Биография Зарэцкі Міхась (Зарэцки Михась, Зарэцкий Михаил)

Яна схапянулася і з вясёлым, гарэзлівым смехам пагналася за ім.

Колькі  хвілінак тузаліся па пакоі. Потым - змораныя, вясёлыя, маладыя - паваліліся на канапу і ўглыбіліся ў жвавую гутарку.

Што з Данілам рабілася - і сам ён не ведаў. Непрыстойна тросся ў ліхаманкавым абурэнні.

Туды  кінуцца... Да іх... Разарваць на шкумаццё гэтага маладога, нялюбага...

Не, смех будзе. Сорамна... Пабегчы... згінуць... схавацца... Не бачыць, не ведаць нічога!..

І ён пабег, што звар'яцелы. Увушшу пякельныя  званы перазвоньвалі, рэзалі нутро...

«Як яна... З ім... Жартуюць... цалуюцца... Здрадніца!..»

З клуба ўгрунь выбег...

А на дварэ - празрыста-сталёвая ноч. Маладзік малако разліў. Сцюдзёнае. Яно прыемна  галаву ахаладжае.

У Данілы прасвятляецца, знікае туман. Злосная напружнасць змяняецца зморай. Але змора нервовая: ліхаманка трасе, хоць і не надта сцюдзёна.

Зноў  Даніла маленькі, недалужны. Плакаць  хочацца. Хочацца выплакаць усё, крывавымі слязьмі...

Ён  не злосны ўжо на Ганулю. Ён кахае  яе, яна - дарагая яму... Ён, здаецца, маліўся б ёй, каб толькі яго не кінула. Ён слабы, надарваны...

Дык ці ж ён вінаваты? З дзяцінства працуе, цяжка, да знямогі працуе. З дзяцінства яго рукі вунь у якіх мазалях. Карузлыя... Ён выклаў сілы, ён выпетраў увесь. Ён стары ўжо, хоць трыццаць пяць гадоў толькі мае... Дык што ж яму рабіць?..

Страшная гэта Ганна. Страшная затым, што незразумелая, дзіўная... І разам простая. Яна ўсё проста, праўдзіва робіць, так, як належыць... І калі з Змітровічам - таксама праўдзіва... А ён, Даніла, няздольны, ён заблытаны ў сетцы. І век заблытаны быў - не вырвацца. Урос у старое...

Ішоў  Даніла проста туды, к Ганнінай кватэры. Не мог больш нікуды ісці, бо куды ж пойдзе? Дахаты? Не! Куды хоця, толькі не дахаты. Асабліва сягоння. Сягоння ён яе павінен бачыць... Вось сядзе на ганку і будзе чакаць. Будзе сядзець, пакуль не прыйдзе яна.

Так і зрабіў. Прытуліўся ў куточак, захінуўся  шчыльней, бо сцюдзёна, і сціхамірыўся, аддаўшыся думкам на волю.

І паплылі яны - няясныя, халодныя. Абудзілі пачуццё глыбокай адзіноты, адарванасці  ад усяго.

Вось  навакол... Горад. Людзі жывуць. Спяць  каторыя, каторыя гуляюць. Вунь нават  песня недзе тонкім срэбрам ліецца...

А ён асобна... Ён адзін... У яго няма таго, што ва ўсіх. Ён воддаль стаіць, адзінотны...

Гэтак думаў Даніла, аж пакуль за рогам галасы не пачуліся...

- Ганна! - усхапіўся Даніла і зараз жа ўцяміў, што з ім ідзе... з Змітровічам...

Настаражыўся, што заяц... Шкада, не відаць. Пэўна, пад  ручку, а мо абняўшыся...

Спыніліся. Гутараць. Што - не разабраць. Зараз  развітаюцца. Ці пацалуюцца на развітанне?..

Даніла з болем, з напружаннем чакаў пацалунку. Ён жадаў яго, ён быў патрэбны яму, каб падагрэць пачуццё рэўнасці...

Хто яго ведае... Можа, далёка? Толькі не пачуў Даніла.

