Стафан і Лаўрэнтій Зізаніі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Рэферат па тэме:                                                         « Стафан і Лаўрэнтій Зізаніі »

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Падрыхтавала:  Вікторыя Мельнік

                                                                                                                        Вучаніца 9 «Г» класа

Стафан  Зізані

Стафан  Іванавіч Зізані (Тустаноўскі; 1550 — да 1621) — пісьменьнік-палеміст, багаслоў, грамадзкі і царкоўны дзяяч канца XVI — пачатка XVII стст., пэдагог, праваслаўны прапаведнік супрацьуніі і рымскай царквы; брат Лаўрэнція Зізанія.

 

Біяграфія

Нарадзіўся на Віленшчыне ў Троцкім павеце (паводле іншых зьвестак — на Галіччыне). Скончыў Астроскую школу на Валыні. З 1586 выкладаў царкоўнаславянскую і грэцкую мовы ў Львоўскайбрацкай школе (з 1592 — яе рэктар). У 1593 з-за складаных асабістых узаемаадносінаў зь япіскапам Гедэонам Балабанам, пераехаў у Вільню, дзе па 1599 год выкладаў у Віленскай брацкай школе. Дасканала ведаў рыторыку, лёгіку, гамілетыку.

У 1595 выдаў «Катэхізіс» на польскай і старабеларускай мовах (зьнішчаны езуітамі тэкст не дайшоў да нашага часу). Супраць кнігі выступіў Шчасны Жаброўскі з творам «Кукаль, які расьсявае С. Зізані ў праваслаўных цэрквах Вільні» (Вільня, 1595), а таксама ананімны аўтар, прыхільнік уніі, схаваны пад псэўданімам Якуба Пшаніцы, з творам «Пустазельле ерэтыка Стафана Зізанія» (Вільня, 1595). Ідэйныя апанэнты знайшлі ў С. Зізанія 10 «памылак» дагматычнага парадку, якія, на іх думку, рабілі «Катэхізіс» цалкам ерэтычнай кнігай.

С. Зізані ў сваіх казаньнях  рашуча выказваўся супраць ідэі царкоўнага аб'яднаньня і публічна выступаў супраць  прыхільнікаў уніі. Прапаведаваў у мескай ратушы, на вуліцах і пляцах. 16 чэрвеня1595 мітрапаліт Міхаіл Рагоза забараніў яму прамаўляць пропаведзі перад вернікамі, а 30 верасьня 1595 даслаў С. Зізанію другое папярэджаньне. Наваградзкі праваслаўны сабор 25—27 студзеня 1596 вынес агульнацаркоўны вэрдыкт-асуджэньне С. Зізанію, а таксама яго аднадумцам - віленскім сьвятарам Васілю і Герасіму. Прапаведнік асуджаўся за тое, што ён «аргументирует не писмом слова щыраго божего... а только силогизмою».

У адказ на цяжкія абвінавачаньні С. Зізані 1 лютага 1596 зьвярнуўся з «Пратэстацыяй» у Наваградзкі мескі суд, а  затым падрыхтаваў і выдаў  «Казаньне сьвятога Кірыла, патрыярха  Ерусалімскага, «Пра антыхрыста і знакі  яго», з пашырэньнем навукі супраць  ерасяў розных» (Вільня, 1596), у якім выкрываў папу рымскага як антыхрыста і вышэйшае духавенства, прыняўшае унію дзеля  матэрыяльных дабротаў, выступаў у  абарону брацкага руху. У кнізе было зьмешчана прысьвячэньне князю К. Астроскаму, напісанае 20 траўня 1596, і польскія сылябічныя вершы на яго герб. Твор меў вялікі посьпех сярод праваслаўных сьвятароў і вернікаў, якія ня прынялі уніі. Пазьней кніга перавыдавалася стараверамі (карысталася ў іx вялікім аўтарытэтам), у Маскве ў 1644, уГорадні ў 1786 і 1791. Маскоўскае выданьне называлася «Книга Кириллова», гарадзенскае — «Кириллова книга». С. Зізанію належаць таксама два іншыя творы: «Выклад праваслаўнай веры» і «Навука чытаньня і разуменьня пісьма славянскага».

