адам парактың соңына "мінездемемен таныстым" деп жазып қол қояды. Фамилиясын, танысыскан күнін де жазады. 
 
 
Мінездеме 2 дана етіп дайындалады. Біреуі талап етуші мекемеге жіберіледі, екіншісі мінездеме иесінің жеке ісіне я мінездемелер тіркелетін іске тігіледі. Мінездеме де жалпы тәртіп бойынша жіберіледі. 
 
# Үлгімен танысыңыз. 
Мінездеме 
Болат Сыздықов Бакытүлы, 1967 жылы туған, үлты - қазак, білімі -жоғары. Қазақстан Республикасының азаматы. Болат Сыздықов Бақытұлы — 1967 жылғы ақпан айының 15-інде Қазақстан Республикасы бұрынғы Шымкент облысы, Түркістан қаласында туған. Орта мектепті бітіргеннен кейін 1984 жылы казіргі Ұлттық техникалык университетінің компьютерлік техника факультетіне оқуға түсіп, оны 1989 жылы үздік дипломмен бітірген. 1989-91 жылдар аралығында Ғылыми-жобалау институтының аға ғылыми қызметкері. Қазір          Қазақ үлттык техникалык университеті металлургия өнеркәсібі факультетінін аға мүғалімі. 1994-97 жылдар аралығында ҚазҰТУ-дін өндірістен қол үзбей оқитын аспирантурасьгнда оқып, 1998 жылы кандидаттық диссертация қорғады. 
Б.Б.Сыздықов   -   өз  ісін  жетік   білетін,   тәжірибелі   маман.   Ол бірнеше  ғылыми  еңбектердің  авторы.   Б.Б.Сыздыковтың   "Металлургия өнеркәсібінің    терминдері"    деп    аталатын    еңбегі    Шоқан    Уәлиханов атындағы сыйлыққа ие болды. 
Б.Б.Сыздыков қазақ, орыс, ағылшын тілін жетік біледі, ЭЕМ /ЭВМ/ машиналарында жүмыс істей алады. Б.Б.Сыздыков -- студенттер мен әріптестерінің арасында беделді, үлгілі отбасы иесі. 
Мінездеме Ғылыми-техникалық орталықтың бас маманы қызметіне үсыну үшін беріледі. 
Мекеме басшысы Айы, күні, жылы 
/аты-жөні, қолы/ 
 
Қазақ-Британ техникалық университетінің  
ассистент-профессоры                   
Қуаныш Өмірбекүлы Әлихановқа 
 
Мінездеме 
Қ.Ө.Әлиханов 1963 жылы 5 қаңтарда Семей облысы, Аягөз ауданы, Баршатас ауылында дүниеге келген. ¥лты - қазақ, білімі -жоғары, ҚР-ның азаматы. Орта мектепті бітіргеннен кейін, 1980 жылы ҚазҰТУ компьютерлік техника факультетІне түсіп, оны 1985 жылы үздік дипломмен бітірген. 1985-88 жылдар аралығында - Ғылыми-жобалау институтының аға ғылыми қызметкері, ҚазҮТУ металлургия факультетінің аға оқытушысы. 1988-91 жылдар арапығында ҚазҰТУ-дың күндізгі бөлім аспирантурасында оқып, 1991 жылы кандидаттық диссертация корғады. 
Қ.Ө.Әлиханов - өз ісін жетік білетін, тэжірибелі маман. Ол - бірнеше гылыми еңбектердің авторы. Қ.Ө.Әлихановтың "Металлургия өнеркэсібінің терминдері" атты еңбегі Шоқан Уәлиханов атындағы сыйлыққа ие болды. 
Қ.Ө.Әлиханов қазақ, орыс, ағылшын тілдерін жетік біледі, компьютермен жұмыс істеуде тәжірибесі мол. Ол - студенттер мен эріптестерінің арасында беделді, үлгілі отбасы иесі. 
Мінездеме Ғылыми-техникалық орталықтың бас маманы қызметіне ұсыну үшін беріледі. 
Тау-кен металлургия 
институтының директоры, 
т.г.д., профессор                                                        А.И.Магзонов                қолы 
 
Айы* күні, жылы 
 
 
Қазақ спорт жэне туризм академиясыныц 2000-шы жылғы түлеғі, 
еркін күрестен бапкер Мақсат Ахметүлы Нүсіпбековке 
 
 
Мінездеме 
 
Мақсат  Ахметұлы Нүсіпбеков 1983 жылы Шығыс Қазақстан облысы, Өскемен қаласында дүниеге келген. 1990-2001 жылдар аралығында Өскемен қаласындагы № 37 орта мектепте оқыды. Мектепті бітіргеннсн кейін Алматы қаласындагы ҚазҰТУ-га келіп оқуга түсті. 
М.А.Нүсіпбеков-қабілетті, білімді, спортқа деген ынтасы зор. Республиқалық жарыстарга қатысып, жүлделі орындарға ие болган. 
Компьютермен жұмыс істей алады, ағылшын тілін жетік біледі. 
Мінезі біртоға, сабырлы, жолдастарына адал. Ұйымдастырушылық қабілеті бар, қиын жағдайда өз бетінше дұрыс шешім қабылдай алады. 
Сынды  дұрыс түсінеді, кемшіліктерін тезтүзетуге тырысады. 
Базалық дайындық деңгейі мен қабілеттігін ескере отырып, М.А,Нүсіпбековты халықаралық студенттік конференцияга жіберуге ұсынуға болады. 
 
Ө.А.Байқоңыров атындағы Тау-кен металлургия  
институтының директоры, т.г.д., профессор                           М.О.Жарасов   қолы 
 
Айы, күні  жылы 
 
НЕГІЗГІ СӨЗДІК 
мінездеме 
ұлт 
лауазым,қызмет 
азамат 
білім 
жоғары білім 
орта білім 
жыл 
қазір 
тәжірибелі 
білікті, өз ісін жетік 
білетін 
маман 
жетік білу 
 
аудармалары 
авторитетный                           - беделді 
коллега                                    - әріптес 
образцовый                              - үлгілі 
среди                                        - арасьшда 
учереждение                            - мекеме 
организация                             - ұйым 
руководитель                           - басшы 
туу 
оқу 
бітіру 
жұмыс істеу 
 
V.    Азаматтық қарым-қатынастарды реттейтін құжаттар. 
ҚОЛХАТ, СЕНІМХАТ, КЕПІЛХАТ – белгілі бір құндылықтардың (құжат, мүлік, зат, ақша) алыс-берісін куәландыратын, азаматтық қарым-қатынастарды реттейтін ресми құжат түрі. Құжаттың бұл түрлері міндетті түрде мөрмен бекітіліп, құқықтық сипатқа ие болады. 
 
ҚОЛХАТ - белгілі бір құндылықтардың (құжат, мүлік, зат, ақша) алынғанын куәландыратын және оны белгілі бір мерзімде қайтарып беретіндігін міндеттеп, азаматтық қарым-қатынастарды реттейтін ресми құжат түрі. Бұл  бағасы төмен құндылықтарды уақытша пайдалану жағдайында рәсімделеді. Сондықтан қолхат негізінен мекемеішілік  қатынастарда жиі қолданылады. 
Қолхаттың мазмұндық-құрылымдық жүйесі: 
- құжаттың аты; 
- қолхат беруші туралы толық мәлімет (аты-жөні, мекен-жайы, жеке куәлік нөмірі);  
- қолхат алушы туралы толық мәлімет (аты-жөні, мекен-жайы, жеке куәлік нөмірі); 
- алынғат заттың атауы (егер ақша болса, көлемі санмен де, жазбаша да көрсетіледі); 
-  қайтарылатын нақты уақыты; 
- қайтара алмаған жағдайдағы шарты; 
- қолхат жазылған күн; 
- тараптардың қолы; 
- мекеме мөрі.  
Сөздік: 
қолхат- расписка 
азамат- гражданин  
мерзім-срок  
кепілақы- задаток  
қарыз- долг 
ақша- деньги  
уәде- обещание 
қайтарып беру- вернуть, возвращать  
алу-брать 
кабылдап алу- принять  
уақытында-вовремя  
кепіл ақы- задаток 
Үлгі: 
Қолхат 
Мен ИИТ-02-17 тобының студенті Мәлік Нұршаұлы, университеттің қазақ тілінде оқу залынан уақытша пайдалану ушін «Қазақстан» энциклопедиясын (бағасы 1000 теңге) алдым. Кітапты бір аптада қайтарып беремін деп міндеттенемін. Жеке куәлік нөмірі ... 
 
15 ақпан ,2003ж.                                                    (қолы) 
 
Расписка 
Я, студент группы ИИТ-02-17 Малик Нуршаулы, взял в читальном зале «Қазак тілі» для временного пользования энциклопедию «Казахстан» (стоимостью 1000 теңге). Обязуюсь вернуть книгу в течении недели. 
Номер удостоверения личности. 
15 февраля, 2003 г. (подпись) 
 
Қолхат 
Мен,  Әйгерім Асылбекқызы Қозыбаева Алматы қаласы Таугүл-1 шағын ауданы 84 үй, 31 пәтердің тұрғыны, жеке басымның куәлігі №123456789 ҚР ІІМ-гі берген, Алматы қаласы Абай даңғылы, 25 үй, 64 пәтерде тұратын азамат Арман  Мұхитұлы Асқаровтан, жеке куәлігі №123456789 ҚР ІІМ-гі берген 3000(үш мың)  АҚШ долларын алдым. 
2003 жылы 15 қыркүйекте жасалган келісім-шартқа сәйкес 2003 жылгы 10-шы қыркүйектен 10 желтоқсанга дейін алынған ақшаның пайызын төлеп түруға міндеттенемін. Пайыз көлемі келісім-шартта көрсетілген. Азамат Асқаров Мұхитүлы Арманның міндетін орындауына басқа талабым жоқ. 
 
10.12.2003жыл                              қолы 
 
Қолхат 
Мен, ФИТ-02-Іқ тобының студенті Ержан Бауыржанұлы Хайрош, университеттің сызба-геометрия кафедрасынан штангенциркуль (500 теңге) алдым. Штангенциркульді бір 
жетіде қайтарып беремін деп міндеттенемін. Жеке куәлік №11655223. 
 
24.03.03                                                                        колы 
Х.Б.Ержанның қолын растаймын. 
СЕНІМХАТ – сенім білдірілген тұлғаға сенім білдіруші атынан (кәсіпорын, азамат) қандай да бір іс-әрекетті асыруға құқық беретін, олардың өзара келісімін куәландыратын құжат. Сенімхат мекеме атынан да, жеке адам атынан да беріледі. Ол мекеме атынан мәміле жасауға, материалдық құндылықтар мен ақша алуға немесе басқа да түрлі әрекеттер жасауға сенім білдіріп, құқық береді. Ресми сенімхаттар мекеме бланкіне рәсімделеді. 
Сенімхат мекеме атынан берілсе, арнаулы бланкке жазылады да, мекеме басшысының қолы мен мөрі басылады. 
Егер сенімхат жеке адам тарапьшан берілсе, сенімхат иесінің аты-жөні, құжатының аты мен нөмірі жазылып, колы қойылады. Төменгі жағына мекеме басшысы не нотариус сенімхат иесінін қолын растап, мөр басады. 
 
