Проблемы Чернобыля в Беларуской литературе

ПРАБЛЕМЫ  ЧАРНОБЫЛЯ У БЕЛАРУСКАЙ Л1ТАРАТУРЫ

А. С. Каралёва

Ужо больш за дваццаць год прайшло  з 26 красавжа 1986 года, Kani адбылася аварыя на Чарнобыльскай АЭС, i усё ж праблема Чарнобыля, радыяцьи да гэтай пары з'яуляецца актуальнай.

Чарнобыльская трагедыя змянiлa светапогляд, прымусша чалавека перагледзець сiстэму каштоунасцей. Пасля чарнобыльскай катастрофы зушм iншыя рысы нaбылi духоуная i сацыяльная культура нашага грамадства.

Пра праблемы духоунай культуры трапна зауважыу I. Шамякш у прадмове да зборнiкa "Прайсщ праз зону": "менавга з распаду духоунасщ i зачынауся, горка выспявау наш сумна вядомы Чарнобыль, каб потым ужо доужыцца распадам шчыльна пасеяных радыёнуклщау не толькi за дротам памянёнае зоны, аднак яшчэ багата дзе дальш, страката запэцкаушы плямaмi i карту Белaрусi. I як ш жaдaлi б некаторыя з нас забыцца пра Чарнобыль, адправщь яго чорныя дзеi пад скляпенш прошлaсцi, яны усё яшчэ грозяцца, лежачы пад нaшымi нaгaмi пляйстaрaмi радыёактыунага выкiду як не па усёй Бацькаушчы- не"[1, С. 3]. I, менавгга таму, чарнобыльскую катастрофу нельга раз- глядаць асобна, тольк як экaлaгiчную катастрофу. Каб зразумець Чарнобыль i пераадолець яго, нам трэба зiрнуць на гэтую праблему з пункту гледжання нашай культуры. I перш за усё такую магчымасць нам даюць шматлтя творы беларускай лiтaрaтуры пра Чарнобыль, у яюх адлюстроуваецца уся вастрыня сацыяльных, духоуных, маральных i экалапчных праблем, звязаных з чарнобыльскай катастрофай.

Пачынаючы з таго часу, як адбылася трагедыя на ЧАЭС, як сцвяр- джае Мiхaсь Тычына, "у розных вщах i жанрах сучаснай лгаратуры, ад щэалапчна мэтанаюраванай публщыстыю i да мастацкай вобразатворчасщ, назiраюцца спробы узняцца над чарнобыльскай трагедыяй, не толькi атсаць яе, але i асэнсаваць эстэтычна" [2, с. 19].

Шмат творау мастацкай лiтаратуры напiсана пра Чарнобыль, як лiрычных, так i празаiчных. Што тычыцца прозы, то трэба адзначыць, што кожны беларускi празаж пiша i падыходзiць па-рознаму да асэнсавання чарнобыльскай катастрофы. Напрыклад, у рамане С. Алексiевiч "Чарнобыльская малГтва. Хронiка прышласцi" пiсьменнiца дакументальна атсвае падзеi Чарнобыля, прыводзiць апавяданнi рэальных людзей i ix пачуццi i настрой Раман С. Алексiевiч можна адзначыць як iмкненне да прауды. У аснове яе рамана - рэальная падзея: выбух на ЧАЭС i яго трагiчны вынiк - памiранне лжвщатарау i людзей, яюя трапiлi у зону радыяцыi. Шсьменнща у сваiм творы "Чарнобыльская малггва" гаворыць пра тое, што чарнобыльская катастрофа - гэта катастрофа нашай будучынг Яна таксама гаворыць, што чалавек не зможа пераадолець чарнобыльскую трагедыю, пакуль ён яе не зразумее. "Чарнобыльская мальва" Святланы Алексiевiч - гэта, менавiта, адзiн з найлепшых творау, у яюм адлюстравана сама чарнобыльская катастрофа з усгмг яе рэалiямi, жаxамi, з усей яе безвыходнасцю. Эмацыянальнае уздзеянне у рамане дасягаецца за лгк псixалагiчнага напружання, якое не знiкае на працягу усёй "Чарнобыльскай малiтвы".

