Геронтология(грекше geron және logos – ілім) – адамның және жануарлар
организмінің қартаю заңдылықтарын зерттейтін
ғылым. Егде тартқан және қартайған адамдардың
ауруларын клиникалық медицинаның гериатрия (грекше geron және іatreіа – емдеу) деп аталатын
бөлімі зерттейді. 20 ғасырдың 30–40-жылдары Қазақстанда қариялар мен мүгедектер үйі, геронтологиялық
және гериатриялық кабинеттер (Алматы, Қарағанды, т.б.), ауруханаларда гериатриялық бөлімдер
ашылды, жүйелі зерттеулер жүргізіле бастады.
Бұл зерттеулердің нәтижесінде қартаюдың
әлеум.-гигиеналық себептері мен клиник.
белгілері анықталды; адам жасының ұлғаюына
байланысты жүрек пен қан тамырларында
пайда болатын өзгерістер зерттелді; егде
тартқан және қартайған адамдардың әдетте
байқалмайтын жүрек ақауларына сипаттама
берілді. Физиол. және биохим. көрсеткіштердің
қалыпты деңгейі анықталып, егде тартқан
және қартайған адамдардың денсаулығын
тексеру әдістемесі ұсынылды. Кейбір дәрілердің
қартайған организмге тигізетін әсері,
вегетативтік жүйке мен лимфа жүйесіндегі морфол. және гистохим. өзгерістер
зерттелді. Қарттар мен егде жастағы адамдардың
психикасы мен мінез-құлық ерекшеліктерін, жас психологиясының
бір саласы геронтологиялық психология
зерттейді. Ол қартаюдың белгілерін, яғни адам организмінің функционалдық мүмкіндіктерінің
(сыртқы әсерлерді қабылдауы көмескіленіп,
қимыл белсенділігі баяулауы, күш-қуатының
азайып, денсаулығының нашарлауы) біртіндеп
төмендеуін қарастырады. Психика функцияларындағы (зерде, ес, зейін, т.б.) өзгерістер бір жақты ғана
байқалады. Қарт адамдардың психикасына
интеллектуалдық және эмоционалдық «ішкі
әлемге кету», өткізген өмірін бағалау
мен ұғынуға байланысты қайғыру, өміріндегі
басты мақсаттары орындалмаса, өкіну,
түңілу сияқты қасиеттер тән болады. Алайда
қартаюды тек регрессивтік құбылыс деп
қарамау керек. Қартаю дамудың бір кезеңі. Бұл кезеңде адамның рухани жетілу деңгейі
жоғары болады. Мыс., қанағаттану, парызын
өтеген жағдайда өмірге ризашылық, мейірімділік,
т.б. қасиеттермен қатар кемелденген адамдардың
даналыққа жетуі – осы қартаю кезінде
орын алатын құбылыс. Қарт адамның шығарм.
белсенділігі жоғары болатындығы жиі
байқалады. Қартаюдың психик. ерекшеліктері
мен өзгерістеріне ерте кезден назар аударылса
да, Геронтология ғылыми пән ретінде егде
жастағы адамдардың көбеюі, олардың жұмысқа
қабілеттілігі мен тұрмыс жағдайының,
сондай-ақ іс-әрекетінің сипаты мен құндылықты
бағдарларының өзгеруіне, яғни жеке адамның
даму мәселелеріне, т.б. байланысты пайда
болды. Геронтологияның қазіргі кездегі
негізгі міндеттеріне адамды кәрілікке
дайындау, егде жастағы адамдар мен қарттардың
белсенді әрі толық өмір сүруі амалдарын
зерттеу, т.б. жатады.[1][2][3]