Сенімхаттың  мазмұндық-құрылымдық жүйесі : 
-құжат атауы; 
- күні, айы, жылы, мекен-жайы ;  
- сенімхат беруші туралы толық мәлімет (аты-жөні, мекен-жайы, жеке куәлік нөмірі);  
-сенім білдірілетін тұлға туралы толық мәлімет (аты-жөні, мекен-жайы, жеке куәлік нөмірі); 
- алынғат заттың атауы (егер ақша болса, көлемі санмен де, жазбаша да көрсетіледі); 
-  қайтарылатын нақты уақыты; 
- қайтара алмаған жағдайдағы шарты; 
- нотариалдық мекеме мөрі.  
Сөздік: 
Сенімхат - доверенность 
жеке куәлік - удостоверение личности 
жалакы- зарплата 
мөр - печатъ 
Қол -подпись 
Сену -верить  
сеніп тапсыру- доверять 
беру - давать , выдавать  
куәландыру - удостоверять  
алу - получать  
қою, басу- поставить 
Сенімхат берілетін жағдайлар: 
Сенімхат кез-келген төлем түрлерін, атап айтқанда жалакы, жәрдемақы, стипендия, зейнетақы алу үшін, сондай-ақ заттай корреспонденцияларды алу үшін, мүлікті ортақ пайдалану, транспорт құралдарын иемдену, мүрагерлік күкык туралы куәлік алу үшін т. б. толып жатқан жағдайларда беріледі. 
Сенімхат 1 дана болып дайындалады 
Төлемақы алу үшін берілген сенімхаттардың жарамдылығы - 3 ай. Мүлікті пайдалану үшін берілетін сенімхаттардың жарамдылығы    -     3 жыл. 
Жарамдылық мерзімі жазбаша жазылуы керек. 
 
Сенімхат 
 
2003 жыл 1 желтоқсан, Алматы қаласы 
Мен, Серік Жәнібекұлы Мәметов куәлік: №80265498 ҚР ІІМ берген, мекен-жайым: Алматы каласы, Сейфуллин көшесі, 456 үй, 3 пәтерде тұратын азамат Есенгелдин Жомарттың, туған атам - Мейлібаев Маметтің қайтыс болғанан кейін қалған мүлікке менің мұрагерлік қүқығымды рәсімдеуіне сенім білдіремін. Бұл үшін мен азамат Есенгелдин Жомартты: 
-    менің атымнан өтініш жазуға; 
-    анықтамалар мен құжаттар алуға; 
-    менің орныма қол қоюға; 
-    мүрагерлікке құқық беру туралы куәлікті алуға өкілетті етуге сенім білдіремін. 
Сенімхат 2004 жылдың 1 желтоқсанына дейін берілген және 1 жыл күшінде. 
 
01.12.2003 
С.Маметовтың қолын растаймын 
 
Кепілхат 
Алматы қаласы, 25 қараша 2003 жыл. 
Мен, азамат Ержан Бауыржанұлы Хайрош мекен-жайым Алматы қаласы, Абай даңгылы, 10 үй, 5пәтер, жеке басымның куәлік №010777888 ҚР ІІМ берген Алматы қаласы, Сәтбаев көшесі, 25 үй, 106 пәтерде тұратын жеке басының куәлІк №10356706 ҚР ІІМ берген Әсел Тұрарбайқызы Жұмаділовадан  150 000 (жүз елу мың) теңге алдым. 
Өз міндеттерімді орындауға: 
— келісімшартқа сәйкес пайызын төлеп түруға; 
— алынган ақшаны келісілген мерзімде қайтаруға; 
— келісім-шарт талабы орындалмаған жағдайда айып төлеуге; 
— мекен-жайым өзгерген жағдайда бүл туралы 3 күн ішінде хабарлауга кепілдік беремін. 
Осы кепілхат 3 дана етіп жасалған: 
Бір данасы  Алматы қаласы 47 нотариалдық кеңседе тіркелген, екінші данасы - азамат Жұмаділова Әселге берілген, үшінші данасы  - азамат Ержан Хайрошта сақталған. 
 
25.12.2003                                                                       Қолы_ 
Ержан Хайроштың қолын растаймын. 
 
 
Кепілхат 
Алматы қаласы                                № 1 нотариалдық кеңсе 
Мен, азамат Әнел Болаткызы Абтиева, мекен-жайым : Алматы қаласы, Жамбыл көшесі, 45 үй, 10 пәтер, жеке басымның куәлік № 0136197836 ҚР ІІМ берген. 
Алматы қаласы,Достық даңғылы, 89 үй, 14 пәтерде тұратын азамат Бахтеева Камилладан 100000(бір жүз мың) теңге алдым. 
Өз міндеттерімді орындауға кепілдік беремін : 
1. Келесімшартқа сэйкес пайыз төлеп түруға ; 
2. Алынған ақшаны келісілген мерзімде қайтаруға ; 
3. Келесімшарт талаптары орындалмаған жағдайда айып төлеуге ; 
4. Мекен-жайы өзгерген жағдайда, үш күндік мерзім ішінде хабарлауға. 
Осы кепілхат үш дана етіп жасалған, бірінші данасы Алматы қаласы № 1 кеңседе тіркелген, екінші данасы - Абтиева Анельде, үшінші данасы -Бахтеева Камиллада сақталады. 
 
Тараптардың қолы   
А.Абтиева   
К.Бахтеева 
 
 
VII .                                                                                       
 
Өтінім – көп жағдайда мекеме ішінде қажетті жағдайларды алу мақсатында бланк түрінде де, жазбаша түрде де толтырылып, жазылатын іс қағазының бір түрі.  
 
 
 
Тапсырыс – келісім шарттың негізінде мекемеаралық қатынаста, көлемді заттарды алуға сұраныс жасау үшін жасалатын іс қағаздарының бір түрі. 
 
ТАПСЫРЫС 
1.  Тапсырыс түрі: алмастыру, алу, коммерциялық үсыныс 
2.   Тапсырыстың мотіндік сипатталуы ____________________ 
3. 
4. 5. 6. 7. 8. 9.     Тауардың атауы       
 
Тауардың бағасы ең аз     ең көп  
 
Тауардың саны ең аз     ең көп  
 
Жеткізілім шарты       
 
Төлем шарты       
 
Жеткізілім мерзімі       
 
Үсынысқа қосымшалар     (қүжаттар)  
 
 
 
Тапсырыс беруші төлем жүргізу қабілеттілігіне (сатьш алушы үшін), тауардың болуына (сатушы үшін) кепілдік береді. 
Тапсырыс беруші осы тапсырыстың шарттарына енгізілген өзгерістер туралы Ондірістік-коммерциялық орталыққа дереу хабар беруге міндетті. 
Косіпорынның жетекшісі 
Қолы _ 
 
ӨТІНІМ 
1. Мекемеішілік қатынаста 
2. Келісімшарт жасау міндетті емес. 
3. Кепілдік көрсетілмейді. 
4. Біржақты болады 
5.   Тауар   бағасы   мен   саны нақты. 
6. Төлем шарты көрсетілмейді. 
7. Жеткізілі шартым  көрсетілмейді. 
 
 
ТАПСЫРЫС 
1. Мекемеаралық қатынаста 
2. Келісімшарт міндетті. 
3. Кепілдік көрсетіледі (тапсырыс берушінің төлеуге қабілеттілігіне, ал тапсырыс алушының қолында сол тауардың болуьша) 
4. Екіжақты болуы мүмкін (алмасады, үсыныс түрінде болады) 
5. Тауар бағасы мен санының ең көп не ең аз мөлшері көрсетіледі. 
6. Телем шарты көрсетіледі. 
7. Жеткізілім шарты көрсетіледі. 
Ескерту: Тапсырыс беруші осы тапсырыстың шарттарына енгізілген өзгерістер туралы Өндірістік -коммерциялық орталыққа алдын-ала жедел хабар беруге міндетті. 
Ортақ белгілері: 
І.Екеуі де арнайы бланкіде толтырылады. 2. Алушы мен берушінің ресми атауы көрсетіледі. З.Алушынын не алатыны жөніндегі мәліметтер толық жазылады. 
 
 
 
ІХ.  Келісім-шарт, шарт  
Келісім-шарт    -   жеке түлғалардың және заңды тұлғалардың азаматтық құқықтары мен міндеттерін белгілеуді, өзгертуді және тоқтатуды реттейтін, нотариалды түрде куәландырылатын ресми құжат. 
Шарттың (келісім-шарттың) жазбаша түрінде жасалынатын мәміленің мазмүны толық көрсетіледі, екі жақ (тараптар) немесе тараптардың өкілеттігі берілген адамдар қол қояды, мәтінді нотариус бекітеді. 
Шарт мынадай жағдайларда жасалады: 
1. Жылжымайтын мүлік жөніндегі мәмілелер: 
а) түрғын үйді сатып алу — сату туралы; о) түрғын үйді сыйға беру туралы; 
б)  түрғын үйді ауыстыру туралы. 
2.  Жер учаскелері туралы мәмілелер: 
а) жер учаскесін сыйға беру туралы келісім-шарт; ә) жер учаскесін ауыстыру туралы келісім-шарт; 
б)  жер учаскесін сатып алу - сату туралы келісім-шарт. 
3.  Көлік қүралдары жөніндегі мәмілелер: 
а)  автомашинаны сатып алу — сату жөніндегі келісім-шарт; ә) автомашинаны залогқа беру жөніндегі келісім-шарт; 
б)  автомашинаны сыйға беру жөніндегі келісім-шарт. 
4. Ақша қаражатын заемға алу — заемға беру жөніндегі мәмілелер: а) процент төлеу арқылы ақша алу туралы келісім-шарт; 
ә) айып төлеу арқылы ақша алу туралы келісім-шарт. 
 