З-за рога дома Ганна з'явілася. Знецікі, відаць, спалохалася, застыгла на месцы.

- Хто гэта?

- Я.

Вольна  ўздыхнула.

- Ух... Нядобры, напалохаў... Хоць бы  азваўся, а то сядзіць моўчакам. Ці даўно прыйшоў?

- Не.

- Хата зачынена, не ведаеш?

- Не ведаю.

Пачала  ляпаць у дзверы. Даніла маўчаў. Праз колькі часін адчынілі.

- Пойдзем у хату! - звярнулася да  Данілы.

Ён  нічога не сказаў. Пасунуўся ўслед. Хацелася нешта сказаць, балючае, ад самага сэрца, але не было сілы.

У хаце сеў на ложку, утупіўся.

Яна запаліла лямпу і падсела к  яму. Узняла рукой галаву, зазірнула  ў вочы.

- Што прызаўныў, мой дзядулька?

У шэрых вачах Даніла ўбачыў шчырую ласку.

Горка стала. Захацелася пажаліцца, як дзіцяці  пакрыўджанаму. І ёй - нікому болей... Ёй, гэткай прыгожай, добрай, ласкавай... Ён раптам схапіў яе руку і стаў цалаваць. Яна вырвала, занепакоілася.

- Што ты гэта, Даніла, звар'яцеў, ці  што?.. Я ж не поп, што ты  мяне ў рукі цалуеш...

Даніла зірнуў на яе жаркім, пакутным поглядам.

- Гануля! Я дужа люблю цябе... Я... сам не ведаю... Ты - усё... Ты жыццё маё...

Яго твар пакрывіўся. У голасе слёзы  чуваліся. Мужчынскія - дзіўныя і  мнагазначныя.

Гануля  моўчкі абняла яго, з пяшчотай прытуліла да сваіх грудзей.

Ён  плакаў, як дзіцёнак. А яна гладзіла яго калматую галаву, супакойвала.

- Ну чаго ты, Даніла... Кінь... Што з табой зрабілася? Раскажы лепей...

Як  супакоіўся, ён устаў, пахадзіў па хаце.

- Знаеш, Гануля... Я табе без смеху  скажу, сур'ёзна... Я не перажыву, калі ты кінеш мяне... Я не  здужаю перажыць гэтага...

- Адкуль ты ўзяў, што я цябе  кінуць збіраюся?..

- Гануля, я бачыў сёння. Я ля  дзвярэй стаў. Ты з Змітровічам...

- А, во што... ха-ха-ха!..

Яна весела, гучна рагатала.

- Дык во ты чаго? Ну, гэта ж глупства, Даніла. Пажартавалі трохі... Праўда, ён мне трохі падабаецца... Хлопец нішто - спрытны...

- Я знаю...

- А кінь ты, Даніла. Мала што... На  кожную драбязу ўвагу звяртаць... Ну, хадзі лепей, сядзем поплеч, пагамонім аб чым-небудзь другім.

Даніла сеў, абняў яе, з каханнем глядзеў у шэрыя іскрыстыя вочы.

- Гануля, сонейка маё... Ты аджывіла мяне, але, мусіць, ты й загубіш...

- Зноў ты сваё, кінь!..

- Ды не, Ганначка... Я ведаю, я чую. Ну ты ж, скажы па праўдзе, ад шчырага сэрца... Змітровіч табе падабаецца?.. Так?

- Ну, ладна...

- Магчыма, што ты яго палюбіш... Толькі па праўдзе скажы: магчыма  ж гэта?

- Ну, няхай сабе магчыма... Ну дык што?..

- Ты кінеш мяне.

- Як гэта кіну? Мы астанемся прыяцелямі, будзем памагаць адзін аднаму, адзін аднаго падтрымліваць...

- Не тое гэта...

