Адам мен табиғаттың бөлінбейтін бірлігі

   

 

1 тарау.  Табиғатпен табиғи байланыс

1. Адам мен табиғаттың бөлінбейтін  бірлігі
2. Болашақ ұрпақ үшін
3. Адам мен табиғат бірлестігі (шығарма)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. Адам мен табиғаттың бөлінбейтін бірлігі

 

 

Адам өмірі табиғатпен тығыз байланысты. Адам табиғатты  аялап, қамқорлап, туған жерге сүйіспеншілікпен қарауы тиіс.

  Адам табиғат сұлулығынан,  әдемілігінен, әсемдігінен бойына  қуат, көңіліне шуақ алып, аса  зор іңкәрлік сезімге бөленеді.

Өзін – өзі тану сабақтарын табиғат аясында ұйымдастыру  ерекшеліктері,табиғат құндылығы туралы түсініктерін кеңейту.

адам мен табиғаттың үйлесімдігі, табиғаттың тылсым құдіреті, оның адам тіршілігіне әсер-ықпалы туралы ұғымдарын кеңейту.

Табиғат тылсымына бір  сәт көңіл аударып, оған мән беретін  болсақ, өзара үйлесім тапқан алуан  түрлі құбылыстардың біртұтастығын  байқайсың. Табиғат тылсымын түсiнген адам қоршаған әлемдi құрметтеуге, сырын  ұғуға құштар болады.

Табиғаттағы арайлап атқан  таң, қызарып батқан күн, жүйткіген  бұйра бұлттар, сан құбылған сағым, жарқыраған құйрықты жұлдыз, барқыт түндегі  елестер, әнші құм, биші қайың тәрізді  құпия сырлы тылсым дүниеге толы болып келеді. Осынау таңғажайып құбылыстар – табиғаттың ең тамаша сыйы. Табиғат  суреттері адам жанын нәзік сезімге  бөлеп, бүкіл өмірді көз алдыңа жайып  салады.

Тілсіз табиғаттың тылсымын түсініп, оны аялау, қорғау және көркейту –  әрбір адамның міндеті әрі  борышы. Себебі, табиғат пен адам – егіз ұғым.Табиғаттың  осындай  бүкіл  сұлулығы мен  байлығын  болашақ  ұрпақ  үшін  сақтау – Жер бетінде  өмір сүріп  жатқан  адамдардың  міндеті.Балалар  әрқашан да және  барлық  жерде  табиғатпен   қандай  да  болсын  белгілі бір  қарым-қатынаста  болады. Орманда, көгалда, өзеннің  немесе  көлдің  жағасында   ойнау, саңырауқұлақтар, жидектер,  гүлдер  теру, жануарлар  мен  өсімдіктерді  күту  және бақылау  балаларға  шексіз қуаныш  әкеледі.Табиғатқа  үңіле  қараудан, балалар  ойнайтын  орындарға  құштарлықтан  өз  өлкесіне,  туған  табиғатына, Отанына  деген  сүйіспеншілігі пайда  болып, жетіле  түседі, патриоттық  сезімге  тәрбиеленеді. Табиғаты  шын мәнінде  қандай  болса, сол қалпында  көріп,  еститін  бала кездегі ептілік- балалардың  оған  деген  қызығушылығын  арттырады, білімін  кеңейтеді, мінез - құлқын, ынта - ықыласын қалыптастыруға  ықпал  етеді. 

Табиғат пен адам, егіз әлем ретінде, бірін-бірі күтуге, аялауға  міндетті. Олар бір-біріне сый, құрмет жасауға тиіс болса, сол сыйластықтың және бір түрі – адамның табиғатқа деген пейілі.

Адам – табиғат перзенті. Ол суға, жерге, айға т.б. оларды жаратқан тәңірге табынады, жалбарынады. Жазушы А.Байтанаевтың: «Жұлдызды қайдан ұстауға  болады?» деген әңгімесіндегі  кішкентай Беріктің атасының сөзіне назар айдарайық.