НЕГІЗГІ СӨЗДІК 
шарт                                        - договор 
қол қоюшылар                        - подписавшиеся 
төменде қол қоюшылар          - нижеподписавшиеся 
сату — сатып алу                     - купля-продажа 
маған тиеселі                           - принадлежащий мне 
жеке басы                                - личностъ 
қүқықтын іс-әрекетке 
қабілеті                                    - дееспособность 
анықталды                               - установлен 
тексерілді                                 - проверен 
тіркелді                                    - зарегистрирован 
қол қойылды                           - подписан 
моміле                                     -сделка 
мекенжайда түратын                -проживающий по адресу 
берілген                                   -выданный 
жекеменшік қүқығы бойынша -по праву собственности 
келісімшарттың негізінде        -на основании договора 
жалпы пайдалы ауданы           -общая полезная площадь 
шаршы метр                                      -кв. метр 
күрайды                                            -составляет 
осы уақытқа дейін                            -до настоящего времени 
тыйым салынбаған                            -под адрестом не состоит 
-  оценивать 
- довести, донести 
 
Үлгімен танысыңыз. 
Автомашинаны сату — сатып алу туралы келісім-шарт. 
Алматы қаласы, Қонаев кошесі, 91-үй, 46-пәтер, бір мың тоғыз жуз тоқсан сегізінші жылғы жиырма бірінші қыркүйек 
(келісім-шарт жасалған мекен-жай және дата сөзбен жазылады) 
Біз, төменде қол қоюшылар, Алматы қаласы "Жетісу" шағын ауданы, 28-үйде түратын азамат Өмірбаев Асқар Өмірбайүлы, жеке басыньщ куәлігі № 548796, Қазақстан Республикасының ІІМ берген. Алматы қаласы, Райымбек даңғьглы, 83-үйде түратын азамат Қайырбаев Серік, жеке басының куолігі № 478926, Қазақстан Республикасы IIМ берген, мына туралы осы келісімшартты жасадық: 
1.   Мен,  азамат Өмірбаев Асқар Өмірбайүлы,  "Жигули"  маркалы 
жеңіл автомашинаны сатамын, кузовның типі_____, шығарылған типі 
______,   шасси   нөмірі  ______,   двигатель   нөмірі  ______,   мемлекеттік 
нөмірі. 
Мен, азамат Қайырбаев Серік, көрсетілген автомашина-ны сатып аламъгн. 
2.    Көрсетілген   автомашина    Мемлекеттік    автоинспекция    1995 жылғы 7 қаңтарда берген номірі 46327 техникалық паспортгың негізінде маған, Өмірбаев Асқар Өмірбайүлына тиісілі. 
3.  Автомашина___________________теңгеге сатылады 
(бағасы толық жазылады) 
көрсетілген соманы келісім-шартқа қол қою кезінде азамат Қайырбаев Серік төлейді. Тараптардьщ қолы 
1998 жылы 21 қыркүйекте осы келісім-шартты мен, Асқарова Бақыт, Алматы қаласының нотариусы куәландырды. 
(нотариалдық кеңсенід атауы, нөмірі, лицензияның нөмірі көрсетіледі) 
Осы келісім-шартқа менің қатысуым кезінде Тараптар қол қойды, Тараптардьщ жеке басы анықталды, олардың қүқықтық іс-әрекетке қабілеті жоне автомашинаның Омірбаев Асқар Өмірбайүльша тиесілі екендігі тексерілді. 
Сату-сатып алу жөніндегі келісім-шартың мотіні дауыстап оқылды. 
Нөмірі 6 тізбегі тіркелген. 
Тариф бойынша________________теңге салық алынды. 
Нотариус                                                              (қолы) 
 
ШАРТ 
Ғылым мен өндірістің арасындағы байланысты тығыз, әрі жан-жақты дамыта беру мақсатында Қаныш Сәтбаев атындағы Қазақ Ұлттық техникалық университеті мен_______________ 
(мекеменің аты) мына мәселелер жөнінде келісті: 
I. Қаныш Сәтбаев атындағы Қазақ Ұлттық техникалық универсиеті өзіне мынадай міндеттемелер алады: 
1.   Оқу жоспарына сойкес_________________________ 
(мекеменің аты) Тау-кен факультеті студенттерін өндірістік практикаға жібереді. 
2.  Тау-кен факультеті практиканы жүргізу барысында жан-жақты ғылыми әдістемелі көмекті жүйеге асырады. 
3.  Тау-кен ғылымы саласындағы білікті, әндірістік тожірибесі мол мамандар мен тәлімгерлердің студенттердің курс жүмыстарына жетекші, диплом жүмыстарына қосалқы жетекші болуына жағдай жасайды. 
4.  Тау-кен ғылыми саласындғы білікті, әндірістік тәжірибесі мол мамандар мен тәлімгерлердің университеттің Тау-кен факультетінде 0,5 жоне   0,   25   жүктемелері   мен  қосымша  жүмыс   атқаруына   мүмкіндік береді. 
II._________________әзіне мынадай міндеттемелер алады: 
(мекеменің аты) 
1.  Өндірістік практиканың - маманданудың сапалы өтуіне жағдай жасайды. 
2.    Практикаға   жіберілғен    студенттерді   білікті    мамандар    мен тәлімтерлерғе бекітіп береді. 
3.  Практикадан өтіп жүрген маманданушы студенттердің таңдаулы жүмыстарын басылымдарда жариялауға ықпал етеді. 
______________„_____басшысы мен жетекші маман 
(мекеменің аты) 
тәлімгерлеріне    студенттердің    мамандануына    ықпал    жасағаны    ушін университет тарапынан сағаттық көлемде өтем ақы төленеді. 
Маманданушы студенттердің әндірістік практика кезінде жасалған жүмысът екі дана етіліп жасалады. Оның жүмысына маман-толімгердің 
4.   Осы  келісімшарт жасалганга дейін  автомашина  басқа  адамға сатылған жоқ, түтқынға алынған жоқ, қарыз өтеуге берілген жоқ. 
5.  Осы келісім-шартты куоландырудың шығынын азамат ^_________________төлейді. 
6.  Осы келісім-шарт 3 дана етіп жасалған, 1 дана 
Нотариалдық кеңсенің ісінде сақталады, екі дананың әрқайсысы азамат Өмірбаев Асқ ар Омірбайүлына және азамат Қайырбаев Серікке берілді. 
 
қолы  қойылған мінездеме-баға  беріледі,   бүл  қүжаттардың  бір данасы университетке   жіберіледі,   екінші   данасы   _____^__________^___ 
сақталады. 
Осы ІПАРТ 5 жыл мерзімге жасалады, егер Тараптардың бірі Шартты тоқтату туралы мәлімдемесе, оның күші тағы да 5 жылға өздігінен үзартылады. 
Шарт 200 ________ қыркүйек айынан бастап күшіне енеді. 
Қаныш Сәтбаев атындағы 
Қазақ үлттық техникалық 
университетінің ректоры 
басшысы 
(мекеменің аты) Үлгі бойынша жумыс істеңіз. Үлгіні толтырыңыз. 
Косіпорынның атауы Телефон ______________ 
Факс 
 
ЕҢБЕК КЕЛІСІМІ 
(Еңбек шарты. Контракт) 
Белгілі бір жас пен білім дорежесіне жеткеннен кейін, жүмысқа түрғандардың орқайсысының енбек жолы осы қүжаттан басаталады. 
Еңбек шарты заңмен рәсімделген екі жақтың (әдетте "жұмыс беруші" және "жұмысшы" деп аталады), нақты бір міндеттерді өзіне ерікті түрде алу туралы жазбаша келісімі болып табылады. 
Аталған мідеттемелерді нақты анықталған шарттар негізінде уақыттың белгілі бір мерзімі аралығында орындайтындықтары баяндалады. Басқа кез келген қүжат еңбек келісімінің де өзіндік қүрылымы мен мазмүны, росімдеу ережелері бар. 
Еңбек келісімі жүмысқа орналасқан кезде немесе алдыңғы жасалған келісімнің кейбір шарттары (міндеттер мазмүны, еңбекақы мөлшері, жүмыс жағдайы т.б.) өзгерген жағдайда жасалады. Келісім жасауға үйым әкімшілігінде белгіленге тәртіп бойынша қаралған жүмысшы арызы негіз болады. 
Еңбек келісімі мыналардан түрады: 
1)  құжат аты; 
2)  келісімнің жасалған орны мен күні; 
3)   екі жақтың толық жоне шартты атауы; 
4)  жүмыстың    сипаты    мен    мазмұны,    оны    орындауға    қажетті квалификация дәрежесі; 
5)  келісім типі (негізгі жүмыс олде қосымша істелетін жүмыс); 
6)  келісім түрі (шектеулі мерзімге ме әлде үзақ уақытқа ма); 
7)   келісімнің уақыты, мерзімі (шектеулі мерзімге жасалған келісім үшін); 
8)   сынау мерзімі; 
9)  жұмысшының міндеттері; 
10) еңбек  жағдайы,   еңбекақьт  төлеу   сияқты   әкімшіліктің  негізгі міндеттерін көрсете отырып жазылған жүмыс беруші міндеттері; 11)жүмысшының еңбек қүқын қорғауға қосымша кепілдік беретін мағлүмат; 
12) еңбек пен демалыс тәртібінің ерекшеліктері туралы молімет;  
13)ақшалай берілетін сыйлық көлемі мен оны төлеу тәртібі туралы молімет; 
14)демалыс алу тортібі мен оның мерзімі туралы молімет;  
15)келісім бойынша жасалатын басқа да жағдайлар мен шарттар; 
16)келісім  бойынша атап  өтілетін  ерекше жағдайлар  (қай   кезде келісім бүзылуы немесе қайт ақаралуы мүмкін);  
17)келісім тоқтатылатын жағдай атап көрсетіледі; 
18)екі жақтың мекен-жай мен реквизиттері;  
19)екі жақтың қойылатын қолы (сиғнатура); 
20)шартқа қол қойылған күн;  
21)келісім қосымшасы (егер бар болса). 
Еңбек  келісімін безендірудің қызметтік қүжаттарды  безендірудің жалпы   талаптарынан   көп   айырмашылығы   жоқ.    Келісім   мәтіні   А4 форматты қағазда таза, түзетулерсіз басылады. Цифрлар қажет жағдайда жазбаша жазылады. 
Енді еңбек келісімінің жазылуына нақтылай тоқталайық. 
 
