Бухгалтерия хисоби моҳияти, мАқсади ва вазифалари

Зарар - корхона хужалик фаолияти натижасида олинган молиявий натижа булиб, у асосий воситаларни, номоддий активларни, қимматбаҳо қо\озларни, товарларни, тайёр маҳсулотни (иш, хизмат) сотиш натижасида вужудга келиши мумкин.

 Корхоналар  фаолияти бошланишида улар хужалик мабла\лари манбаси устав капитали шаклланиши ҳисобланади.

Устав капитали эса қуйидагича шаклланиши мумкин:

- устав капиталига  таъсисчиларни пул мабла\и куринишидаги хиссаси ҳисобига:

- корхона ташкил  топишида давлат қуйилмаси ҳисобига:

- моддий бойлик, қимматбаҳо қо\оз, номоддий актив ва бошқалар куринишида таъсисчилар хиссаси ҳисобига:

Корхона фаолияти давомида хужалик мабла\лари ташкил топиш манбалари қуйидаги йуналишлар буйича кенгайиб, купайиб боради:

• солиқ туловидан сунг, корхона ихтиёрида қоладиган фойдадан ташкил топадиган турли фондлар ҳисобига (заҳира капитали, қушимча капитал ва х.к.)
• қарзга ва кредитга олинган пул мабла\лари ҳисобига:
• акциядорлар умумий йиёилиши қарорига кура, устав фонди ошишига йуналтирилган дивидендлар ҳисобига:
• мақсадли молиялаштириш ҳисобига:
• бошқа мажбуриятлар ҳисобига:

Юқоридагилардан куриниб турибдики, корхоналар хужалик мабла\лари ташкил топиш манбаларини икки гуруҳга ажратиш мумкин:

Корхона уз мабла\ларини ташкил топиш манбаларига устав капитали, фондлари, заҳиралар, фойда ва даромадлар ва бошқалар мисол булади.

Устав капитали - корхоналар фаолияти бошланиши учун давлат ёки таъсисчилар (мулкдорлар) ни ажратган моддий бойликларини пул куринишидаги қийматидир.

Корхоналар  фаолияти бошланиши учун керак буладиган мабла\лар миқдори ва тури шу корхона фаолияти ҳарактери ҳамда доирасига боёлиқ булади. Демак, корхона фаолияти учун давлат ёки таъсисчилар томонидан ажратилган асосий воситалар, номоддий активлар, нақд пуллар, ҳисоблашиш счетидаги пул мабла\ларини ташкил топиш манбаси устав капитали ҳисобланади.

Фойда - корхона фаолияти ижобий натижаси булиб, ҳаражатлар даромадлардан кам булган холларда вужудга келади.

Корхона фойдаси  маҳсулот (иш, хизмат), товар, асосий воситалар, номоддий активлар, қимматбаҳо қо\озлар сотиш орқали олиниши мумкин.

Соф фойда - солиқ туловларидан сунгги фойда миқдори. Соф фойда капитал қуйилмаларга ва асосий ҳамда айланма мабла\лар ошишишга, утган йил зарарини қоплашга, заҳира капиталига ажратма, ажратишга шунингдек, мулкдорларга дивидендлар ва даромадлар тулашга йуналтирилади.

Халкаро ҳисоб амалиётида соф фойдани ҳисобидан қилинадиган ҳаражаларни тақсимланмаган фойда счетида акс эттириш қабул қилинган.

Тақсимланмаган фойда акциядорлар ва мулкдорлар уртасида дивиденд куринишида тақсимланмаган соф фойда булинмасидир.

Жорий даврда вужудга  келган соф фойда ташкил топиши вақидада тақсимланмаган фойда сифатида, шу билан бирга акциядорлар ва таъсисчиларни қонун-қоидага кура, урнатилган тартибда тақсимлашга тайёр булиб ҳам юзага келади.

Дивиденд мажбуриятлари-акциядорлик  ёки уртоклик жамиятларни соф  фойдаларини акциядорлар ва таъсисчилар уртасидаги тақсимланадиган бир қисмидир.