«Е, жаратқан, сен көктесің, құдіретсің, ешкім саған шек келтіре  алмайды. Жердегі пенделеріңе шарапатшы  бол! Шаршағанды демей гөр, ашыққанды  жебей гөр, теріс жолдағының санасына сәуле түсір! Жақсы ойлының тілегін  оңғар! Пенде атаулының бейәдеп  қылығы болса, кеше гөр, тәңірі, сен  мейірімдісің ғой! Шарапат-шапағатыңнан ешкімді тыс қалдырма, хақ тағала! Әумин!».

Адамзат баласы өзінің ғана емес, бүкіл ғаламның аман-саулығы  үшін жаратылыс алдында өзін борыштар сезінері хақ.

Тіршілікте төрт құдірет  – Күн–ана, Жер–ана, ауа мен су болса, олардың біреуінсіз тіршілік тоқтайды. «Жері байдың – елі  бай», «Туған жер – алтын бесік», «Жеміс – жерде, жеңіс – ерде», «Ауа – өмір тынысың», «Судың да сұрауы бар» деген мақалдар осы төрт құдіретті  қадірлеуден туған. «Табиғаттың  бізге жұмбақ сырлары көп таңданар»  деп ақын Мұхтар Шаханов айтқандай, тісімен құс тістеген ақындар  мен шешендер бүкіл қазына-байлықтың  қымбаттысы – табиғат күйін ғибрат сөздеріне, толғау-термелеріне арқау  еткен. Олар табиғат күйін адамның  көңіл күйіне салғастыра жырға қосқан.

Рухани байлық табиғатқа  деген сыйластықпен жасалмақ. Жас  ұрпақтың бойына оны сіңіру, олардың  қоршаған ортаға қарым-қатынасын, сол  арқылы өмірге деген көзқарасын ояту, соған сай мінез-құлқын қалыптастыру – аға ұрпақтың міндеті. Қазақ  халқының атадан балаға қалдырған даналығы –  «көкті жұлма», «шөпті таптама» – табиғат көріністеріне үлкен жауапкершілікпен қарауы, туған жер табиғатының бұрынғыдан да жайнап, гүлденуіне ықпал жасауды мақсат еткені. Артына «Шипагерлік баян» атты ғылыми еңбек қалдырған Өтебойдақ Тілеуқабылұлы адамның өз ғұмырында міндетті түрде орындауға тиісті жеті шартты көрсеткен, оның төртеуі табиғатқа байланысты болған. Олар – «көктеп келе жатқан өскінге тиіспеу, көбеймелі жорғамалдарға тиіспеу, қарлығаштарға тиіспеу, көз ашпаған шикілікке тиіспеу». Бұл – табиғатты аялап сақтаудың да үлкен адамгершілік екендігін көрсеткен баба өсиеті. Көшпелі өмір, осылайша, қазақты табиғатпен етене байланыстырған. Өмір озған сайын адам табиғаттың тылсым күшіне, заңдылықтарына тереңдеп бойлаған.

Табиғатты ұмыту – өз басымызды ұмыту деген сөз. Имандылық  пен мейірбандылық – өркениеттің  белгісі. Жас бала табиғат тіршілігін тамашалай отырып, оны сүю барысында  үлкен адамгершілік сезімге ие болады, өзін табиғаттың ажырамас бөлігі ретінде  сезінеді.

Мен тимеймін, жасқанба,

Дос болайық, көбелек!

Жайнап тұрған бақшамда,

Гүлдерімді көре кет.

Тұтқиылдан састыра,

Жаңбыр жауса себелеп,

Тақиямның астына

Тығыла ғой, көбелек.   (Асқаржан Сәрсеков)

Қандай нәзік сезім! Бала мен көбелек – табиғат перзенттері, олардың арасындағы сыйластық кімнің болса да өңіне күлкі, жүрегіне мейірім  ұялатады.