1.  Құжат аты. 
Құжаттың толық аты мен нөмірі парақтың жоғарғы шетінен 3-5 интервал қалдырьглып, орта тұсына үлкен өріптермен жазылады. Мысалы, 
ЕҢБЕК КЕЛІСІМІ № 4 
2.  Келісімнің жасалған орны мен күні. 
Елді мекеннің аты мен типі, келісім жасалған күн, ай және жыл көрсетіледі.  Құжат атынан бір  интервал төмен елді  мекен аты       сол жаққа, дата — оң жаққа жазылады. Мысалы, 
Алматы қаласы                                              23 қазан 2000 жыл 
3.  Екі жақгың толық және шартты атауы, 
Келісім жасаушы екі жақтың әрқайсысының ресми аты жоне келісімде алынган шартты атауы жазылады. Мысалы, Қаныш Сәтбаев атындаеы Қазақ улттық техникалык; университеті атынан университет ректоры профессор Е.Н.Нүсіпов, бүдан былай қарай келісімде "жумыс беруші" деп аталады, екінші жақтан техника еылымыныц кандыдаты А.Бердібеков будан былай қарай келісімде "жумысшы " деп аталады. 
4.  Жүмыстың сипаты мен мазмұны, квалификация дәрежесі. (Базалық шарттар) 
Мұнда жұмыстъщ сипаты мен мазмұны оны атқаруға қажетті квалификация дәрежесі атап көрсетіледі. Жұмысшының мекеменің қай бөлімінде, кім болып істейтіндігі анық жазылады. Мысалы, 
Жұмысшы Бердібеков Азамат Оспанүлы қазіргі теориялық мехника кафедрасына доцент болып кабылданады. 
5.   Келісім типі. 
Мүнда жүмысшының негізгі жүмыс орны ретінде істейтіндігі я болмаса басқа жердегі негізгі жүмыс орньша қосымша істелетін жүмыс орны ретінде кіріп, келісім жасап отырғаны анық жазылады. Мысалы, 
"Бұл еңбек келісімі, негізгі жүмыс келісімі, косымша істейтін жұмыс келісімі" (керектісінің асты сызылады). 
6.   Келісім тұрі. 
Мүнда жүмысшы уақытша әлде түрақты жүмысқа қабылданғаны жөнінде жазылады. Келісім уақытша жасалса, себебі көрсетіледі. Мысалы, "Жүмысшы уақытша бос түрган орынға кабылданып отырғандықтан, келісім шектеулі мерзімге жасалады". 
7.   Келісім мерзімі. 
Мүнда келісімнің күшіне енетін күні мен аяқталатын күні көрсетіледі. Даталар цифрмен де жазбаша д.а, я болмаса 2 вариантта да көрсетіледі. Мысалы, "Келісім 2000 жылдың 20 мамырында екі мыңыншы жиырмасыншы мамырында күшіне енеді". "Келісім 2001 
сәйкес   жумысшы   өз   міндетін   атқаруга   демалыс,   мейрам   кундері   де шақырылуы мумкін. " 
13. Ақшалай сыйлық көлемі және оның төлену тәртібі 
Бүл бөлікте еңбекақы төлеу тәртібі және косымша берілетін ақшалай сыйлық көлемі мен оньщ берілу тәртібі айтылады. Мекеме немесе үйымның өз ерекшелігіне, жүмыс беруші мен жұмысшы арасындағы келісім жағдайына қарай; 
а)  лауазымдық төлемақы көлемі (айына_____теңге); 
о) сағаттық төлемакы көлемі (сағатына _  _____теңге); 
б)  аткарылатын жұмыс ерекшелігіне қарай үстеме ақы (лауазымдық төлемақы мөлшерінің ^____ пайызы); 
в)  басқа қосымша ақы мөлшері (теңгемен я пайызбен); 
г)   мереке күндері берілетін ақшалай сыйлық мөлшері  (теңгемен, пайызбен) көрсетіледі. 
14. Демалыс алу тәртібі, 
Бүл бөлікте негізгі еңбек демалысының үзақтығы, қосымша алынатын демалыс үзақтығы, оларды алу тәртібі, сонымен қатар ақы төленбейтін демалыс алу тәртібі анықталады. Мысалы, 
"Жумысшыга жылына бір рет Қазақстан Республикасыныц еңбек туралы Заңы кодексіне сәйкес, узақтыгы 18 жумыс куні мәлшерінде ақылы демалыс беріледі. Демалыстық берілу мерзімін окімшілік анықтайды. Жумысшынық қалауына қарай екі бөлікке бәлініп те беріледі. Мунда демалыстың бір бөлігінің узақтыгы кемінде бес жумыс кунінен турады. 
Ақы төленбейтін қосымшы демалыс 10 жумыс куні мөлшеріпде жумысшының жеке басыпыц жагдайын байлапысты әкімшілік шешімімен беріледі." 
15. Келісім бойынша жасалатын басқа да жағдайлар мен шарттар. 
Бүл болікте келісімінің негізгі бөлімдерінде айытылмаған, екі жақтың қосымша міндеттері сөз болады. Мысалы, "Жумысшыга жылына бір рет арнайы жумыс киімі мен аяқ киім беріледі". "Жумысшының мектеп жасына деиінгі баласы болса, уйымның балабақшасынан орын беріледі. "т.б. 
16. Келісімдегі ерекше жағдайлар. 
Бүл бөлікте екі жақтың жазбаша келісімін қажет ететін ерекше жагдайлар айтылады. Бүл жағдайлар әр мекемедегі еңбекті үйымдастыру ерекшелігіне байланысты, сондықтан әр мекеменің ішкі жағдайын қарай қаралады. Сонымен қатар бүл бөлікте ерекше жагдайлардан басқа келісім бүзылатын немесе қайта қаралатын, күшін жоятын жағдайлар сөз болады. 
17. Келісімнің тоқтатылуы. 
Бүл бөлікте келісім күшін жоятын жағдайлар атап көрсетіледі. 
Мысалы, 
"Келісім мынадай жагдайда тоқтатылады: 
екі жақтың бірі келісім мерзімін узартудан бас тартқанда  (бул жөнінде келісім аяқталудан / ай бурын жазбаша хабарлану керек); 
-    мезгілінен   бурын   —   егер   екі   жақтың   бірі   унемі   өз   міндетін орындамаса; 
-    кәсіпорын я мекеме таратылган жагдайда; 
Келісім мезгілінен бүрын тоқтатылатын болса ол жайлы екі жақ бір-біріие мерзімінен 15 жумыс кун бүрын жазбаша хабарлау керек ". 
18. Екі жақгың мекен-жайы мен реквизиттері. 
Бұл   бөлікте   екі   жақтың   толық   мекен-жайы   мен   реквизиттері жазылады. Жұмыс беруші мекен-жайы сол жаққа, жұмысшы мекен-жайы оң жаққа жазылады. Мысалы, 
"индекс 480100                                                  "индекс 480005 
Алматы қаласы,                                                Алматы қаласы 
Сәтбаев көшесі, 22                                 Тастақ ықшамауданы 
Қаныш Сәтбаев атындагы                               №2 үй 89 пәтер 
Қазақ улттық техникалык.,                              Бейсенова А.Ж. " 
упиверситетінщ ректоры Нусіпов Е.Н." 
19. Сигнатура 
Ю.Дата 
Еңбек келісіміндегі сигнатура, дата бөліктерінің жазылуы, безендірілуі басқа іс қағаздарындағыдай. 
21.Келісімге қосымша. 
Егер келісімге қосымша берілетін қүжат немсе мәліметтер болса ол жайында екі жақ қол қоятын жолдан 1 интервал төмен алынып ескерту жазылады. 
 
 
ХІ. Басқару, ұйымдастыру, өкім шығару қызметіне  қатысты   құжаттар. 
Хаттама.                     
Хаттама - жиналыстарда, кеңестерде, конференцияларда жоне алкалық органдардың мәжілістерінде мәселені талқылау мен шешім кабылдаудың барысы туралы мәлімет беретін құжат. Толтырудың тәсілі мен көлемі жағынан хаттамалар стенография, фонография, конспект түрінде және сойлеген сөздердің мазмұны жазылмаған ықіпамды түрде болып келуі мүмкін. Қысқа хаттамаларда күн тәртібі, сөйлеушілердің аты-жөні, сөилеген сөздердің тақырыбы және кабылданған шешімдер көрсетіледі. Сөйлеген сөздердің толық мәтіні келтірілмейді. Толык хаттамаларда сөилеген сөздердің барлыгы көрсетіледі. Хаттаманың толықтық дәрежесін жиналыстың өзі айкындайды. Бүл жағдайда құжаттың заңдылық жарамдылыгын қамтамасыз сту қажст. Құжаттын заңдылық жарамдылығы барлык қажетті дсректермен, олардың дүрыс толтырылуымен және хаттамадагы мәліметтердің шындыққа сәйкестігімеп аныкталады. Мысалы, жиналысқа катысушылардьщ саныныц көрсстілуі маңызды, ол кабылданған шешімнің жеткілікті дауыспен қамтамасыз етілгенін көрсетеді. 
Хаттаманын деректемелері: мекеменің атауы; күжаттын атауы; мәжілістің өткен күні; индексі (нөмірі); мәжіліс өткен орын; бекіту грифі (егер қажет болса); тақырыбы (жиналыстың, алқалық органның атауы); мәтін. 
Мәтіннің кіріспе бөлігінде катысушылардың қүрамы, күн тәртібі; негізгі бөлігінде тыңдалган мәселе, сойлеген сөздер және қабылдантан қаулы көрсетіледі. Құжаттың соңында төраға мен хатшының қолы койылады. 
 
 
Сөздік 
хаттама - протокол 
мәжіліс, отырыс - заседание 
жинальтс - собрание 
төраға - председатель 
хатшы - секретаръ 
тізім - список 
күн тәртібі - повестка дня 
баяндама - доклад 
қысқаша жазба - краткая запись 
есеп -отчет 
қүжат - документ 
міндет - задача 
мәселе — проблема, вопрос, задача 
ұсьшыс - предложение 
бірауыздан - единогласно 
қатысу - участвовать, присутствовать 
сөйлеу - выступать 
тыңдау - слушать 
қаулы кабылдау - постановить 
қабылданған қаулы - постановление 
макұлдау - одобрить 
бекіту - утвердить 
қоса беру - прилагать 
коса беріліп отыр - приллагается 
ұсыну - предлогать 
енгізу - внести 
мекеме - учреждение 
корытындылау - подытожить, заклгочить 
ГРАММАТИКАЛЫҚ МИНИМУМ 
I.  Грамматикалық минимум: 
Акпаратты ұлғайту. Ырьщсыз етіс. Ауыспалы осы шақ. Көптік жалғау. Сиионимдік катарлар. Зат есімнің тәуелденуі. Жалкы ссім. Реттік сан есім. Номенклатуралык атаулар. 
II.  Коммуникативтік минимум: 
керек, накты дерек, айтылған ескертпелер. 
III.  Фонетикалык минимум: 
Үндестік заңы (сиигармонизм). Ілгерінді және кейінді ықпал. 
IV.  Етістік минимумы: 
көңіл аудару, белгілеу, нактылау, камтамасыз ету, мән беру, міндеттеу, іске асыру, ескеру. 
Хаттама жазу, мәжіліс өткен орын, күн тәртібі, тіркеу нөмірі. 
Тапсырма 3.             Төмендегі сүрактарға жауап берініздер. (Ответьте на вопросы). 
1. Хаттама деген не? 
2. Хаттама кандай жағдайда жазылады? 
3.  Хаттаманың деректемелерін атаңыз. 
4. Хаттаманың үзіндісін кім куәландырады? 
5. Хаттамада шешімін тапкан мәселелердің орындалу мерзімі көрсетіледі ме? 
 
 
ХІІ. Ресми хаттар.  
Ресми хаттар белгілі бір ортаның атқаратын жұмыстарына байланысты мәселелер  жазбаша карастырылады. Олар ресми түрде мекеменің атынан жазылады және қызметтен тыс мәселені қозғамайды. 
Қызметтік жеке хатттар. Бүл хаттардың ерекшелігі айтылатын мәселе орісінің кеңдігі жоне қызметтен тыс моселелерге де арналатындығы. Дегенмен де қызметтен тыс мөселелер, адамның өз қызметімен, үйымның атқаратын қьтзметімен шеше алатын моселелер орісімен тікелей байланыста болады. Бүл хаттар жеке түлға атынан жазылады. 
Үсыныс хаттар. Бүл хаттар бір мақсатта ғана жазылады: қызметқерді белгілі бір орынға , қызметке үсыну жөнінде басшыга үсыныс жасау. Аталған қызметкердің сол орынға лайық екендігіне қепілдеме беру. Хат ресми, өзіне тән қүрылымы сақталып жазылады. Бүл хатқа үсыныс жасаған тұлға ғана қол қояды. 
Сұраныс хаттары. Бүл хаттар да бір ғана мақсатпен жазылады: мекемеден кереқті ақпаратты немесе белгілі бір кұжатты жіберуін сүрау. Сұраныс хатқа мекеменің жауапты адамы қол қояды. 
Шағым хаттар. Белгілі бір мекеменің немесе мекеме қызметкерлерінің заңсыз іс-әрекетін көрсету, соған орай шара қолдануды сүрау мақсатында жазылады. Хат мазмүнының неғізгі қүндылығы онда көрсетілетін фактілерге байланысты. Шағым хатқа шағым беруші адам, кейде хат мазмүнына байланысты мекеменің жауапты қызметкері де қол қояды. 
Циркуляр хат. Ведомстволық жағынан бағынышты барлық мекемелерғе бір мезгілде жөнелтілетін хат. Олар негізінен тапсырма беру сипатында болады. 
Жолдама хаттар. Қүжатпен бірге жіберілетін қосымшаньтң немесе қосымшадардың құрамы, мазмүны, көлемі, саны жайлы мәліметтер көрсету үшін жазылады. Бүл хаттар өрсетілген ақпараттың долдігімен ерекшеленеді. Жолдама хатқа мекеме басшысы қол қояды. 
Хатты жазып отрығнада онда келтірілетін фактілер мен айтылатын мәселенің маңыз, мазмүнына ғана емес, өзіңіздің оны қалай беріп, жеткізіп отырғандығьщызға да назар аударыңыз. Әрбір хатты жазғанда қалыптасқан стильдік нормадан ауытқьшаған жөн. 
 