Некаторыя аутары у сваix творах робяць акцэнт не на самix падзеях Чарнобыля, а на тым, што адбылося пасля трагедыi: як змяншася жыццё звычайных людзей, як змяшуся ix светапогляд, i як змяншся ix каштоунасщ. Менавiта, такiя праблемы уздымаюцца у аповесцi В. Казько "Выратуй i памiлуй нас, чорны бусел". Аутар асобную увагу звяртае на тое, як змяшуся чалавек, асаблiва "маленью", вясковы чалавек, пасля чарнобыльскай катастрофы. Казько малюе казачны свет, у яюм людзГ знайшлГ сабе ратаванне ад наступствау каатстрофы.

Аповесць В. Карамазава "Краем  белага шляху" вылучаецца тым, што  у ёй яскрава паказаны глыбоюя  сацыяльныя праблемы паслячарно- былькага грамадства. Галоуная праблема, якую вылучае пiсьменнiк у сваёй аповесщ, гэта праблема алкагалiзму. В. Карамазау iмкнецца паказаць, што пасля катастрофы шмат людзей лiчыла, што гарэлка выратуе Гх. Аутар шша пра цэзарау, галоуным для яюх з'яуляецца чарка. Адзш з герояу аповесщ аднойчы зауважае: "Спшася краша! Чуеш? I нгякг гарбач яе ужо не уратуе. Калг ужо маткг спгваюцца - канец усяму, Валетау!.." [3, с. 284]. Там жа, у аповесщ В. Карамазава дадаецца: "Цэзару галоунае - гарэлка, а за гарэлку лепш - чарнша. Мазп залье, тады щхГ, не бунтуе, не успамшае пра цэзш i стронцый, нават жыццю рады. Дзяржава гэта ведае - залГвае зону чарнглам. Яна, кармщелька, i чутку пусцша, што чaрнiлa вымывае з юшок радыяцыю" [3, с. 302]. Выдатнай з'яуляецца не толькi проза на тэму Чарнобыля, але таксама i пaэзiя. Бадай, што кожны з сучасных белaрускiх паэтау так щ iнaкш закрануу тэму Чарнобыля у сваёй творчaсцi. Можна сустрэць чaрнобыльскiя матывы у творчaсцi Э. Акулша, А. Зэкава. Цэлыя зборшю пaэзii М. Мятлiцкaгa расказваюць пра Чарнобыль, таму што яго родная вёска апынулася у зоне адсялення.

Асобнае месца займаюць менaвiтa паэмы  пра Чарнобыль. Паэмы Я. Сшакова "Одзiум" i С. Зaконнiкaвa "Чорная быль" - гэта глыбока фшасофсюя паэмы, у якiх разам з цяжкiмi экaлaгiчнымi пытaннямi, паустаюць тасама i пытaннi агульнакультурныя, агульначалавечыя, выкшканыя чарнобыльскай катастрофай. Так, напрыклад, С. Законшкау у сваёй паэме "Чорная быль" ашсвае Чарнобыль як трагедыю сацыяльнай i духоунай культуры.

Таюм чынам, трэба зрaбiць выснову, што кожны твор пра Чарнобыль - гэта не проста атсанне падзей, яюя адбывалюя падчас катастрофы. У творах пра Чарнобыль тсьменнт перш за усё намагаюцца знaйсцi выйсце з чарнобыльскай катастрофы, зразумець яе i асэнсаваць.

Л1таратура

1. Шамяшн I. Прайсщ праз зону: Проза, паэз1я, публщыстыка / Уклад. I. Бутов1ч. Прадм. I. Шамяк1на. Мн., 1996.
2. ТычынаМ. Выратуй i пам1луй // Беларусь. 1994. № 8.
3. Карамазау В. Аброчны крыж. / Аповесщ, апавяданш. Мн., 1994.