Сызықты және тармақты құрылымды алгоритмдерді программалау

    For Х:=М1 to M2 do S1;

    Мұндағы, қызметші сөздер: For(үшін), to(дейін) циклдің қадамы +1-ге өсіп отыратынын көрсетеді, do(орында);

Х- скалярлық типтегі айнымалы циклдің параметрі;

М1-цикл параметрінің бастапқы мәні;

М2-цикл параметрінің соңғы мәні;

S1-параметріне тәуелді қайталанып орындалатын оператор. Сондықтан, S1-цикл денесі деп аталады.

Б) For I:=A DOWN TO B DO

    Begin

    …

    End;

    Орындау ережесі: Begin және End сөздерінің арасында жазылған операторлар I:=A, I:=A-1, I:=A-2,…, I:=B үшін орындалады.

For X:=M1 down to M2 do S1;

1-нұсқадан  өзгешелігі to сөзінің орнына down to (төменге дейін) қызметші сөзі жазылады. down to циклдің өзгеру қадамы –1 тең екендігін көрсетеді. Мұндағы Х –тің мәні М1- ден М2-ге дейін –1 қадаммен кему үшін М1>M2 шарты орындалуы керек. Егер бұл шарт орындалмаса цикл денесі бірде бір рет орындалмайды.

     Егер, цикл денесі бірнеше оператордан тұрса, Begin және End операторлар жақшасынпайдаланамыз.

    Параметрдің мәніне тәуелді циклді  блок схемасында төмендегідей  сипаттайды.

  

Параметрлі қайталану операторының жазылуына және орындалуына мысал келтірейік:

 

Оператордың жазылуы	Нәтижесі
For k:=-1 To 6 do Write (x,’,’)	-1,0,1,2,3,4,5,6
For k:=3 To 3 do Write (x,’,’)_	3
For k:=1 To 9 do Write (x,’,’)	1,2,3,4,5,6,7,8,9
For k:=-1 To -6 do Write(x,’,’)	Цикл орындалмайды
For k:=10 down to 6 do Write(x,’,’)	10,9,8,7,6
For k:=0 down to –1 do Write(x,’,’)	0,-1
For k:=1 down to 16 do Write(x,’,’)	Цикл орындалмайды

 

     Қайталану санын келесі  тәсілдермен анықтауға болады. Соңғы  мән – алғашқы мән +1 – бірінші  жағдай үшін;

Алғашқы мән – соңғы мән +1 екінші жағдай үшін. Мысалы:Р=1*2*,…*10 сандарының көбейтіндісін есептеу.

Program pr3;

Var i,P :integer;

Begin

P:=1;

For i:=1 to 10 do

P:=P*1;

Writeln (‘P=’,P);

Readln

End.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.6Күрделі циклдер

     Күрделі қайталанушы процесстерді  ұйымдастыруда бір цикл операторы  құрамында екінші бір цикл  операторы болуы мүмкін. Бұл жағдай  да бірінші цикл оператор –  ішкі цикл деп аталады. Сыртқы  және ішкі цикл ұйымдастыруда  мына шарт орындалады: ішкі циклдің  барлық операторы сыртқы цикл денесіне толық енеді

    Мысылы, суретте екі параметрлі  цикл операторлары арқылы жазылған  күрделі циклдің жұмысы сипатталынған.

 

 

 

7. ЭЕМ-де есеп шығару кезеңдері. Қадам бойынша орындау әдісі.

Кез-келген есерті ЭЕМ-де шешу бірнеше кезеңдерден тұрады:

1) есептің қойылуын ұғу;

2) формальдау деңгейі (есептің математикалық  түрде қойылуы);

3) шешу әдісін таңдау;

4) алгоритмін жазу(құру);

5) программасын құру;

6) программаның дұрыстығын тексеру;

7) есептеу және нәтижелерін өңдеу.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.8 Мысал есептер

1-есеп. М натурал саны берілген. Оның жай сан екендігін анықтау керек.

Program pr1;

Var I,M,F: integer;

Begin

Repeat

Write(‘натуралсан енгізу М=’);

Readln(M);

Until M>0;

F:=0;

For I:=2 TO M DIV 2 do

If M MOD I=0 then F:=1;

If F=0 then writeln (M:6,’жай сан’)                       

Else writeln (М:6,’жай сан емес’);

End.

Есепті шешу алгоритмі:

1.  Программа денесін айнымылылардан  сипаттаудан бастаймын.

2.  Натурал сан енгіземін.

3. 2-ден М/2 аралығындағы натурал сандар М санының бөлгіші бола ма, соны тексеремін.
4. F-тің мәніне байланысты нәтижені шығарамын.