Үлгі                                              Жолдама хат 
 
Казақ мемлекеттік Ғылыми-техникалық ақпарат ғылыми-зерттеу институтының директорына 
Абай атындагы Алматы мемлекеттік упиверситетіндегі филология гылымдарының докторы гылыми дәрежесін алу ушін диссертация қоргаитын ДР 14.05.04 диссертациялық кеңес 10.02.02 — қазақ тілі мамандыгы бойынша Оспанова Өміргул Ақанқызының "Қазақ тіліндегі көсемшеніц магынасы мен қызметінің дамуы" атты кандидаттық диссертация жумысыны және авторефератыныц 2 данасын мемлекеттік тіркеу мен микрофильмнен өткізу ушін жіберіп отыр. 
Диссертацияның қоргалган куні 11 наурыз 1999 жыл. 
Диссертация кеңес төрайымы, филология гылымының докторы, 
профессор З.Қ. Ахметова 
 
Үлгі:                                      Қызметтік хат 
Абай атындағы Алматы мемлекеттік университеті. 480100, Алматы қаласы, Достық даңғылы, 13. тел. 91-33-77 
Қазақстан Республикасы Ғылым Академиясы А.Байтұрсынов атындағы Тіл білімі институтының директоры К.Ш.Құсайынов мырзаға 
Абай атындагы Алматы мемлекеттік университетінің филология гылымдарының докторы гылыми дәрежесін алу ушін диссертация қореайтын кеңес шешімімен (хаттама №11, 10-шы ақпан 1998 жыл) Сіз басшылық жасап отырган А.Байтурсынов атындагы Тіл білімі институты мына диссертацияга жетекші уйым болып бекітілді: Бейсембекова Жулдыз Сардырбекқызының "Қазіргі қазақ тіліндегі буйрық райдың парадигмасы мен магыналық қурамы" атты кандидаттық диссертациясы, 10.02.02. — қазақ тілі мамандыгы бойынша. 
Осыган орай аталган диссертацияны Сізге жіберіп отырмыз, оның қоргаллы 18 наурыз 1998 ж. белгіленді. Оган мына мерзімге дейін пікір беруіңізді өтінеміз: 
16 наурыз 1998ж. 
Жетекші уйым басшысының қолы елтаңбалы мәрмен бекітілуге тиіс. Пікірде кеңейтілген турде мынадай тустарга жауап беруіңізді сураймыз: 
1.   Зерттеу тақырыбының өзектілігі және оның жалпы гылымдармен және жалпы мемлекеттік багдарламамен байланысы. 
2.   Диссертацияныц   'Тылыми дәрежелер мен еылыми атақтар беру туралы Ереженің " ушінші бәлімі қоятын талаптарга сәйкестігі. 
Диссертациялық кеңестің ғылыми хатшысы, филология гылымының кандидаты, доцент ^^_^__^ Мусатаева М.Ш. 
 
Қолы 
 
Постскриптум. Постскриптум - латын тілінен аударғанда "хаттың аяқ жағына, қол қойылғаннан кейін "р.з." таңбаларын койып түрып, одан кейін жазылатын сөздер немесе мотін" деген мағына береді. 
Постскриптум қызметтік хаттарда мынадай екі жағдайда ғана жазылады. 
1.  Адресатқа міндетті түрде жеткізілуі тиіс мәлімет хаттың негізгі мазмұнында   айтылмай   қалса,   хат  дайындалып   қол   қойылып   койса, қойылған  қолдан  кейін  "р.з."   белгісі  қойылып,   қосымша  айтылатын мәлімет жазылады. Бұдан кейін қайтадан қол койылады. 
2.  Хат мазмұнында айтылған ақпарат, мәлім.ет өзгерген жағдайда да қойылған қолдан кейін "р.з." белғісі қойылып жаңа ақпарат жазылады. Ол да қайтадан қойылған қолмен расталады. Хатты жедел жіберу қажет болған жағдайда Постскриптум қолмен жазылады. Қол қойылып, датасы көрсетіледі. 
"р.8. 4- квартал бойынша жасалеап есепті жаңа гана қабылдап алдым. 1999 жыягы желтоқсанның 31-і саг. 17.30" 
(сиғнатура, факсимиле) 
"р.з." Шүғыл жолсапарға шығуға ткра келіп түр. Сондықтан 2 аптаға дейін сізбен кездесе алмаймын. Кездесу уақытын қосымша хабарлаймын. 22.04.98. 
Құрметті 
(сишатура, факсимиле) 
Кейбір күрделі, күтуге келмейтін, тығыз жағдайларда постскриптум қайталап та жазылады. Онда "Р.р.з." постскрилтум белгісі қойылады. Оның жазылу реті де дәл жоғарыда айтылғандай. 
Қолданылған мәліметтің дәлдігі туралы. 
Іс қағаздарында қолданылып отырған ақпарат, мәліметтің барлығы мүқият тексерілуі керек. Іс қағаздарында ақиқаттығы күмән тудыратын мәлімет қолданылмағын жөн, қүжаттардағы шындыққа жанаспайтын қате мәлімет қай кезде жіберіледі: 
-   дайындалған   қүжаттың   мазмүны   мен   сапасына   немқүрайды бақылау жасалғанда; 
қүжатты дайындаушыньщ білім мен тәжірибе деңғейі төмен болғанда; жүктелген тапсырма олардың біліктілігімен сәйкес келмеген жағдайда; 
-    құжатты   дайындаушы   өз   ісіне   немқүрайды,   салақ   қараған жағдайда; 
-    құжатты   дайындау    барысында   дүрыс   мәлімет   қолданбаған жағдайда; 
-    қүжаттарды   дайындау   барысында   бағдарламалық-техникалық қүралдарды дүрыс пайдаланбаған жағдайда; 
-  қүжаттарды дайындау технологиясы бүзылған жағдайда. 
Құжат дайындаған жағдайда іскерлік, қатынас жасап отырған мекеменің аты, реквизиттері, мекеме басшысының аты- жөні, лауазымы анық, сауатты жазылуы керек. Қүжаттағы сандық мөліметтер, уақыт көрсеткіштері, цифрлар қайта бір тексеріліп барып жіберілуі керек. 
Егер құжатта қосымша (приложение) болатын болса ол жолдама хатта көрсетілуі керек, я болмаса қүжаттың соңында ескерілуі тиіс. Мысалы, Көлемі 5 беттен тұратын қосымша бөлек дайындалған немесе бүл құжаттан бөлек, 10 беттік қосымшаны коса жіберіп отырмыз т.с.с, 
Құжаттағы  бүкіл   ақпарат  мұқият текесерілуі  керек.   Қүжаттағы ақпартты тексеруді бірнеше түрде жүргізуге болады. Олар мыналар: 
1.  Техникалық. Мүнда қате жазылған сөздер, дүрыс қойылмаған тыныс белгілері, дүрыс түспеген әріптер т.б. басты назарда үсталады. 
2. Заңдық.  Мүнда қүжат мазмүнының қазіргі күші бар заңдарға және қүқық нормаларына сәйкестігі тексеріледі. 
3. Қаржы-экономикалық.   Мүнда   қүжатта   шығарылған   қаржы-экономикалы    шешімдердің    үйлесімділік,    тиімділік   дәрежесіне    баға беріледі. 
4. Статистикалық. Мүнда қүжаттағы статистикалық мәліметтердің актуалъдылығы мен ақиқаттығы, дәлдігі тексеріледі. 
5.Конфиденциалдық.   Мүнда  күжат   мазмүнында  жариялылығы шектеулі мағлүматтың немесе мемлекеттік қүпия болып саналатын  я қызметтік,     коммерциялық     қүпия     болып     табылатын     мәліметтің жіберІлмеу жағы тексеріледі. 
6.  Ақпараттық.     Мүнда     құжатты     алушының     мекен-жайы, реквизиттері сияқты мәліметтердің дүрыстығы тексеріледі. 
Қүжаттағы мәліметтердің дәлдігі, оның мерзімінде дүрыс жасалу жауапкершілігі қүжат дайындаушы адамға жүктеледі. Егер қүжат дайындаушы адам бірнешеу болса жауапты орьгадаушы белгіленеді. 
Құжатты дүрыс дайындап, уақытылы жіберу секретариат қызметкеріне я іс жүргізушіге жүктеледі. 
 
ЖЕДЕЛХАТ 
Жеделхат – телеграф (телетайп) арқылы жолданатын, шұғыл мәселелер туралы хабарламалық сипаттағы құжат. 
Жеделхаттың артықшылықтары: 
-    мекеменің кез келген қызметкерінің жіберуіне мүмкіндік болады; 
-    формальды түзетулердің (виза қою, келісу, корректуралау, редакциялау) қажеттігі жоқ; 
-    жеделхат қолмен жазылғанына қарамастан жіберуші мен алушы туралы мәлімет нақты қамтылады; 
-    қажет жағдайда жеделхат мәтіні расталады; 
-    жеделхаттар тез жеткізіледі; 
-    жеделхат басқа байланыс түрлерінен (интернет, факс) арзан, сенімді. 
 
 
Жеделхатты жазу талаптары : 
-    мәтін қысқа (ең ұзағы 300 сөз), анық, түсінікті  болуы тиіс; 
-    мәтінде кіріспе сөз, шылау сөздер қолданылмайды; 
-    кейбір сөздерді қысқартуға болады; 
-    цифрлар жазбаша беріледі (мысалы: 10137-бір нөл бір үш, жеті); 
-    жеделхат құрылымы (алушы адресі, мәтін, жіберуші адресі) қатаң сақталады; 
-    жеделхат мәтіні қатесіз, түзетусіз болуы тиіс. 
 