У жыцьці С. Зізанія адмоўную ролю адыграў мітрапаліт М. Рагоза, які напісаў данос на прапаведніка каралю Жыгімонту III. У выніку, 28 траўня 1596 граматай адзначыў «блюзнерства великое не только с казанья, але и с писанья и выданья книг до друку своволне» і загадаў вывесіць гэтую грамату ўва ўсіх людных месцах, злавіць і асудзіць адступніка. Віленскае брацтва апратэставала рашэньне Наваградзкага сабора. На Берасьцейскім саборы С. Зізанія апраўдалі і было заяўлена, што яго выданьні зроблены паводле канонаў праваслаўя^[3]. Пасьля перамогі ўніяцкай партыі і прыходу да ўлады мітрапаліта І. Пацея для прапаведніка склаліся неспрыяльныя ўмовы. Увосень 1599 ён паехаў у Сьвята-Троіцкі манастыр і пастрыгся ў манахі пад імем Сільвестра. Тут зьбіраўся адкрыць школу, але ўніяцкае духавенства забараніла гэта. Кароль падтрымаў уніятаў і граматаю ад 29 верасьня 1599 выступіў супраць віленскіх мяшчан, якіх аштрафаваў на 3 тыс. коп літоўскіх грошай за тое, што яны дазволілі С. Зізанію прапаведаваць у Троіцкай царкве, хоць архімандрыт даў згоду на яго выступленьне. Прыхільнікі уніі прыйшлі ў Сьвята-Троіцкі манастыр, каб расправіцца з прапаведнікам, але яму ўдалося ўцячы. Пра далейшае жыцьцё С. Зізанія дакумэнтаў няма, ёсьць толькі паведамленьне, што ён быў забіты ў час паломніцтва ў 1600.

 

Лаўрэнці  Зізані

 Ляўрэнці (Ляўрын) Іванавіч Зізані (сапр. Тустаноўскі) (? — 1634(?)) — пэдагог-гуманіст, царкоўны дзяяч, мовазнаўца, перакладчык; брат Стафана Зізанія. Паводле адных зьвестак Зізані паходзіў з дробнай шляхты Троцкага ваяводзтва, паводле другіх — зь мястэчка Тустынь на Валыні. Адукацыю атрымаў уАстроскай школе на Валыні. Працаваў настаўнікам царкоўнаславянскай і грэцкай моваў у Львоўскай (да 1592), Берасьцейскай (1592—1595), Віленскай(1595—1597) брацкіх школах. Калі быў у Берасьці, падрыхтаваў вучэбныя кнігі «Азбука зь Лексысам» і «Грамматіка словенска совершенного искусства осми частиі слова...» (Вільня,1596).

Азбука і слоўнік  беларускае мовы

Яго «Азбуку» можна ўмоўна падзяліць на 3 часткі: матэрыял, які  вучыць чытаць і пісаць; дапаможны  лексычны матэрыял; царкоўныя палемічныя тэксты і малітвы. Таму кніга магла  выкарыстоўвацца і ў царкоўным, і ў сьвецкім навучаньні. Складальнікам  першых дзьвюх частак быў Ляўрэнці Зізані, апошняй — Сьцяпан Зізані. Пры выданьні «Азбукі» выкарыстаны клішэ з выданьняў Ф.Скарыны. У «Лексыс» — беларускі слоўнік (1061 слова) — уключаны словы з народнай гутарковай мовы, што спрыяла разьвіцьцю мовы, якая потым стала часткай літаратурнай, сьвецкай, прыведзеныя самыя разнастайныя зьвесткі па ваеннай гісторыі, прававым становішчы розных сацыяльных групаў насельніцтва ў дзяржаве, па філязофіі, геаграфіі, этнаграфіі, біялёгіі, мэдыцыне. Слоўнік Зізанія — сьведчаньне яго рацыяналістычнага падыходу да вывучэньня розных зьяваў рэчаіснасьці; адна з крыніц уяўленьня пра ўзровень тагачасных ведаў аб разьвіцьці рамёстваў, аб прафэсіях, вырабах і гандлі ў сярэднявечных гарадох. Яго гуманістычныя тэндэнцыі выявіліся ў раскрыцьці ўсяго навучальнага мэтаду для простых людзей. Тлумачэньні, якія Зізані робіць у сваім слоўніку, далёкія ад навуковага аналізу ўсіх зьяваў паняцьцяў, але ён імкнецца проста, без спасылак на звышнатуральныя сілы растлумачыць многія словы і паняцьці, што ў пэўнай ступені набліжае яго да матэрыялістычнага кірунку мысьленьня. Слоўнік Зізанія — значная культурна-асьветніцкая зьява ў гісторыі Беларусі.