Айнымалылар:

М-зерттелетін сан;

І-цикл айнымалысы;

F-көмекші айнымалы.

2-есеп. А натурал саны берілген. Оны жай көбейткіштерге жіктеу керек.

Program pr2;

Var I,A,F,J: integer;

Begin

Repeat

Write(‘натурал сан енгіз А=’);

Readln(A);

Until A>0;

Write(A:6,’=1’);

F:=0; J:=A;

For I:=2 to A DIV 2 do

Begin

If J MOD I=0 then begin F:=1;

{Цикл мұндай І көбейткіштердің А санында нешеу екендігін анықтайды}

While J MOD I=0 DO

Begin

Write(‘*’,I);

J:=J DIV I;

End;

End;

{F бірден үлкен жай көбейткіштердің табылғандығын анықтайды}

if  F=0 then writeln (‘*’,A);

            else writeln;

end.

Есепті шешу алгоритмі:

1. Программа денесін айнымалыларды сипаттаудан бастаймын;
2. Натурал сан енгіземін;
3. Параметрі І циклде А/2 – ден артпайтын натурал сандарды анықтаймын;
4. Егер мұндай сан бөлгіш болса, онда А-ны кішірейту арқылы санын анықтаймын;
5. F-тің мәніне байланысты нәтижені шығарамын.

Айнымалылар:

А-зерттелетін сан;

І,J-цикл айнымалысы;

F-көмекші айнымалы.

3-есеп. Р және М  натурал сандары берілген. Олардың өзара жай сандар екендігін анықтау керек. Өзара жай сандардың 1-ден басқа ортақ бөлшектері болмайды.

Program pr3;

Var I,P,M,K: integer;

       F: Boolean;

Begin

Repeat

    Write(‘натурал сан енгіз P=’);

    Readln(P);

Write(‘натурал сан енгіз M=’);

Readln(M);

Until(P>0) and (M>0);

F:= False;

If P>M then K:=M else K:=P;

For I:=2 to K do

      If (P MOD I=0) And (M MOD I=0) Then F:=TRUE;

If F then writeln (P,’,’,M,’ өзара жай сандар емес’)

       Else writeln (P,’,’,M,’өзара жай сандар’);

End.

Есепті шешу алгоритмі:

1. Программа денесін айнымалыларды сипаттаудан бастаймын;

2. Р,М натурал сан енгіземін;

3.Параметрі І циклде 2-ден бастап  ең кіші санға дейінгі сандарды  анықтаймыз және әрбір Р,М сандарының  бөлгіші болатындығын тексеремін;

4. F-тің мәніне байланысты нәтижені шығарамын.

Айнымалылдар:

Р,М –зерттелетін сан;

І-цикл айнымалысы;

Ғ-көмекші айнымалы;

К-Р,М сандарының кішісі.

4-есеп. А және М натурал сандары берілген. Олардың үлкен ортақ бөлгішін табу керек.

Program pr4;

Var I,M,A,K,D: integer;

Begin

Repeat

Write(‘A=’);

Readln(A);

Write(‘M=’);

Readln(M);

Until (A>0) And (M>0);

If A>M then K:=M else K:=A;

For I:=1 to K do

If (A MOD I=0) And (M MOD I=0) then D:=1;

Writeln (‘A,M сандарының ең үлкен ортақ бөлгіші=’,D);

End.

Есепті шешу алгоритімі:

1. Программа денесін айнымалыларды  сипаттаудан бастаймын;

2. А, М натурал сан енгіземін;

3. Параметрі І циклде 1-ден бастап  ең кіші санға дейін сандарды  анықтаймын және олардың әрқайсысы  бірмезгілде А,М сандарының бөлгіші  болатындыығн тексеремін;

4. Осы бөлгішті  D айнымалысында  сақтаймын;

5. Нәтижесін шығарамын.

Айнымалылар:

А,М- зерттелетін сан;

І-цикл айнымалысы;

D-ең үлкен ортақ бөлгіш;

К- А,М сандарының кішісі.

5-есеп. S және В натурал сандары берілген. Олардың ең кіші еселігін табу керек.

Program pr5;

Var I,K,S,B,D:integer;

Begin

Repeat

Write(‘S=’);

Readln(S);

Write(‘B=’);

Readln(B);

Until(S >0) and (B>0);

If S>B then K:=S else K:=B;

For I:=1 to K do

If (S MOD I=0) And (B MOD I=0) then D:=1;

EKOE:=D*(S DIV D)*(B DIV D);

Writeln (‘S,B сандарының ең кіші ортақ еселігін‘);

Writeln (‘EKOE=’, EKOE);

End.