Жеделхат 2-ге бөлінеді: ішкі (мемлекет ішіндегі) және халықаралық (шетелдерге жіберілетін). 
Ішкі жеделхат түрлері: өкіметтік, жедел, жай. 
Жеделхаттың реквизиттері:  
1. Сызықтың жоғары жағына жазылып, ақша төленетін формулярдағы бөлігінде: 
-    түрі, категориясы; 
-    номері, датасы, жіберілген уақыты;  
-    алушының аты, адресі, мәтіні, қолы. 
2. Сызықтың сыртына жазылып, ақша төленбейтін бөлігінде: 
- жеделхатқа қол қоюшы адамның қызметі; 
- датасы; 
- автордың мекен-жайы. 
 
Жеделхаттардың рәсімделуі:  
-    мекемеде арнайы журналға тіркеледі (тігіледі не желімделеді). Қасына алушының танысқаны жөнінде белгі, қол қойылады, резолюция жазылады. 
-    Жолданғанда жіберушінің қолы қойылады, көшірмесі сақталады. 
 
 
Ескерту: Егер жеделхат телефон арқылы жіберілсе, оны кім қабылдағанын, жұмыс телефонын, қызметін жазып алыңыз. 
 
. 
І. ТЕЛЕФОНХАТ    (телефонограмма) 
Телефонхат - телефон я радио арқылы жолданатын хабарламалық сипаттағы құжат. 
Телефонхат үшінші бір мекеменің қатысынсыз тікелей мәлімденеді. Қабылдаушы жақ ақпаратты жазып алады. 
Телефонхаттың формуляры: хабардың аты, нөмірі, күні, қабылданған уақыты, байланысты жүзеге асырушының аты-жөні, телефон не рация нөмірі. 
 
Телефонхатты қабылдаған адам ақпаратты тиесілі адамға шұғыл жеткізуі міндетті.                           
ІІ.Телефонхат (Телефонограмма) 
Телефонограмма — телефон я радио арқылы телефонограмма, радиограмма ретінде жеткізілетін жедел сипаттағы құжат, 
Телефонограмманың жеделхаттан айырмашылығы сіз үшінші бір мекеме қызметіне жүгінбей өз ақпаратъщызды телефон я радио арқылы алушыға тікелей мәлімдей аласыз. Ол байланыстың келесі бетінде тұрып сіз айтқан ақпаратты жазып аласыз. Телефонограмма мәтіні аса күрделі болмауы керек. 
Телефонограмма формуляры: жіберілген хабардың аты, нөмірі, жіберілген күні және қабылданган уақыты жөніндегі мәлімет, байланыс жүйесін іске асырган адамның аты-жөні, телефон я радио нөмірі. 
Телефонограмма, радиограмма мәтіні арнаулы бланкке немесе таза қағазға жазылады, оған мекеме бастығы немесе жауапты қызметкер қол қояды. 
Бұл  құжаттың ерекшелігі оның мекемеге бірден келіп түсетіндігі. Телефонограммалар басқа қызметтік құжаттар сияқты есептеледі, қабылданады, сақталады. 
Үлгі 
Телефонограмма. ]'2.07.2000 № 24. Шыгармашылық  уйымдардың жетекшілеріне. 
14 маусым күні сагат 1100-де Республика сарайында Республикадагы шыгармашылық ұйымдар жетекшілерінің Хапықаралық конкурсқа кандидатуралар дайындау жөнінде бас қосуы болады. 
Кол қойган: Республикалық шыгармашылық ұйымдар бірлестігі ақпарат бөлімінің бастыеы Н.А.Абрамов 
Жіберген: хатшы Г.Бейсембаева 
12.07.2000 куні сагат КР-де қабылдап алеан Г.Әшімова. 
 
Телефон, радио байланысы арқылы құжаттарды жіберіп қабылдаудың әлсіз жағы Қазақстандағы телефон, радио байланысының әлі де  талапқа сай құрылмағандығы, техникалық құралдарың нашарлығы. 
Телефонограммамен жұмыс істейтін қызметкер епті, мәтінді тез жазып алуға қабілетті, даусы анық, дикциясы жақсы болуы керек. Есту кабілетінің жақсы, қолы ширақ болуы да міндетті. Кеңсе қагаздарына қатысты жұмысты да, телефон байланысын да жақсы меңгерген адам болғаны жөн.        Мекемеде жіберілген, келген телефонограммаларды тіркеп отыратын арнайы журнал болуы керек. "Телефонограммалар журналы" екі бөлікке бөлінеді. Бірінші бөлікте мекемеге келіп түскен Телефонограммалар жазылады, екінші бөлігі жіберілген Телефонограммалар мәтіндерін жазуға арналады. Телефонограмма кұрылымының жеделхат құрылымынан көп айырмашылығы жоқ.  
Телефонограмма құрылымына: 
* адресаттың толық аты-жөні жазылады. Ақпарат телефон я радио арқылы бірден мекеменің өзіне келіп түсетіндіктен мекен-жайы корсетілмейді. 
* негізгі мөтін (1000 белгінің шегінде болуы керек. 9-12 сөйлем). 
* жіберушінің аты-жөні 
* ақпаратты телефон арқылы жеткізуші адамның аты-жөні, Телефонограмма жіберілген телефонның нөмірі. 
* Телефонограмма жіберіліп болған уақыт және айы, күні, жылы. 
Телефонограмманы жіберуші қызметкер мәтінді "Телефонограмма журналында" жазылған мәтінмен салыстыра отырьш тексеруге, д.ұрыс жазылғандығына көз жеткізу үшін қайталап беруге міндетті. 
Телефонограмманы кабылдап алған адам ақпарат кімге жіберілсе сол адамға телефонограмманың келгені туралы бірден мәлімдеуі керек. Телефонограмманы жіберуші адам қабылдап алған адамның аты-жөнін журналға жазып коюы керек. 
Қызметтік телефонды пайдаланудың кейбір қарапайым ережелері: 
* өте қажет жағдайда болмаса қызметтік телефонды бөгде оңгіме үшін қолданудың қажеті жоқ. 
* қызмет бабында телефонмен сөйлескен кезде төңіректегі басқа адамдар тыныштық сақтау керек. 
* маңызды қызметтік мәліметтерді телефон арқылы жеткізу барысында бөгде адамның болуы, жіберуші адамға да, бүл хабардын еріксіз куәгері болып түрған бөгде тындаушыға да ыңғайсыздық туғызады. 
* әдеттегі қызметтік сұхбатты жүргізу 2-3 минуттан артык уақытқа созылмауы керек. Жер алыстығы мен уақыт тығыздығы болмаса көлемді, күрделі мөселелерді жеке кездесу кезінде шешкен абзал. 
* Телефон аркылы сөйлесіп отырған адамыңызды жақсы ести алмаған жағдайда, оған қайта телефон соғатыныңызды ескертіңіз де, қайтадан байланысыңыз. Телефон байланысы үзіліп кеткен жағдайда ең бірінші хабарласқан адам қайталап телефон соғуы қерек. Телефон арқылы жүргізілген сұхбатты да бірінші аяқтаушы телефон соққан адам болуы керек. 
* Телефон арқылы құпия ақпарат алудан бас тартыңыз. 
 
Факс арқылы жіберілетін құжаттар. 
Факсимильдік (фототелеграфтық) байланыс, көбінесе қысқаша "факс" деп аталады, қазір кең қолданылады. Факстің ен қүнды жері ол аппарат арқылы тек қана мәтінді құжаттарды ғана емсе, кестелі, кесінді қүжаттарды да тез арада екінші адамға немесе екінші мекемеге жеткізуге болады. Факс арқылы мәтіннің, кестенің, кескіннің, қол қойылған кез-келген құжаттың дәл сол күйінде қайталанған нүсқасы екінші мекемеге жеткізіледі. Сондықтан да дәл қазір факсті алмастыруға келетін байланыс түрі жоқ. 
Қазіргі таңда еліміздің көптеген мемлекеттік, жеке кәсігюрындары мен мекемелерінің офистері жаңа заманның қабылдау-хабарлау аппараты факспен жабдықталған. Факстің жеткізу жылдамдығы өте жоғары, себебі факс арқылы жіберілген кез-келген құжат санаулы сағаттардан кейін-ақ адресат қолына тиеді. 
. Фотография, сызба, кесте т.б. сияқты үлкен көлемді құжаттар алдын ала факс аппаратының мүмкіншілігіне сәйкес келетіндей етіліп кішірейтілуі керек. 
Факс арқылы жіберілетін іс қағаздардың құрылымы: 
* Жіберушінің толық мекен-жайы ұсақ шрифтермен бланкінің сол жақтағы бұрышына жоғарылау жазылады. 
* Бланкіңің ортасына "факс арқылы" деп үлкен шрифтілермен жазылады. 
* Алушының аты-жөні сол жаққа, барыс септігінде жазылады. Мысалы, кімге: Муратбеков Асқар К,урамысулына,                    0 
Жіберушінің аты-жөні оң жаққа шығыс септік тұлғасында жазылады. Мысалы, кімнен: Досжанов Едіге Әлиасқарүлынан. 
* Одан төмен, сол жаққа факс нөмірі жазылады. Мысалы, факс: 13-01. 
* Оң жақ шетке, қүжат көлемінің неше беттен түратыны жазылады. Мысалы, Көлемі: 7 (жеті) бет. 
* Факс нөмірінің төменгі жағына мәлімет немесе ақпарат жіберілген аппарат нөмірі жазылады. Мысалы, 8-3292-43-50-66 
* Оң жаққа, қүжат көлемі жөніндегі моліметтің төменгі жағына дата, қажет жағдайда жіберілген сағаты көрсетіледі. 
* Сол жақ шетке, аппарат нөмірінен төмен, факс арқылы жіберілетін хабардың тақырыбы жазылады, Мысалы, 1 жарты жылдық есеп, 
* Он жаққа, қажет болған жагдайда датадан төмен қүжаттың көшірмесін алушы адамның аты-жөні жазылады. Мысалы, Көшірмесі: Аяпова Назира Жакенқызына. 
 
ХІІІ.  Хабарландыру, жарнама. 
Хабарландыру – мекемелердің, ұйымдардың атынан оның мүшелеріне алдағы болатын іс-шаралар туралы  хабарлап жеткізетін құжат түрі. 
Мұнда хабарланып отырған мәселенің (жиналыс, мәжіліс, кездесу т.б. жайлар) айы, күні, болатын уақыты мен орны көрсетіледі. Соңынан хабарландырушы мекеменің, ұйымның  аты қойылады. Хабарланатын мәселенің мазмұны мен мақсатына қарай хабарландыру түрлі-түрлі көлемімен, көркемделуімен ерекшеленеді.  
Қазіргі нарық заманында баспасөз беттерінде жұмысқа шақыру, бос қызмет орындарына конкурс жариялау үшін де хабарландырулар жарияланады. Хабарландыруларда қызметке алынатын кандидатураға қойылатын талаптар мейлінше тұжырымды, нақты жазылады.  
 
Хабарландыру түрлері мен ерекшеліктері: 
1.Мәжіліс, жиналыстарға хабарландыруда - Күн тәртібі толық. 
2.Мәдени шараларға хабарландыруда - Бағдарламасы ұсынылады. 
3.Тендерге хабарландыруда – Шарттары ұсынылады. 
4.Вакансияға хабарландыруда – жұмыс орнына тиісті талаптар. 
 