Акциядорлик жамиятларидаги соф фойдани дивиденд куринишида тақсимланадиган қисми акциялар миқдорига боёлиқ булади.

Уртоклик жамиятларида эса таъсисчиларни устав капиталига қушган хиссаси, миқдорига туёри пропорционал тарзда, соф фойда бир қисми дивиденд тарзида ажратилади.

Келгуси давр даромадлари-корхона хужалик фаолияти жорий даврида юзага келадиган, аммо келгуси даврга таалукли даромадлардир.

Келгуси давр туловлари ва ҳаражатлари тулови юзасидан заҳиралар-корхонани келгусидаги ҳаражатлари (асосий воситаларни тиклаш) ва туловлари (меҳнат таътили учун тулови) юзасидан жамгариладиган заҳиралар. Ушбу заҳираларни ҳисоблашдан мақсадлар келгуси мавзуларда кенг еритилган.

Шубхали қарзлар юзасидан заҳира - корхоналарни даргумон қилинаётган кредиторлик қарзларини қоплаш юзасидан жамгарилган заҳираларидир.

Мақсадли молиялаштириш - бюджетдан ёки тармоқ махсус фондларидан мақсадли ҳарактерга эга булган аниқ бир тадбирларни молиялаштириш учун олинган мабла\лар манбаси.

Мақсадли молиялаштиришлар корхоналарни қайта тиклаш ва қайта куроллантириш учун амалга оширилиши мумкин.

Асосий воситаларнинг  эскириши - асосий воситалар қийматини бир меъёрда урнатилган тартибда маҳсулот қийматига қушиб бориш мақсадида ҳисобланган амортизация ажратмаларидир.

Номоддий  активларнинг эскириши - номоддий активлар қийматини бир меъёрда маҳсулот (иш, хизмат) таркибига қушиш мақсадида ҳисобланган эскириш суммалари миқдори.

Корхонани четга  жалб этилган хужалик мабла\ларини ташкил топиш манбалари кредитлар, қарзлар, турли мажбуриятлардан иборат булади.

Банк кредитлари - корхоналарни банкдан узоқ ёки қисқа муддатга олган пул мабла\лари манбасидир ва ушбу кредитлар юзасидан корхоналарни банк олдида мажбуриятларини билдиради.

Карз мабла\лари - банкдан ташқари корхоналардан узоқ ва қисқа муддатга олинган қарзлар манбаси булиб, корхоналарни ушбу қарзлар юзасидан мажбуриятларини миқдорини ҳам билдиради.

  Турли кредиторлик қарзлари - корхонани хужалик фаолияти давомида турли юридик ва жисмоний шахслар олдидаги қарзларидир.

Кредиторлик қарзларига қуйидагиларни мисол тариқасида келтириш мумкин:

• мол етказиб берувчилар олдидаги мажбурияти:
• бюджет олдидаги мажбурият:
• ижтимоий су\урта ташкилотлари олдидаги мажбурият:
• меҳнат ҳақи юзасидан ходимлар олдидаги қарз ва х.к.

Ушбу кредиторлик қарзлари тулаш учун ҳисобланган, аммо хали тулаб улгурилмагандир.

Кредиторлик қарзлар мажбуриятлар миқдорини умуман куплиги ва шу билан бирга дебиторлик қарзларидан куп булиши корхона молиявий ҳолатига салбий таъсир этиши мумкин.

Бухгалтерия ҳисоби предмети объектини учинчиси хужалик жараёнларидир. Корхона фаолияти давомийлиги, узлуксизлиги хужалик жараёнларини туёри юритиш орқали таъминланади.

Хужалик жараёнларини 3 турга ажратиш мумкин:

1. Таъминот жараёни.
2. Ишлаб чиқариш жараёни.
3. Сотиш жараёни.

Таъминот жараёнида  корхона хужалик фаолияти учун зарур булган мабла\лар билан таъминланади. Масалан, асосий воситалар, хом-ашё, материал, номоддий активлар, пул мабла\ларига булган эхтиежлар шу жараёнида таъминланади.