- Ай, які ты, Даніла! Ну, ці ж можна  быць нюняй гэткай? Трэба бадрыцца, вышэй галаву трымаць. Няўжо  ж так аслабеў, што не можаш  смела, бадзёра зірнуць на жыццё?.. Сорамна. Табе ж не прывыкаць.  Ты - работнік, радзіўся ў працы,  у працы ўзрос... Слухай, Даніла, ведаеш  што?.. Кінем мы пра гэта... Во што... Абяцай мне, што не паддасіся, што заўсёды будзеш смела, бадзёра глядзець на ўсё, што не будзеш урывацца ў што-небудзь адно, у адзін куточак, а будзеш шырэй глядзець: тут дрэнна, дык там добра; тут пуста, дык там поўна... Во так! Ну, дык абяцай мне гэта... Добра? Абяцаеш?.. Ну ты, мужчына!..

Яна палажыла яму на плечы свае рукі і ўпарта глядзела на яго вясёлым, задорным поглядам. Ён пачуў, як і яму робіцца весела. Усміхнуўся...

- Ладна. Я папрабую. Абяцаю табе, мая галубачка. Паваюем яшчэ...

8

Снег... Снег... Снег...

Разам пасыпаўся, як з вялізнага каша. Сняжынкі беленькія, кволенькія замітусіліся мітульгой у гулліва-вар'яцкіх скоках...

- Гэй, беражыся! Дарогу нам! Аблепім,  спаўём, беллю пабелім... Усё!

І пабялілі... Зямлю атулілі коўдрай мяккай, пухкай. А на будынкі, на дрэвы - бровы белыя панавесілі, дзядамі сівымі зрабілі...

Людзі хаджалыя твары хаваюць: не хочуць гарэзлівых пацалункаў спрытных сняжынак. Але  ці ж ад іх схаваешся - гэткія пройды... Залезуць пад шапку, за каўнер, разліюцца  вільгаццю, мыюць чалавека гвалтам... Во якія дасціпныя!..

Але людзі не злуюць. У кожнага твар вясёлкай грае. Куды ж там... Светла, прыгожа... Чысценька, як у свята. Весела!..

У гэты першы зімовы дзень Даніла ў сваёй хаце сядзеў.

Свята... Жонка сышла некуды, дзеці ў  спальні дурэюць. А Даніла ля акна.

Акно  на гароды. Пакуль воку відаць - белы прасцяг  чыстым абрусам. На ім прыкрымі плямамі - праслы, дрэўкі. А ўдалеч там усё апавіта туманам. Гэта сняжынкі спляліся ў цэлую хмару, загараджваюць, хаваюць ад вачэй, жартаўніцы, што дзеецца там далёка.

Даніла якраз у тую шэра-бялясую заслону нерухомым поглядам упяўся. Не бачыць нічога, бо ўвесь у думках. А вочы так у прасцяг узіраюцца. Толькі бачаць адну бель - новую, свежую.

У гэтую бель душа просіцца, хоча зліцца з ёй, сама ў бель абярнуцца. Каб  памыцца, пачысціцца, каб свежай стаць, маладой.

Данілу  немаведама што ў галаву лезе...

...Каб  пайсці туды, у туманную далеч... туды, за заслону за снегавую... Ісці, ісці... Усё далей і далей. Каб аставалася ззаду ўсё гэта будзённае, нуднае, каб нешта новае, невядомае, непазнанае агарнула. Каб новае жыццё. Такое, як у казцы... Не, не ў казцы... Такое, як яны з Ганнай малявалі. Такое, як Ганна, бо яна новая і непазнаная... Яна дзіўная, чароўная... І зараз уваччу ў Данілы паўстала яна - Ганулька. Тая, за якой пайшоў услед, якая вабіць непераможнай, цудоўнай сілай. Ганулька любая, дарагая... Усё жыццё яго...

- А калі раптам... кіне...

Сэрца ў Данілы холадам сціснулася.

- Не, не можа гэтага быць. Не  павінна... Не будзе... бо калі будзе, тады... немаведама... страшна...

Даніла ўстаў, трахануў галавой. Захадзіў нервовым крокам па хаце.

Ахапіла нецярплівасць, трывога.

Хутчэй  трэба што якое рабіць. Во зараз жа, не марудзячы... Трэба схапіць, заўладаць шчасцем... і жыццём... А як?..