 
 
 
Хабарландыру! 
14 сәуір күні, сағат 15.00-де Жаратылыстану-гуманитарлық институтының ұйымдастыруымен "ҚБТУ көктемі шақырады" атты фестиваль өткізіледі. Келемін деушілерге есік ашық. Бағдарламада: 
1.  Қаржы-экономика  факультеті деканының құттықтау сөзі. 
2.  Көркемөнерпаздар өнер көрсетеді. 
 
Деканат 
 
Хабарландыру! 
"Томирис" мейрамханасына сымбатты қыз-жігіттер конкурс негізінде жүмысқа қабылданады. Қатысамын деушілерге есік ашық, талапқа сай құжаттарды 1 мамырға дейін тапсыруға болады. Мекен-жайы: Достық даңғылы, 15а-үй, Абай даңғылының қиылысы. Телефон: 56-48-31, ұялы телефон: 8-333-768-65-34. 
 
Мейрамхана әкімшілігі 
 
Хабарландыру! 
Ертең, 15 мамыр күні, сағат 19.00-де, Республика сарайында Қазақстан халық әртісі Р.Рымбаеваның " Көктем шақырады " атты концерті болады. Билеттер Қазақконцерт кассасында сатылады. Келіңіздер! Келіңіздер! 
Мәдениет министрлігі  
 
 
ХАБАРЛАНДЫРУ 
2003 жылдың 8 мамыр күні, таңертеңгі сағат 10-да университеттің мәжіліс залында Ұлы Отан соғысы ардагерлерімен кездесу өткізіледі. 
Бағдарламада:  1. ҚазҰТУ ректорының кұттықтау сөзі. 
2. ¥лы Отан соғысы ардагерлерінің естелік-әңгімелері. 
3. Көркемөнерпаздардың концерті. 
Ректорат 
 
 
 
Жарнама 
Ең алғаш жарнама жұмысын 1841 жылы ағылшын  азаматы Волни Пальмер ашты. Ең үлкен жарнамалық агенттіктің бірін XIX ғасырда Джордж Роуел басқарды. Әлемнің әр түкпірінде жарнама жасаумен айналысатын арнайы компаниялар құрыла бастады. Бұл жарнама бизнесінің дамуына үлкен әсер етті. Мысалы: «Хайнс», «Американ тобакко», «Проктер энд Гэмбл» т.б.осының үлкен дәлелі. Қашан да тұтынушылар жарнамасы  сәтті сауда маркаларын қолдайды. 
Жарнамалардың жылдам дамуына байланысты ХІХ ғасырда тек қана жарнамалық сипаттағы   көлемді журналдар шыға бастады. 1885 жылы жарнамалық журналдардың таралымы 100000 данаға дейін жетті, ал  20 жылдан кейін жарнамалық журналдың бұл көрсеткіші бес миллионға жетті.  
Джон Ласкер -  жарнамамен қамтамасыз ету  агенттігінің атасы  деп аталады. Д. Ласкер басқаратын «ЛОРД ЭНД ТОИАС» ең үлкен жарнамалық агенттік болып саналады. 
ХХ ғасырдан бастап жарнама жаңа  бағытта дами бастады. 1986 жылы газет бетіндегі  жарнамаға 27миллиард доллар жұмсалса, қазіргі таңда ол  бес есеге ұлғайды.   
 
Жарнама тарату тәсілдері мен түрлері:  
-    қала көшелерінде ілінетін суретті жарнамалар; 
-    қала көшелеріндегі ауыспалы-аудармалы көп нұсқалы жарнамалар; 
-    қала көшелеріндегі арнайы экран арқылы ұлғайтылған ролик жарнамалар; 
-    бұқаралық ақпарат құралдары арқылы берілетін ролик жарнамалар; 
-    мерзімді басылым беттерінде жарияланатын фото жарнамалар; 
-    киімге салынатын сурет жарнамалар; 
-    шаруашылық тұтыну заттарына (сіріңке қорабы, сумка-пакеттер) салынатын  сурет жарнамалар; 
-    кітап, дәптер, альбомдардың сыртқы мұқабасына салынатын  сурет жарнамалар; 
-    күнтізбеде салынатын  сурет жарнамалар; 
-    плакаттарға салынатын  сурет жарнамалар; 
-    визит карточкаларына салынатын   жарнамалар; 
 
Жарнаманың қызметі: 
- тауардың өтімділігін арттыру; 
-    коммерциялық мақсатта; 
-    жұртшылықты белгілі бір өніммен  таныстыру, құлағдар ету; 
-    тілдің қолданыс аясын кеңейту; 
 
Жарнаманың ерекшелігі: 
-     насихаттылығы; 
-    тартымдылығы; 
-    дәлдігі; 
-    түсініктілігі; 
-    тосындылығы; 
-    көркемділігі; 
-    мазмұндылығы;  
 
ХІV.    Кесім (Акт) 
Анықтама-ақпарттық қүжаттардың бірі – кесім Ол мекеме жетекшісінің тағайындалуымен қүрылған тексерушілер тобы және жауапты адамдардың қатысуымен жазылады. Кесімдердің бірнеше түрлері жазылады. Олар: материалдық құндылықтарды жарамсыз деп санау, іс қағаздарын қабылдап алу, өткізу, материалдық қүндылықтарды қабылдау, өткізу т.б. 
Құжатта кесім жазушылардың аты-жөндері міндетті түрде жазылады. Олардың ұсыныстары мен көзқарастары кесімде белгіленбейді. Тексеруші топ мүшелері тегіс қол қояды. Кейбір актілерге мекеме жетекшісі қол қояды және мекеме мөрі басылады. 
 
АНЫҚТАМА 
Анықтама -  мазмұны белгілі бір фактіні я оқиғаны дәлелдейтін, растайтын, сипаттайтын акпараттық-анықтамалық іс қағазының түрі. 
Өмірдің түрлі жағдайларына байланысты бізге әр кезеңде, түрлі мекемелерге барып әр мазмұнда анықтамалар алуға тура келеді.Біздің жеке басымызды куәландыратын қүжаттарды жоғалтып алғанда да анықтама оның орнын уақытша ауыстыра алады. 
Мекеме жетекшісі өз билігі мен өкілеттігінің шеңберіне анықтама беруге нұсқау береді және оны растап қол қояды.  
І.Анықтама көп жағдайда жеке адамға байланысты нақты бір ақпаратты растау үшін беріледі. Мысалы, фамилиясы, аты-жөні, туған күні, туған жері, еңбек стажы, атқаратын қызметі, білімі туралы мөләмет, мамандығы т.б. 
Анықтамада берілген мәлімет әркез мұқият тексерілуі кажет. Мәліметтің дәлдігін тексерумен кадр бөлімінің қызметкері я ұйым жетекшісі, өкілдік берген секретариат қызметкері айналысады. Анықтамадағы қызметтік сипаттағы мәліметті тиісті бөлім қызметкері тексереді. Мысалы, еңбекақы туралы мәліметті бухгалтерия бөлімінің қызметкері тексеріп, дайындайды. Анықтама беру журналындағы рет санының өсу тәртібіне орай әр анықтамаға нөмір қойылады және бірнеше дана берілсе, ол да көрсетіледі. Мысалы, "422/2",Берілген анықтаманың көшірмесі мекемеде қалдырылмайды. Кейбір ерекше жағдайда көшірмесі қалдырылатан болса, ол жеке іс папкасына немесе қызметкердің жеке ісіне тігіледі. Анықтама А5 форматты параққа дайындалады. Кейбір көлемі үлкен анықтамалар үшін А4 форматты қағаз парағы пайдаланылады.  
Анықтаманың мазмұндық- құрылымдық жүйесі:. 
*құжат аты; 
*негізгі мәтін; 
*анықтаманың қай үйымға берілгені туралы мәлімет; 
*анықтаманың жарамдылық мерзімі жайлы мәлімет; 
*анықтаманы беріп отырған үйымның мөрі мен анъгқ- 
тама беруші адамның қолы. 
Құжат аты. Қүжат аты үлкен әріптермен парақтың ортасына жазылады.  
Негізгі мәтін. Негізгі мәтін анықтаманың берілу мақсатына қарай, жүйелі түрде жазылады. Мысалы, "Осы анықтама Бердібаева Айгул Оралбекқызына, оның Абай атындагы Алматы Мемлекеттік университеті Қазақ филологиясы факультеті кундізгі бөлімінің III курсында оқитынын растау үшін берілді. " 
Аныктаманың қай үйымға арналып берілгені туралы мәлімет. Бұл мәлімет негізгі мәтіннен төмен, азат жолдан басталып жазылады. Мысалы, 
"Анықтама Алматы қаласы Алмалы аудандық паспорт бөліміне көрсету ушін берілді. " Немесе "Анықтама теміржол жәпе аэрофлот касаларына көрсету ушін берілді. " 
Анықтаманың жарамдылық мерзімі туралы мәлімет. 
Бұл мәлімет те жаңа жолдан жазылады және берілген  анықтаманың қай мерзімге дейін күші бар екендігі көрсетіледі. Мысалы, 
"Анықтама 2000 жылдың 31 желтоқсаныпа дейін жарамды " немесе ''Анықтама берілген куннен бастап 3 аыга дейін жарамды ". 
Анықтама беруші адамның қолы. Бұл молімет анықтаманың жарамдылық мерзімінен кейін жаңа жолдан 2 см-дей қалдырылып барып жазылады. Аяықтама беруші тұлғаның лауазымы жазылады, қолы қойылады және фамилиясы аты-жөні беріледі. Мысалы, 
Қазақ филологыясы 
факультетініц деканы                  Сагымбеков Т.С.                            (қолы) 
 
Анықтама беруші жауапты адамның қолы ұйым мөрімен расталады. Егер мөр қойылатын арнайы орын көрсетілмесе, мөр жауапты адам туралы мәліметтің сол жағына 1-2 см-дей жерге басылады. Мысалы,   
№ 301 балалар бақшасының меңгерушісі ^__^^_ Сейітқазиева Қ. С.           (қолы) 
 
мөр орны    
 
Егер анықтама жоғары тұрған ұйымға берілсе, онда ол арнайы бланкте дайындалып, оған ұйым жетекшісі қол қояды. 
Кез-келген анықтаманың тіркелген нөмірі, жауапты адамның колы, мекеме мөрі болғанда ғана заңды күші бар. 
 
