Судьялардың құқықтық мәртебесі

Қазақстан Республикасының президенті  бірнеше әкімшілік-территориальдық бірліктерде бір аудандық сот қана құрұға немесе бір әкімшілік-территориальдық бірлікте бірнеше аудандық соттар құрұға өкілетті. Аудандық соттар үшін судьялардың жалпы санын өкілетті органның ұсынысымен Қазақстан Республикасының президенті бекітеді. Ал әр аудандық соттын судьлар санын сол соттың төрағасының ұсынысымен өкілетті орган бекітеді.

Егер аудандық сотта штат бойынша бір судья бекітілген болған жағдайда (бірқұрамды сот), ол судья сол соттың төрағасының қызметін атқарады. Ал бірқұрамды аудандық соттың құрамында төраға болмаған жағдайда, төрағаның қызметін атқару міндеті өзге соттың судьясына территориялық өкілетті органының басқарушысының ұсынысымен облыстық соттың төрағасы бекітеді.

Сот ғимараты мен сот отырысы залдарда Қазақстан Республикасының мемлекетінің туы мен елтаңбасының суреті орналастырылады. Жоғарғы және жергілікті соттардың Қазақстан Республикасының елтаңбасы салынған мөрлері мен сол соттың атауы болады.

Кез келген соттың тәуелсіздігі Конституция мен өзге де заңдармен қоргалатын тұрақты судьялары бекітіледі. Судьялардың өкілеттіктері тек қана заңмен белгіленген жағдайда ғана жойылады немесе уақытша тоқтатылады. Судья өз өкілеттіктерін Қазақстан Республикасы президентінің бекітілген арнайы мантияларды киіп атқарады.

Судья өз шешімін шығару барысында тәуелсіз және тек қана Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдарға бағынады. Сот шешім шығару процесіне қандай да болсын сипатта араласуға жол берілмейді және Қазақстан Республикасының заңымен қуданаланады. Әрі судьялар белгілі бір істері үшін есеп беруге міндетті емес.

Сот жүйесінің бірден-бір мақсаты болып Қазақстан Республикасы азаматтары мен ұйымдардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау, Конституция мен халықаралық шарттар және өзге де заңдардың орындалуын қамтамасыз ету болып табылады. Сот жүйесі функцияларының тікелей орындалуы келесі қағидаларда негізделеді: заңдылықты сақтау қағидасы; судьяның тәуелсіздігін қамтамасыз ету; заң және сот алдында адамдардың теңдігі; сот процесінің қатысушыларының теңдігі.

Конституция, заңдар немесе өзге де нормативті актілер, халықаралық шарттар төңірегінде пайда болатын құқықбұзушылықтарды қарастыру сот жүйесі қызметі болып табылады. Шешім мен өкім шығару тек қана соттың өкілеттігі болып табылады.

Соттың шешімдері немесе өкімдері барлық мемлекеттік органдарға, ұйымдарға, лауазымды адамдар мен азаматтарға орындауға міндетті болып табылады. Оларды орындамау сотқа деген құрметсіздік әрі заңмен қудаланады.

Сот өндірісінің дұрыс түрде ұйымдастырылуы, нормативті актілердің дұрыс қолданылуы, істің белгіленген уақытта қарастырылуы, сот актілерінің тиісті түрде орындалуы сот қызметінің әділ шешім немесе өкім шығаруын қамтамасыз етеді.

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды.

Соттың шешімдері немесе өкімдері барлық мемлекеттік органдарға, ұйымдарға, лауазымды адамдар мен азаматтарға орындауға міндетті болып табылады. Оларды орындамау сотқа деген құрметсіздік әрі заңмен қудаланады.

Сот өндірісінің дұрыс түрде ұйымдастырылуы, нормативті актілердің дұрыс қолданылуы, істің белгіленген уақытта қарастырылуы, сот актілерінің тиісті түрде орындалуы сот қызметінің әділ шешім немесе өкім шығаруын қамтамасыз етеді.

Жоғарғы соттың құрамы: жоғарғы соттың төрағасы, сот коллегияларының төрағалары мен өзге де тұрақты судьялардан тұрады. Жоғарғы соттың органдары болып Пленум, Президиум, азаматтық істер бойынша сот коллегия, шаруашылық және қылмыстық істер, әскери коллегия. Оған қоса консультативті кенес өз жұмысын атқарады.

Облыстық және оларға теңестірілген соттар төраға, сот коллегияларының төрағалары мен өзге де тұрақты судьялардан құралған. Облыстық және оларға теңестірілген соттардың органдарына сот Президиумы, азаматтық, шаруашылық және қылмыстық істер бойынша коллегиялар. Облыстық соттар істі өз өкілеттіктері шегінде бірінші инстанция ретінде, апелляциялық (кассациялық), қадағалау тәртібінде және жанадан ашылған жағдайлар қарастыруға өкілетті; аудандық (қалалық) соттарға қадағалау қызметін және заңмен белгіленген өкілеттіктері негізінде өзге функциялар мен қызметін атқарады.  
 Аудандық соттар сот төраға мен тұрақты судьялардан құралған. Аудандық соттың құрамында сот учаскесі болған жағдайда аудандық сот төрағасынан, сот учаскесінің аға судьясы және тұрақты судьялардан құрылады. Аудандық сот істі алғашқы инстанция ретінде қарастырады, заңмен өзгеше белгіленбеген жағдайда.

Қазақстан Республикасының президенті  бірнеше әкімшілік-территориальдық бірліктерде бір аудандық сот қана құрұға немесе бір әкімшілік-территориальдық бірлікте бірнеше аудандық соттар құрұға өкілетті. Аудандық соттар үшін судьялардың жалпы санын өкілетті органның ұсынысымен Қазақстан Республикасының президенті бекітеді. Ал әр аудандық соттын судьлар санын сол соттың төрағасының ұсынысымен өкілетті орган бекітеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайданылған әдебиеттер.

          1 Беляев Н.А.  Цели наказания и средства их достижения в исправительно-трудовых учреждениях/ Н.А. Беляев.- Л., 1963.- 25-26 б. 
          2 Карпец И.И. Наказани:Социальные, правовые   и криминологические проблемы/ И.И. Карпец.- М.: Юрид. Лит, 1973.- 141 б. 
          3 Тарбагаев А.Н. Понятие   и   цели  уголовной ответственности/ А.Н. Тарбагаев.- Красноярск, 1986.- 102 б.