Ён  азірнуўся наўкола, быццам шукаючы, з чаго пачынаць. І зараз жа агнём  працяло:

«Тут... Во тут трэба рабіць што... Трэба канчаць. Дзеці... Эх, каб не яны! Тады б усё было ясна, зразумела. Тады б не цягнула назад, не прыціскала б да долу нейкая вага, да якой ланцугамі прыкуты».

Дзеці... Бедныя, гаротныя...

Даніла  прыслухаўся. З спальні нёсся вясёлы рогат дзяцей. Яго пацягнула да іх, захацелася ўбачыць, прыгалубіць...

Увайшоў у спальню. Дзеці змоўклі, сціхамірыліся, быццам спалохаліся. Адвыклі.

Ён  узяў меншую Маньку на рукі. Яна падалася, моўчкі прытулілася да яго.

- Дзетачка роднае... Гаротніца мая  маленькая! - шаптаў Даніла, носячы дачку па хаце.

Хацелася  нешта сказаць - добрае, ласкавае, але  не было слоў. Толькі з пяшчотнай  ласкай прыціскаў да сваіх грудзей: здавалася, што гэта не дачка, а частка яго грудзей, частка сэрца.

Потым сеў на крэсла, Сцёпку к сабе падазваў. Пасадзіў на калені. Сцёпка таксама да яго прытуліўся.

- Што, дзеткі, можа, казку вам збаяць?

- Збай, татачка! - у адзін голас  прагукалі.

Ён  пачаў:

- У далёкай-далёкай старонцы, там,  дзе ніколі зімы не бывае,  дзе сонейка свеціць заўсёды,  там жыў адзін волат. Цяжка  яму жылося, бо не меў ён волі. Спакон веку ён быў прыкуты да каменя магутнымі, цяжкімі ланцугамі. Яны спавівалі ўсё яго цела і былі гэткія моцныя, што нават павярнуцца не давалі. Ён часта напружваўся, хацеў парваць ланцугі, але толькі глыбачэй уядаліся яны ў цела. Ён стагнаў і плакаў... Якраз каля таго каменя, да якога быў ён прыкуты, выраслі дзве кветкі. Такія, што ўюцца каля якога-небудзь прадмета, нібы хмель наш. Толькі яны былі гэткія прыгожыя-прыгожыя. І вось яны абвіліся вакол таго волата. Яны прыбралі яго, аздобілі і давалі яму вялікую ўцеху сваім хараством. Ён палюбіў іх больш за ўсё на свеце, бо яны быццам палягчалі яго няволю... Але прыйшоў час, і ланцугі з'ела ржа. Волат зрабіў апошнюю патугу, і яны рассыпаліся. Вольна ўздыхнуў волат, радасна, смела зірнуў наўкола і шукаў толькі напрамку, куды б пайсці. Бо ён быў вольны і магутны. І вось тады ён убачыў, што тыя кветачкі, якія абвівалі яго, засталіся цэлыя, бо яны былі маладыя і гібкія. Ён папрабаваў іх заблытаць, але ўбачыў, што прыраслі яны да яго цела сваім голлейкам. Яму так шкада было гэтых кветачак, што ён доўга думаў, ці парваць іх, а самому пайсці ў вольны свет, ці застацца, каб не згубіць іх маладога жыцця. Бо ён дужа-дужа іх палюбіў...

Даніла змоўк. Углыбіўся ў думкі. Сцёпка азваў яго:

- Татка! А яму ж можна было  выкапаць іх з карэнькамі і  панесці з сабой туды, куды  сам хацеў ісці...

Бацька  зірнуў на сына кахаючым поглядам.

- Праўда, сынок... Ён так і зробіць...

- Як зробіць?

Але ў гэты момант ляпнулі дзверы - матка прыйшла. Даніла пакінуў дзяцей, сам выйшаў з спальні і зноў стаў хадзіць узад і ўперад. У яго ўжо склаўся замер канчаткова пагаварыць з Арынай.

Трэба кончыць, парваць гэтую блытаніну.