Есепті шешу алгоритмі:

1. Программа денесін айнымалыларды  сипаттаудан бастаймын;

2. S, В натурал сан енгіземін;

3. Параметрі І циклде 1-ден бастап  ең кіші санға дейін сандарды  анықтаймын және олардың әрқайсысы  бірмезгілде S,B сандарының бөлгіші  болатындығын тексеремін;

4. Осы бөлгішті  D айнымалысында  сақтаймын;

5. EKOE:=D*(S DIV D)*(B DIV D);екендігін ескеріп  нәтижені шығарамын.

Айнымалылар:

S,B-зерттелетін сан;

I-цикл айнымалысы;

D-ең үлкен ортақ бөлгіш;

EKOE-ең кіші ортақ еселік

K-S,B сандарының кішісі.

6-есеп. Мына қатардың алғашқы С мүшесінің қосындысын табу керек.

Y=1+X/2+X2/3+X3/4 +..., мұндағы Х – кез-келген сан.

Program pr6;

Var X,Y,Z: Real; I,N:integer;

Begin

Write(‘X-тің мәнін енгіз=’);

Readln (X);

Write (‘N-нің мәнін енгіз=’);

Readln(N);

Y:=1; Z:=1;

For I:=1 to N-1 do

Begin

Z:=Z*X;

Y:=Y+Z/(I+1) ;

End ;

Writeln(‘Y=’,Y) ;

End.

Есепті шешу алгоритмі:

1. Программа денесін айнымалыларды  сипаттаудан бастаймын;

2. Қатардың мүшелерінің санын N және Х айнымалыны енгіземін;

3. Циклде қатардың келесі санын  анықтаймын және оны У қосындыға қосамын.

5. Нәтижені шығарамын

Айнымалылар:

N-қатардың мүшелерінің саны

X-қатардың айнымалысы

D-ең үлкен ортақ бөлгіш

EKOE-ең кіші ортақ еселік

K-М,N сандарының кішісі

Z-қосымша айнымалы

I-цикл айнымалысы

Y-қатардың қосындысы.

7-есеп. Соңы 0 болатын сандар тізбегін енгізу керек. Осы тізбекте ең болмағандва қатар орналасқан екі бірдей санның бар екендігін анықтау керек.

Program pr7;

Var L,W: Real; F:Boolean;

Begin

Write(‘сан енгіз=’);

Readln (L);

Write(‘сан енгіз=’);

Readln (W);

F:=False;

Repeat

It W=L then F:=True;

L:=W;

Writeln(‘сан енгіз=’);

Readln (W);

Until W=0;

If F then writeln (‘тізбекте қатар орналасқан тең сандар бар’);

      Else writeln (‘тізбекте қатар орналасқан тең сандар жоқ’);

End.

Есепті шешу алгоритмі:           

1. Программа денесін айнымалыларды сипаттаудан бастаймын;

2. Алғашқы екі санды L және W енгіземін  және F-нің алғашқы мәнін беремін;

3. Циклде осы екі санда тексеремін, егер олар тең болса F-ті анықтаймын;

4. L:=W мәнін қайта меншіктеймін  жәнк W-дің және мәнін енгіземін;

6. F-ке байланысты нәтижені шығарамын.

Айнымалылар:

L-алдыңғы сан

W-қарастырылып отырған сан

F-қосымша айнымалы

8-есеп. Билеттің кезегінде ерлер және әйелдер тұр. Басынан бастап алғашқы әйелге дейін тұрған ер адамның санын анықтау керек.

Program pr8;

Var POL: STRING; I,K,N: integer;

Begin

repeat

Write(‘тізбектің ұзындығын енгіз N=’);

Readln(N);

Until N>0;

K:=0;

For I:=1 to N do

Begin

Writeln(‘жынысын енгіз’);

Readln(POL);

If POL=’MAN’ then K:=K+1

Else Break

End;

If K=0 then writeln (‘кезектің алдында ерлер жоқ’)

Else (‘кезектің алдында ерлер саны =’,K);

End.

1. Программа денесін айнымалыларды  сипаттаудан бастаймын;

2. Тізбектің ұзындығын енгіземін  және есептеу үшін К-ның алғашқы  мәнін беремін;

3. Циклде адамның жынысын енгіземін;

4. Егер ер адам болса К-ның  мәнін бірге арттырамын;

5.Әйтпесе циклді Break операторы арқылы  тоқтатамын;

6.К-ның мәніне байланысты нәтижені  шығарамын.