Ишлаб чиқариш жараёнида эса тайёр маҳсулот яратилади. Бунинг учун учта нарса қатнашади.

Меҳнат воситалари.

Меҳнат буюмлари.

Иш кучи.

Ишлаб чиқариш жараёнида ишчи кучи меҳнат воситалари ёрдамида меҳнат буюмларини қайта ишлаб тайёр маҳсулотни яратади. 

  Ишлаб чиқариш жараёнида иштирок этганлар маҳсулот таннархини узига хос тарзда оширади.

Меҳнат воситалари уз қийматларини, уларга ҳар ойда ҳисобланадиган эскириш суммалари орқали маҳсулот таннархига аста-секинлик билан қушиб боради.

Меҳнат буюмлари эса, уз қийматини тулалигича ишлаб чиқарилаётган маҳсулотга утказади ва шу тарзда маҳсулот таннархини оширади.

Иш кучи эса, уларни ишлаб чиқариш жараёнида қатнашишига кура ҳисобланган меҳнат хаклари хажмида маҳсулот таннархини оширадилар.

Сотиш жараёнида қуйидагилар сотилиб пул куринишини олади.

• маҳсулотлар (саноат корхоналарида).
• Товарлар (савдо корхоналарида).
• Ишлар (курилиши ташкилотларида).
• Хизматлар (маиший хизмат курсатиш муассаларида).
• Асосий воситалар.
• қимматбаҳо қо\озлар.
• Номоддий активлар.
• Турли бошқа активлар.

 

Бухгалтерия хисобига қуйиладиган талаблар ва бухгалтерия усуллари.

Бухгалтерия ҳисобига қуйилган талаблар қуйидагилардан иборат:

1.ҳисобнинг содда ва тушунарли булиши. Содда ва ҳамма учун тушунарли ҳисобни ташкил этишдан асосий мақсад уни мураккаблашувига йул куймаслик, ҳамда ҳисоб маълумотларидан кенг халқ оммаси фойдалана олишини таъминлашдан иборат.

2. ҳисобни режалилиги. Бу талаб юқорида айтиб утилган соддалик талаби билан чамбарчас боёлиқдир. ҳисобда албатта зарурий маълумот ва курсаткичларга эга булган ҳолда, ҳисоб юритиш ҳаражатларини иложи борича камайтириб бориш лозим.
3. ҳисобнинг аниқ ва туёрилиги. Бу талаб негизида хужалик фаолиятларида кузатиш натижасида олинган маълумотларни ҳужжатларда аниқ ва туёри қайд этиш тушунилади. ҳар хил мақсадларда ёки эътиборсизлик қилиб халқ хужалик ҳисобини ноаниқ ҳамда нотуёри акс эттириш қонун бузарлик ҳисобланади.
4. ҳисоб ишларини уз вақтида амалга ошириш, яъни ҳисоб ишларига тааллуқли қандай ҳодиса содир булган булса, албатта уз вақтида акс эттирмоқ, ҳужжатларга қайд қилмоқ зарур булади. Бу талаб тулиқ бажарилганда ва хужалик фаолияти устидан бошқарув олиб бориш яхши йулга қуйилади, руй берган ёки руй бериши мумкин булган камчиликлар уз вақтида йуқотилади.
5. ҳисоб курсаткичлари билан режа курсаткичлари бирлиги. Корхона, муассаса, ташкилотларда қайси мулкчилик шакли асосида фаолият олиб боришидан қатъий назар уз олдига жорий ва келгуси режа курсаткичларини тузиб олади. Бутун халқ хужалиги ва уларни тармоқлари буйича ҳамда мамлакат миқёсида режа курсаткичлари белгилаб олинади. Худди шу курсаткичлар билан ҳисоб курсаткичлари бирлиги (шу билан бирга ижобий фарқлар) катта а<span class="Body_0020Text_00202__Char" style=" font-family: 'BalticaUzbek',