С.Экэюпери: «Ең үлкен  сән-салтанат – адамдардың қарым-қатынасының  салтанаты» — деген екен. Бұл  сөзді адам мен табиғаттың ара  қатынасына байланысты да, адамдардың бір-бірімен көңіл жарастығын табуына  байланысты да айтуымызға болады. Ондай  жағдайда рахат күй кешеріміз  анық. Жастарға да осылайша эстетикалық  тәрбие беру, оларды табиғат байлығына  сый-құрметпен қарауға тәрбиелеу  – олардың бойында адамгершілік сезімін қалыптастыру, шарапатты  болуға бейімдеу екендігінде дау  жоқ.

                                                                                               

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2. Болашақ ұрпақ үшін

 

 

Табиғат - тіршілік көзі. Оның әрбір әсері адам өмірінде үлкен  роль атқарады. Аяулы табиғатсыз осы  ғаламда өмір сүру, тіршілік ету  мүмкін емес еді. Жыл мезгілдерінің  өзгеруі де, табиғатты одан әрі  әсерлейді. Әр жыл мезгілі әр қилы. Төрт жыл мезгілі бізге төрт түрлі  ғажайып күйін сыйлайды. Таудан сарқырап аққан өзеннің айналасында өксіген  оттай жанған жануарларды көрудің  өзі керемет көрініс емес пе?! Бау-бақшада өскен жеміс-жидектердің  иісі мұрын жарады. Жайқалып өскен  түрлі гүлдер көзге өз кереметтігін сыйға тартады. Аспаннан күннің көзі түскенде, жердің жүзі қуана қыбырлайды. Көлдер қойнын ашса, қаңқылдап оған құстар қонар. Табиғат жайлы өнегелі  сөздер, мақалдар мен өлең- жырлар да аз емес. Оның керемет әсемдігін  жырлаған, суреттеп жазған ақындар  баршылық. Табиғат көркемдігін өз өлең-шумақтарында жырлаған ақындардың қатарында Абай Құнанбайұлы («Жаз!, «Күз», «Қыс»), Сұлтанмахмұт Торайғыров («Шілде»), Қасым Аманжолов («Дауыл»), Ыбырай Алтынсарин («Өзен») сияқты ақындарды  атауға болады. Шалғайын шалқар маушыған Бұлт келді, көктем кір кетті. Топырлап ұрған тамшыдан, Топырақ иісі бұрқ етті. Шілде мен тамыз пышаны Шаң  ғана болса, Қалдырма Терезелер құшағын  Түгелдей ашшы жаңбырға,- деп Қадыр  Мырзағали атамыз әсем табиғатты  жырлады. Табиғат көркемдігін ақ қағаз бетіне түсірген ақындарымыз  оның құдіретін білген. Сол өлең жолдарын болашақ ұрпаққа, яғни бізге  қалдырып отыр. Біздің әрбір басқан қадамымыз, әрбір істеген ісіміз табиғатқа байланысты болғандықтан, оның біздің өмірімізде ерекше орын алуы сөзсіз. Бірақ, адамзаттың кейбір істері табиғатқа кері әсер етуде. Оның кері әсері біздің денсаулығымызға да зиян келтіреді. Табиғатты қорғау- табиғатты  аялау әр адамның міндеті. Үлкен- кіші әрдайым оны таза ұстап, құрмет тұту қажет. Оның бізге қаншалықты қажет  екені барша.