 
 
 
Үлгі 
Анықтама 
Жумагулова Өміргул Ақанқызы Абай атындагы Алматы мемлекеттік университетінің гылыми диссертаия залына "Қазақ тіліндегі көсемшенің магынасы мен қызметінің дамуы" атты тақырыпта жазылган кандидаттық диссертацияның 1 (бір) данасын авторефераттың 2 (екі) данасын 1999 жылдың 2ақпанында тапсырды. 
Анықтама диссертациялық кеңеске тапсыру үші н берілді. 
Кітапханашы: 
 
ІІ. Анықтама белгілі бір мекемелердегі, ұйымдардағы немесе олардың бөлімшелеріндегі жұмыс түрлерін тексеріп қорытындылау, бағалау мақсатында да жазылады. Ондай анықтамалар арқылы белгілі бір өкілдігі бар адамдар тобы тексерілген істер бойьшша (мысалы оқу орнының оқу-тәрбие жұмысьш тексеру, өндіріс орындарының міндеттемелерін орындау жөніндегі іс-шараларын текесеру т.б.) өз пікірлері мен қорытындысын жоғарғы ұйымға, басшыларға жеткізеді. 
Анықтамада тексерудің мақсатына қарай барлық фактілер мен оқиғалар рет-ретімен жүйелі түрде жазылуға тиіс. 
СӨЗДІК 
анықтама қағаз  
жұмыс орнынан анықтама алу 
анықтама беру 
анықтама бюросы 
растау 
қорытындылау 
бағалау 
жеткізу 
- справка, справочный 
- справка 
-  принести справку с места работы 
- дать справку 
-  справочное бюро 
-  удостоверять, подверждать 
-  сделать вывод 
 
Бұйрық. Қаулы. 
Өкілеттік құжаттарға мекеменің қызметтік іс-әрекеттеріне және қызметкерлеріне байланысты жазылатын бұйрықтар мен нұсқаулар жатады. Мұндай құжаттарға мекеме, ұйым, бірлестік жетекшісі қол қояды. Бұйрықтарда ұйымның, өндірістік-шаруашылық және маңызды бағыттағы моселелері жазылады. Сондықтан оларды безендіруде, сақтауда нактылы талаптар қойылады. 
Бұйрықтар жобасын дайындауда реквизиттер құрамы толык болуы тиіс жоне безендірілуі мен оған қол қойылуы белгіленген тәртіп бойынша жүргізіледі. 
Бұйрыққа қол қойылған соң ол тіркеуге алынады, түп нұсқасы немесе оның көшірмесі я үзіндісі бұйрықта орындаушыларға беріледі және оларға бақылау жасалады. 
Бұйрықты безендірудің ең негізгі бөлігі — оның мәтіні. Бұйрық мәтіні өкілеттік бөлімдерден құралып, "БҰЙЫРАМЫН" деген сөзбен беріледі және жеке жолға жазылады. 
Орындалуы міндетті бүл өкілеттік құжат мәтіні нақты, түсінікті, қысқа жазылады. Онда іс-әрекеттің орындалу мерзімі, орындаушының аты-жөні көрсетіледі. Бұйрықта түсініксіз сөз орамдары мен сөйлемдер болмауы керек. 
Егер бұйрық бірнеше ісәрекетгің орындалуына негізделген болса, мәтіннің өкіметтік бөлігі бөліктерге бөлінеді және олар араб цифрларымен белгіленіп, азат жолдан басталып жазылады. 
Бұйрықта іс-әрекетті орындаушы көрсетілсе, онда оның аты-жөні, фамилиясы, кызметі толық жазылуы тиіс. 
Бұйрықтың орындалуы үнемі іске асып отыруды қажет ететін жағдайда, орындалу уақытына шек қойылмайды яғни мерзімі көрсетілмейді. Бұйрықтың соңында жауапты адамның аты-жөні, фамилиясы жазылады. 
Бұйрықтың соңғы бөлімінде оны орындауға міндетті және жауапты тұлғаның қызметі көрсетіледі. 
Бұйрық 
Бұйрық - жетекшінің мекемені басқарудың барысында, алда тұрған маңызды, ағымдағы, күнделікті, кадрлық мәселелерді шешу мақсатында беретін, қарамағындағылар орынадауға тиісті нормалардан тұратын өкілеттік құжаттың бір түрі. 
Бұл құжаттың жауапкершілігі оған қол қоятын лауазымды адамға жүктеледі. Бұйрық ауызша да жазбаша да беріледі, төменде біз жазбаша берілетін бұйрық түрлерін қарастырамыз. Жұмыс жүргізу ыңғайлы болу үшін мекемеде бұйрықты екі топқа бөледі: 1) мекеменің негізгі жұмыстарына байланысты; 2) жеке құрамға байланысты. Ірі мекемелердің маңызды іс-әрекетіне байланысты бұйрықтар А4 форматты қағазда басылады. Бұйрықтың мынадай реквизиттері бар: елтаңба, мекеме немесе кәсіпорынның аты және оның қандай ұйымға қарасты екені, құжат аты, жазылған күні, орны, индекс, тақырып, қол, қол қойылған адамның аты-жөні, келісім туралы белгі. Бұйрық мөтіні әдетте екі бөліктен тұрады: 
1) констатациялык; 2) өкімдік. 
1. Констатациялық (айқындаушы, анықтаушы, фактіні көрсетуші бөлігі) бөлікте, бұйрықтың мақсаты, бұйрықты беруге негіз болған факті көрсетіледі. Өкілеттік құжаттың тақырыбы, нөмірі, датасы жазылады. 
Егер бұйрықтың берілуіне жоғары тұрған ұйымнан келіп түскен құжат негіз болса, онда ол құжаттың аты, нөмірі, күні осы бөлікте жазылады. 
Егер берілетін бұйрық түсіндіруді қажет етпесе констатациялык бөлік жазылмайды. 
2. Өкімдік бөлік "БҰЙЫРАМЫН" деген сөзден басталады да, бұйрық мазмұны жаңа жолдан басталып, әр бөлімі араб цифрларымен белгіленді. Бұйрықты дайындау барысында, оны орындалуына мүдделі мекемелер және құрылымдармен келісіледі. Келіскені туралы белгі бұйрық жобасынын бір данасына қойылады. Келісілген, бланкке басылған бұйрыққа мекеме басшысы қол қояды. Бұйрық қол қойылган күннен бастап күшіне енеді. Бұйрық журналаға тіркеліп, оган нөмір қойылады және канцелярияда сақталады. 
Жеке құрам жөніндегі бұйрықтар кадрлар бөлімінде дайындалады. Бұл бұйрықтарда мекеме жұмысшыларының атқаратын қызметіне байланысты қабылданған әкімшілік әрекеттері мен шаралар айқын көрсетіледі. 
Бұйрықтың өкімдік бөлігі нақты, қысқа, анық, басы артық түсіндірмелерсіз жазылады. Онда тек не істеу керек, кім істеу керек және қашан істеу керек деген мәселе ғана сөз болады. 
Егер бұйрық орындаушының үнемі атқаруга тиіс мәселесіне байланысты болса, онда атқару мерзімі көрсетілмейді. 
Егер бұйрық бірнеше бөлімнен тұрса, оның барлыгының орындалуына бір ғана адам жауапты болса, онда ол соңгы бөлімде ғана корсетіледі. Мекеменің ішкі іс қағазына жататын қызметтік құжаттың бүл түрін сипаттай отырып, мынадай бұйрықтарды атап көрсетуге болады: 
-    жыл    бойы    үздіксіз    атқарылатын    жұмыстарға    байланысты бұйрықтар; 
-    күнделікті мәселелерге байланысты бұйрықтар; 
-    арнайы бұйрықтар; 
-    төтенше жағдайға байланысты бұйрықтар; 
-    басқа да бұйрық түрлері. 
Жыл бойы үздіксіз атқарылатын жұмыстарға байланысты бұйрықтар ұйым жұмысының жалпы тәртібін реттеу мақсатында шығарылады. Онда ұйымның күн тәртібі, жұмыс уақытының  ұзақтығы, үнемі жұмыс істейтін комиссия құрамы, күзетті ұйымдастыру тәртібі, тексеру, бақылау тәртібі т.б. белгіленеді. Мұндай бұйрықтаға мекемедегі жұмыс ағымына қарай жыл бойы толықтырулар мен қосымшалар енгізілуі мүмкін. 
Күнделікті мәселелерге байланысты бұйрықтар мекеме жұмысының күнделікті болып жататын түрлі мәселелеріне байланысты беріледі. Оған жұмысқа қабылдау, жұмыстан босату, мекеме ішіндегі басқа жұмыска ауыстыру, демалыс беру, іссапарға жіберу т.б. жөніндегі бұйрықтар жатады. 
Төтенше жағдайға байланысты бұйрықтар, мекемеде күтпеген оқиға болған кездегі іс-әрекет, жұмыс тәртібін реттеу, оқиғаға байланысты түрлі шаралар белгілеу мақсатында беріледі. Мұндай бұйрықтар мазмұнында лауазымды адамдарға жүктелетін міндет анық көрсетіліп, кей жағдайда оларға қосымша өкілдік (полномочие) те беріледі. 
Арнайы бұйрықгар көбіне қаржы-экономикалық мәселелерге байланысты беріледі. Мысалы, жыл немесе квартал қорытындысы бойынша ақшалай сыйлық тағайындау, еңбегі сіңген қызметкерлерді құттықтау, мадақтау, көтермелеу, т.б. Мұндай бұйрықтар 2 дана етіп, басылып,          1 дана марапатталған адамға тапсырылады. 
Басқа да бұйрык түрлері мекеменің күнделікті жұмыс барысындағы кейбір мәселелерді қажет жағдайда шешу барысында беріледі. Мысалы, уақытша бөлім бастығының немесе басқа қызметкердің қызметін атқару, маусымдық жұмыс мерзімін белгілеу т.б. Түрлі жағдайға байланысты бұйрыктардың да түрлі нұсқалары болады. 
 
НЕГІЗГІ СӨЗДІК 
бұйрық                                             - приказ 
жеке құрам бойынша бұйрық - приказ по личному 
составу 
бұйрык беру                                      - отдать приказ 
бұйрық шығару                                 - издавать приказ 
бұйрықпен танысу                            - ознакомиться с приказом 
бұйрыққа бағыну                              - подчиниться приказу 
басқа жұмысқа ауысуына денсаулығына 
зейнеткерлікке шығуына 
в связи с/со 
тағайындалсын 
қабылдансын 
босатылсын 
ауыстырылсын 
уақытша атқару 
жүктелсін 
бұрыштама 
байланысты 
переходом на другую работу 
здоровъем 
уходом на пенсию 
-  назначитъ 
- принять 
-  освободить 
- заменить 
-  временно возглавить 
-  возложить 
- виза 
# Үлгілермен танысықыз. 
Бұйрықтағы мөтіндердің орналасу тәртібіне назар аударыңыз. 
I.        БҰЙРЫҚ 
Қаныш Сәтбаев атындағы ҚазҰТУ-ға жұмысқа қабылдау туралы 
Гүлсім Бақытжанқызы Қазақ Ұлттық техникалық университетінің қазақ   тілі   кафедрасына   штаттық   кестеге   сәйкес   оқытушылық қызметіне қабылдансын.  
Ректор                                         (қолы) 
 
II.       БҰЙРЫҚ 
Перспективалық даму департаментінет жұмысқа қабылдау туралы 
Жәнібек Темірғалиев Перспективалық даму департаментіне штаттық кестеге сәйкес жалақы көлемі -150000 теңге, бас маман қызметіне қабылдансын. Айрықша жұмыс жағдайлары ушін 20% көлемінде үстем ақы белгіленсін. 
 
Директор                                           (қолы) 
 
III. БҰЙРЫҚ 
Медициналық колледж директорын уақытша ауыстыру туралы  
Алматы  медициналық  колледжі директорының   3   айға  Англияға ресми сапарға кетуіне  байланысты оның  міндеттерін  уақытша  атқару директордың орынбасары Шөкира Аманқызына жүктелсін. 
 
Директор                                           (қолы)