Беларуская граматыка

12 лютага 1596 у друкарні Віленскага Святадухаўскага брацтва выдадзена «Грамматіка словенска...» Зізанія. Яна складаецца з уводзін, артаграфіі, этымалёгіі, прасодыі. Сынтаксыс даецца невялікімі часткамі ва ўсіх разьдзелах. У кнізе на кожнае правіла прыведзенае шмат прыкладаў і практыкаваньняў для замацаваньня навучальнага матэрыялу. На першых старонках вучням тлумачыцца неабходнасьць сьвецкіх ведаў. «Граматыку словенску совершенного искуства осми частій слова...» Зізані лічыў тым падмуркам, на якім можа трымацца далейшае вывучэньне розных навук. Імкнучыся па-філязоўску асэнсаваць ролю граматыкі як навукі ў сярэднявечнай сыстэме ведаў, Зізані раскрываў арганічную сувязь граматыкі з рыторыкай, філязофіяй ібагаслоўем, праяўляў цікавасьць да розных філязоўскіх праблемаў, якія бралі свой пачатак ад антычных вучоных, зьвяртаўся да спадчыны Арыстоталя,Эпікура, Катона Старэйшага і інш. Вывучэньне антычнасьці ўзбагачала сьветацям вучонага-пэдагога, давала магчымасьць па-новаму падысьці да вырашэньня розных праблем.

Выданьне «Грамматіки...» замацавала агульнаграмадзкую думку пра неабходнасьць вывучэньня «сямі вольных мастацтваў», падкрэсьлівала іх вялікую ролю ў разьвіцці адукацыі. Гэтым Зізані зьвярнуў на сябе ўвагу многіх князёў, якія імкнуліся даць добрую адукацыю сваім дзецям. У 1597—1600 Зізані быў хатнім настаўнікам ў крычаўскага старосты Б. Саламярэцкага ў маёнтку Баркулабава, потым 2 гады працаваў у князя А. К. Астрожскага. Пасьля яго сьмерці Зізані нейкі час працаваў сьвятаром у Яраслаўскай царкве на Валыні. У 1612 ён запрошаны хатнім настаўнікам да дзяцей князя Я.Карэцкага ў маёнтак Карэц на Валыні. Каб забясьпечыць настаўніка матэрыяльна, князь запісаў на Зізанія вёску з фальваркам, млынам, царквой і некалькімі дзялянкамі зямлі. 18 траўня 1618 З. выступіў на пахаваньні княгіні Соф’і Чартарыйскай з казаньнем, якое мела характар павучаньня пра нормы паводзінаў. Выкарыстаўшы досьвед лацінскай гамілетыкі і антычнай філязофіі, ён выступіў і супраць этычных поглядаў Эпікура. У 1619 архімандрыт Елісей Пляцінецкізапрасіў Зізанія ў Кіева-Пячэрскую лаўру, дзе ён адразу заняў адпаведнае мейсца ў вучоным гуртку, працаваў настаўнікам у школе і рэдагаваў кнігі, якія рыхтаваліся да выданьня ў друкарні, займаўся перакладамі з грэцкай мовы. Там ён пераклаў і адрэдагаваў «Беседы св. Иоанна Златоуста на Посланіе св. апостола Павла» (Кіеў, 1623), «Толкованія на Апокаліпсісъ св. Андрея Кесарійскаго» (Кіеў, 1625). У прадмове да апошняй сучасьнікі і калегі далі высокую ацэнку дзейнасьці і ведам Зізанія, адзначалі яго аўтарытэт як моваведа і прапаведніка.

Канец жыцьця

Апошняе ўпамінаньне пра  Зізанія адносіцца да 8 лютага 1634 у Луцкай гарадзкой кнізе, дзе пазначанае, што ён праз свайго сябра М. Федаровіча зьвярнуўся да намесніка Луцкага староства М. Крынскага з нагоды юрыдычнага абгрунтаваньня ягонага права на маёмасьць, адпісаную яму князем Я. Карэцкім. Сам Зізані на той час быў хворы і слабы. Гэты дакумэнт сьведчыць, што асьветнік быў небагаты чалавек, усе жыцьцё працаваў і жыў за кошт сваіх мэцэнатаў.

Заслуга Зізанія у стварэньні навукова-пэдагагічнай літаратуры, што  адкрывала шлях да сьвецкай адукацыі. Асаблівае значэньне мела яго  творчасьць, у якой пашыраліся гуманістычныя погляды на шэраг зьяваў у прыродзе і быў новы падыход да вывучэньня праблем мовы ў брацкіх школах Беларусі і Украіны.