Табиғатты қорғау – адамзат  қоғамы мен бүгінгі және келешек  ұрпақтың материалдық, мәдени және рухани қажеттіліктерін қамтамасыз ету  мақсатында табиғат пен оның байлықтарын  тиімді пайдалануға және қайтадан қалпына  келтіруге бағытталған мемлекеттік  және қоғамдық шаралар жүйесі. Адамның  өндірістік әрекетінің қоршаған ортаға тигізетін келеңсіз әсерін белгілі  бір дәрежеде шектеп, табиғи қорларды ұтымды пайдалану ежелден бері адамзат  қоғамының көкейтесті мәселелерінің  бірі болып келді және қазіргі  тех. үдеріс заманында ғаламдық мәселеге айналып отыр. Осыған орай Т. қ-ды мемл. реттеу жүйесі қазіргі заманда экономикасы  дамыған елдерде тұрақты мемл. реттеу тетіктерінің құрамдас бөлігі болып табылады. Бұл жүйенің қалыптасуы 1960 жылдардан, кәсіпорындардың өндірістік қызметінің экол. зардаптарын реттеу мен бақылаудың құқықтық нормативтік негізі жасалып, әкімш. тарапынан осы салада ғыл.-зерт. және тәжірибелік-құрастырымдық жұмыстарды үйлестіру органдары құрылған кезден басталды. 1970 – 80 жылдардың тоғысында әкімш. бақылау құралдары (экол. жағынан қолайсыз өндірістерді лицензиялаудан бас тарту, жобалардың экол. жағынан негізделуін, өнімге экол. таңбалар қойылуын, оның экол. жағынан сертификатталуын талап ету, т.б.) тікелей және жанама түрде экон. реттеу нысандарымен толықтырыла түсті. Экон. ынталандыру шараларында экол. жағынан таза өнім өндірушілерге жәрдем қаражат беру және оларды қаржы жағынан қолдаудың басқа да нысандары қамтылады. Оларға басқа да тең жағдайлармен қатар мемл. сатып алу бағдарламасын іске асыру, келісімшарттарды орналастыру және сауда-саттық жүргізу кезінде артықшылық беріледі. Өнімнің “тазалық“ деңгейіне қарай сараланған салық мөлшерлемесі қолданылады. Ерекше күрделі экол. мәселелерді шешу үшін мемлекет экономиканың жекелеген секторларының өкілдерімен ерікті салалық келісімдер жасасады. Осындай жолдармен Т. қ-ды мемл. реттеу “таза” өнім мен технологияларға деген сұраныс қалыптасатын нарыққа ықпал жасап, өндірушілерді қоршаған ортаның ластануына қарсы күресудің неғұрлым тиімді құралдарын таңдауға мәжбүр етеді.

Қазақстанда табиғат және оның байлығы халқымыздың өмірі  мен қызметінің және еліміздің әлеум.-экон. дамуының, әл-ауқаты артуының табиғи негізі, қайнар көзі болып табылады. Кеңестік кезеңде әміршілдік басқару жүйесінің  өктемшіл саясатының салдарынан Қазақстан  жерінде экол. қасірет аймақтары: Семей ядролық полигоны, басқа  да жасырын әскери сынақ орындары, Арал т-нің суалуы сияқты экол. апат аймақтары қазақ халқының өмірі  мен денсаулығына, тіршілігіне қатерлі  қауіп төндірді. Осыған орай Қазақстан  азаматтары табиғатты сақтауға және табиғат байлықтарына ұқыпты қарауға  міндеттеліп, экол. саясаттың негізгі  жалпы ұстанымдары конституцияда  тұжырымдалды (38-бап). “Қоршаған ортаны қорғау туралы” ҚР Заңы (15.7. 1997) қабылданып, онда қазіргі және келешектегі ұрпақтарымыздың  мүдделері үшін қоршаған ортаны қорғаудың құ-қықтық, экон. және әлеуметтік  негіздері мен экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің экономикалық тетіктері айқындалды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3. Адам мен табиғат бірлестігі

 

