Алгоритмдерді Паскаль программалау тілінде эзірлеу

4. Қатынас таңбалары: =, < >, <, >, < =, >=7

5. Арнайы символдар: :,;,",(,),?,!,#, т.б.

Паскалъ тілініңжай және күрделі типтері бар. Олар:

A)  Жай типтер: скалярлық және шектеулі. Скалярлық типтер: бүтін (integer), нақты (real), символдық (char), логикалық (boolean).

Б) Күрделі типтер: жиым (array), жол (string), жазу (record), файл, жиын.

B)  Сілтеме.         

Паскалъ тілінің операторларына:

1) := - меншіктеу;

2) read, readln - енгізу;

3) write, writeln - шығару, т.б. жатады.

Программаның цүрылымы:

Program <Атау>;                          - программа тақырыбы деп аталады.

Таңбалар бөлімі (Label);

Тұрақтылар бөлімі (Const);

Типтер бөлімі (Type);

Айнымалылар бөлімі (Var);

Процедуралар жэне функциялар (Procedure, Function);

Басы (begin)

{ Операторлар бөлімі}

Соңы (end). Сызықтық программалау:

Program esep;

Var a,b,S,R,K:integer;

Gr, Snreal;

Begin  K:=l; S:=0;

Writeln('a,b-ны енгіз:');

Readln(a,b);

S:=a+b;   R:=a-b;   K:=a*b;   Sr:=S/2;   Gr:=sqrt(K);

Writeln ('Қосынды=', S, 'Айырма=', R, 'Көбейтінді=', К);

End. 

 

Тармақталған программалау:

Program esepl;

Var   x:integer;   y:real;

Begin Write('x енгіз:');   Readln(x);              

If x > 0 then y:=5*sin(x)                           

  Else y:=abs(x);              

 Writeln ('Y =', Y:2:2);

End.

Қайталанған циклді программалау:

1   Үшін-ге

Program esepteu;

Var   i,n:integer;    S:real;

Begin   Write('n енгіз:');   Readln(n);                  

S:=0;          

For i:=l to n do      S:=S+i; 

Writeln ('Қосынды =', S:2:2); 

End. 

2   Әзірше-ге

Program esepteu;

Var    i,n:integer;   S:real;

Begin    Write('n енгіз:');    Readln(n);          

S:=0; i:=l;       

While i <=n do  begin                       

S:=S+1;    I:=i+1;   end;       

 Writeln ('Қосынды =', S:2:2);

End.

3 Дейін-ге

Program esepteu;

Var   i,n:integer;   S:real;

Begin   Write('n енгіз:');   Readln(n);              

S:=0; i:=l;       

Repeat              

S:=S+1;     I:=i+1;           

Until    i>n;   

 Writeln ('Қосынды =', S:2:2);

End.                                  

 

2.1. Сызықтық алгоритмдерді программалау

Оцыту мацсаты: диалогты программалар логикасын түсіну, команданы атқаруды меңгеру, дискіге жазу және каталогты қарау. 

Ұсынылатын командалар: енгізу, шығару командалары, түсіндірмелердің жазылуы.

Оцыту   әдісі:    дайын    программа   мысалы,    ары    қарай    оны    өзінің жалғастыруы. Мазмұны: формула бойынша есептеуді программалау. Диалогты тілдерде оқушылар бірден дисплеймен жұмыс  істеп кетеді, өйткені текстің үлкен бөлігін олар тікелей режимде өздері дайындайды.

Есеп былай тұжырымдалады: формула бойынша есептеуге арналған сызықтық алгоритмді құрыңдар; берілгендерді диалогпен енгізіңдер. Мысал келтірейік:               -

Program audan;

Var a,b,c: integer;          

 p, s:real;

begin         

 writeln('a,b,c ентіз :');     

    readln(a,b,c);p:=(a+b+c)/2;s:=sqr(p*(p-a)*(p-b)*(p-c));              wгі1е1п('Аудан=', s:2:0);

end. 

Алғашқы  нұсқау  болмаған  жағдайда  оқушы  программаны  орындауға жібергеннен кейін ? белгісін немесе бос орынды көріп, сасып қалады. Сондықтан    алғашқы    кезеңнен    бастап,    нұсқауды    енгізу    дағдысын қалыптастыру   қажет.   Сондай-ақ,   біраз   уақыт   өткеннен   кейін   оқушы берілгендерді  қандай  ретпен  енгізу  керек  екенін  ұмытып  қалады.   Сол себептен, әрбір енгізілетін берілгендерге нұсқауларды жеке -жеке берген дұрыс. 

 

 

 

2.2. Тармақталған алгоритмдерді программалау

Шартты    оператордың    көмегімен    нақтылауды    тексеру    командасын қарастырайық. Мысал келтірейік. 

Бейсик тілінде:

20 IF D-R>0 THEN 50 

30 PRINT "шығын кірістен көп пе?" 

40 STOP          Әрі қарай есептеудің мәні жоқ

Паскаль тілінде:              ,

IF NOT ((D-R)>0) THEN BEGIN               

WRITELN (шығын кірістен көп пе?');

HALT                           (*тоқтату*)

END;

Нақтылауды пайдалану қателер санын азайтып, оны іздеуді жеңілдетеді, оқушыға да, мұғалімге де алгоритмнің логикасын түсіндіреді. Программа тексіне нақтылауды алгоритмді құру кезеңінде енгізуді ұсыну қажет.