Арына ў кухні нешта парадчыла. Зараз  увойдзе, пачнецца...

- Ну, няхай. Апошні раз.

Арына ўвайшла, спынілася, убачыўшы яго.

- Прыйшоў... каб па табе трасца  хадзіла! Чаго табе трэба? Ты  ж адрокся ад усяго, ты ж  змяніў сваю сям'ю... Чаго ты  прыходзіш сюды? Чаго ты мучыш  мяне?

Даніла  перапыніў яе:

- Слухай, Арына. Кінь лаяцца. Я хачу  з табой сур'ёзна пагаварыць...

Яна ўраз змоўкла, спалоханая. Яна дагадалася, аб чым хоча ён гаварыць. Яна кожны  дзень чакала гэтага, хоць аб гэтым  баялася думаць, бо яшчэ не згубіла  надзеі на добры канец. І вось яно падышло...

- Ну, гавары, - сказала дрыжачым голасам.

- Я, Арына, больш не магу зносіць  гэткага жыцця. Я многа думаў  аб гэтым і рашыў, што жыць  з табой я не магу...

- Ну? - крыкнула яна з адчайным  голасам.

- Я цвёрда надумаў развесціся...

Арына раптам загаласіла.

- Божухна-бацюхна! Да чаго дажылася... Ці дзеля гэтага ж я кахала яго, ці ж дзеля гэтага я замуж пайшла, каб цяпер сорам убачыць... Шлюха гэта, разлучніца праклятая! Абваражыла яна яго, ачмуціла...

- Арына, не чапай яе. Яна не  вінавата... Не дзеля яе гэта. Проста жыццё гэта мне не ў змогу. Не здавальняе мяне...

Арына ўраз схапянулася.

- Дык жа не! Не будзе гэтага, не будзе!.. Ты думаў - так проста  ад мяне адкараскаешся? Не!.. Я  - няхай, дык жа дзеці ёсць... Што ж ты сабе гэта думаў:  напладзіў, а цяпер - на, кармі,  гадуй... Не, пачакай!..

- Дзяцей я к сабе вазьму.

- Што? Дзяцей? Ад роднае маткі?  Каб я ды дзяцей сваіх аддала? На пагібель, на смерць? Ды няхай у мяне рукі, ногі паадсыхаюць, калі я кіну дзетак сваіх!.. Родныя мае, залаценькія! Хадзеце сюды, на бацьку зірнеце, як ён кідае сям'ю сваю, як ён вас, сваіх дзетак, зракаецца...

Сцёпка  з Манькай ля дзвярэй. Плакалі - горка, адчайна...

Даніла нічога больш не сказаў. Узяў шапку і выйшаў з хаты...

Ён  хацеў цяпер пайсці да каго параіцца, як пачаць справу аб разводзе. Але куды, к каму? Доўга перабіраў у думках сваіх сябрукоў.

«Змітровіч», - раптам у галаве мігнула.

І пацягнула да яго. Захацелася ўбачыць, паглядзець на яго, прыгледзецца, палюбавацца  на яго - маладога, прыгожага. Можа, з  зайздрасцю? Ну дык што ж!..

Даніла  пайшоў перш у клуб, але там не было Змітровіча. Пайшоў на кватэру - там заспеў.

Змітровіч сядзеў за сталом, нешта пісаў. Як убачыў Данілу, ветла ўсміхнуўся.

- Здароў, дзядзька! Як гэта затрапіў  сюды?..

Як  ні прыслухваўся Даніла, але не пачуў  у голасе Змітровіча нічога такога, апроч прыяцельскай ветласці. Сам трымаўся нацягнута, афіцыяльна.

- Па справе прыйшоў.

- Ну, ладна... Справа справай, але  сядай перш... Як маешся?

- Нічога сабе...

- Як з жонкай? Ваюеш?

- Вось аб гэтым і прыйшоў  да цябе. Сёння канчаткова гаварыў  з ёй, надумаў ужо развесціся. Прыйшоў да цябе папытаць, як  гэта зрабіць...

- Во! Даўно пара... Я ж казаў табе... А як яна, згодна?