Адам – табиғаттың ажырамас бөлігі . Табиғат пен адам қатар  ұғым . Адамсыз табиғат , табиғатсыз адам өмір сүруі мүмкін емес. Адам табиғатты  қасиет тұтады . Табиғат - тіршіліктің  құт-берекесі. Табиғатты қорғау міндетіміз. Қазіргі кезде экология мәселесі нашарлап кетті. Экологияны қорғау,табиғатты  сақтау қазіргі жастардың қолында. Табиғаттың сырын қазіргі кезге  дейін ғалымдар зерттеуде. Қазақ  халқында табиғатты құрмет тұтады. Қазақтар жұлдыздарға қарап бағыт  бағдарды болжаған. Табиғат біздің сыраушымыз,байлығымыз,күнделікті тынығатын  сарайымыз. Табиғат –адамның еңбегінсіз,адам игілігі үшін жаралған жаратылыстың сыйы. Адам табиғаттың патшасы деген  ұғым бар. Сондықтан табиғат адам үшін - асыл ана. Өйткені адам баласы табиғатта,тіршілікте өсіп-өніп, жетілген.Қажетін  алып, өз пайдасына жаратқан. Табиғат  –ырыздықтың,ырыс пен мол қазынаның  кайнар көзі , адам денсаулығының сенімді  сақинасы. Ұрпақтан –ұрпаққа мол мұра ретінде калушы.Табиғаттағы жануарлардың мүйізінен немесе өсімдіктің тамырынан  халық емшілері дәрі – дәрмектер  жасаган сонымен қатар адам ағзасына дәрінің септігін тиерін анықтаған.Табиғаттың сырын білмей, қалай болса солай  пайдалану ойға қонымсыз. Өйткені  оның салдарынан табиғат байлықтары кеми түседі. Қазіргі таңда табиғаттың ластануы үлкен , аса зор мәселе. Бұл барлық дүние жүзінде қарастырылуда. Табиғат – сөз жетпес сұлулық , баға жетпес қазына,көз тоймайтын  әсемдік ,айтып жеткізе алмайтын қыры мен сыры мол құбылыс болғанымен қазір сол табиғат нашарлап,ластануда  соның салдарынан адам өміріне өте  қауіпті жағдай тудыруда . Біз табиғаттағы  әрбір жайқалып тұрған гүлге,мәуелеп  тұрған ағашқа қамқорлық танытуымыз қажет. «Бір тал кессең , он тал ек»  демекші, айналамызда табиғаттан лас  иісті, ауру тудырушы бактерияларды  жоюшы тал,жасыл желек. Егер осы  мәселе қаралмай кала берсе төңірек  азып кетеді. Қазақстан Республикасының  Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың «Қазақстан Республикасының экологиялық  қауіпсіздігі тұжырымдамасы» жарлығы  Қазақстан Республикасы білім беру жүйесінде «Экологиялық білім мен  тәрбие беру»тұжырымдамасы экологиялық  білім беру бағыттарына арналады. Бұл бағыттар мектептегі тәрбие жұмысына еніп, біз ауыл көшелерінің тазалығын  сақтауға өз үлесімізді қосамыз. Салауатты  өмір салтын ұстану аясында адамның  қоршаған ортасы таза болуы шарт.Табиғаттың қорғаны жас ұрпақ - біз.Табиғат  адамның бойына қуат, өзіне шабыт  беруші.Табиғат біз киетін киімді,оқитын кітапты,тамақтанатын тағамды, ас дақылдарын бәрін де табиғаттан аламыз.Өлкелерді  көгалдандыру жұмысы жүргізілсе деймін.Экологияы  және адам өмірін бірдей сақтау үшін тезірек  әрекет ету керек. Адамның ағзасын  нашарлауы шаң-тозаң,қатты суық және ыстық желдерден ,микробтар,түтін, улы  газдар мен бактериялардан бастау алады. Мен өзімнің туған өлкеме қарағай  т.б ағаш түрлерін ексе екен деймін. Табиғаттың зардаптарына төтеп беру үшін табиғатты қорғауымыз керек.