Нақтылауды тексеру енгізуді тексерумен салыстырғанда жалпы тәсіл болып табылады: аралық нәтижелерді және шамалардың аралындағы байланысты да тексеруге болады. Бұл Бейсик тілін оқытқан жағдайда құрама командаларды жүйелі етіп құруға дайындайды. Мұны одан да қысқа жолмен жазудың түрі:

20 IF M0<=0 THEN STOP ' нақтылауды кері шартпен құруды талап етеді. Нақтылауды кеңінен пайдалануға тек ойлау дағдарысы кедергі жасайды. Нақтылауды тексеру программаның өзінің дұрыстығын тексеруді талап етеді. Программаны талдаудың қазіргі тәсілі тікелей алғашқы мәліметтер, нәтиженің қасиеттері жайлы нақтылауды талдау мен құруға, циклдың тұрақтылығына, циклдың шартына негізделеді. 

2.3. Есептерді шешу алгоритмі мен блок-схемасын эзірлеу

Сызықтық алгоритм:

Есеп.   А жэне В бүтін сандары берілген. Осы сандардың S-қосындысын,   R-айырмасын,  К-көбейтіндісін,  Sr- арифметикалық ортасын, Gr-геометриялық ортасын табу алгоритмін құру керек.

Алг    есеп( бүт а, в, S, R, К, нак; Sr, Gr)

Apr a, b

Нәт S, R, K, Sr, Gr

Басы

Енгізу a, b 

S:=a+b

R:=a-b

K:=a*b

Sr:=S/2 

Gr:=sqrt(k) 

Шығару S, R, K, Sr, Gr

Соңы

S:=a+b

R:=a-b

K:=a*b

Sr:=S/2

Gr:=sqrt(k)

Шығару  S, R, K, Sr, Gr

Соңы 

 

Тармақталған алгоритм:                  

2sin(x),   x>0      

Есеп.    Ү= [ |х| ,         х<= 0    есептеу керек.

Алг    есеп2( бүт х, нақу)

Apr х

Нәт у

Басы         

Енгізу х         

Егер х> 0                  

Онда Y:=5*sin(x) 

әйтпесе Ү:=|х|

Бітті

Шығару У 

Соңы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

Курстық жұмыстың мақсатына сәйкес келесі міндеттер:

-   сызықты тармқталған және циклді алгоритмді әзірлеу информатика курсындағы орнына байланысты мемлекеттік білім беру стандарты бойынша тақырыптық-күнтізбелік жоспар үлгісі;

-  сызықты тармқталған және циклді алгоритм бойынша алгоритм ұғымы, қасиеттері, түрлері мен жазылу ережелері, блок-схема құру әдістері;

-    программалау негіздерін оқыту әдістемесі бойынша программалау тілін оқытудың мақсаттары, алгоритмдерді программалау әдістері;

-   алгоритмдеу жэне программалау негіздері тарауын оқып үйренудегі оқушылардың білімі мен іскерлігіне қойылатын талаптар туралы теориялық мәліметтері мен мысалдар қарастырылды.

Нәтижеде есептерге алгоритмдер құрылып, блок-схемасы жасалынды және Паскаль программалау тілінде алгоритмдерге программалар қүрылды. Delhpi программалау ортасының RichView компонентін пайдаланып, алгоритмдердің анықтамасы, есептердің алгоитмі, блок-схемасы және программасы көрсетілді.

Жоғарыда келтірілген мүмкіндіктер оқушының логикалық ойлауы мен білімін дамытуға үлес қосатын көмекші қүрал бола алады деп есептейміз. ¥сынылған әдістеме оқушылардың алға қойылған үлкен мақсаттары мен білімдеріне үлес қосады деген үміттеміз.  

 

ӘДЕБИЕТТЕР:

1 .К.Халықова. Информатиканы оқыту әдістемесі. Алматы, Білім, 2000ж, 196 2.М.П.Лапчик.,     И.Г.Семакин.,     Е.К.Хеннер.     Методика     преподавания информатики. Москва, 2003-620стр

З.О.Камардинов. Информатика. Алматы, 2004ж

4.Мемлекеттік білім беру стандарты. Алматы, Ы.Алтынсарин атындағы қазақ   білім академиясы, Ресми басылым, 2002-133

5.Жақыпбекова Г.Т. Информатиканы оқыту эдістемесі.-Шымкент, 2003, 646

6.О. Камардинов «Есептеуіш техника және программалау» Алматы, 1997ж

7.А.Бочкин.   Методика   преподавания   информатики.   Минск,   Вышэйшая

школа, 1998-430

8.Балапанов Е.Қ., Бөрібаев Б.Қ., Дәулетқұлов А.Б. Информатикадан 30-сабақ.

Алматы, 1998ж

9.Лапчик М.П. Информатиканы оқыту методикасы. Аударған Қ.С.Абдиев. //

Алматы, 1994ж  

10.Ж.Қараев. ЭВМ жэне программалау элеметтері. - Алматы: «Рауан», 1991.

II .Е.Бидайбеков, Е.Медеуов, А.Ниязбаев. Информатика бастамалары (алгоритмдеу). Методикалық нұсқау. - Алматы: 1990.

12.Алгоритмика:5-7 классы: Учеб. И задачник для общеобразоват. Учеб. Заведений/ А.К.Звонкин., А.Г.Кулаков., С.К.Ландо и др.-Москва. Дрофа, 1996г

ІЗ.Есжанов, Ж.Қараев, Б.Нақысбеков, Е.Жолымбетов                 Алгоритмдеу

және ЭЕМ. - Алматы: «Рауан», 1993.

14.Лапчик М.П. Вычисления. Алгоритмизация. Программирование: Пособие

для учителя.-Москва. Просвещение, 1988г

15.Жақыпбекова Г.Т. Программалау тілдерін салыстыра оқыту.-Шымкент,

2003,646

16.  Нақысбеков Б.Қ., Балапанов Е.Қ., Халықова К.З., Даулетқұлов А.Б.

Паскаль тілінің негіздері. Оқу кұралы. Алматы, Рауан, 1998ж