Жүрек қызметін зерттеу әдістері (ЭКГ)» тақырыбы

Ф КГМА 4/3-04/02

                                                                                                                 ИП № 6 УМС при КазГМА

от 14 июня 2007 г.

 

Қарағанды мемлекеттік  медицина академиясы

Физиология  кафедрасы

 

 

 

 

 

 

 

 

Д Ә Р І С

 

 

«Жүрек қызметін зерттеу әдістері (ЭКГ)»  тақырыбы

 

 

 

 

 

 

 

 

«Функционалды диагностика негіздері» пәні

 

051301 «Жалпы медицина»  мамандығы 

 

 3  курс

 

Уақыты  1 сағат

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қарағанды 2009 ж.

Кафедра мәжілісінде талқыланып және бекітілген

№ 11 а  Хаттама 01.04. 2009 ж.

 

 

Кафедра меңгерушісі                                      Ф.А. Миндубаева

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

• Тақырыбы:  Жүрек қызметін зерттеу әдістері (ЭКГ).

 

 

• Мақсаты: қалыпты ЭКГ,  ЭКГ тіркеуі және клиникада маңызы.

 

 

 

• Дәрістің  жоспары:

1. электрокардиографияға кіріспе

2. ЭКГ тіркеуі 

3. қалыпты ЭКГ (тісше, сегмент,  интервал)

4. Экстрасистола

5. Жүректің дірілі және  жыпылықтануы 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Жүрек жұмысын зерттеу  әдістері

Физиологиялық (таза эксперименттік) және клиника-физиоло-гиялық әдістер болып екі топқа бөлінеді.

Жүрек қызметін физиологиялық эдіспен зерттеу үшін жануар-дың көкірек қуысын ашады да, жазу аспабыи тікелей жүрекке тіркейді. Бұл физиологияда «қанды әдіс» деп те аталады.

Қлиника-физиологиялық здіс жүрск жұмысын қан шығармай тексеруге мүмкіндік берсді. Бұл әдіспен әдеттс сау адамнын да, науқас адамның да журегі зерттеледі. Қлиника-физиологнялық әдістер: палыгсщия (сипап ұстау) — жүрек түрткісінің орнын та-бу; перкуссия (тықылдату) — жүрек шекарасын аныктау; аускультиция (тыңдау) — жүрек дыбыстарын естіп тану; фоно-кардиография (ФҚГ) — жүрек дыбыстарын жазып алу; электро-кардиография (ЭҚГ) — жүрек биотогін жазып алу; вскторкар-диография (ВКГ) — жүрек тогыныц бекторлық мөлшерін жазып алу; баллистокардиография (БКГ) — жүректің қан айдаудағы баллистикалық құбылысын жазып алу; динамокардиография (ДКГ)—жүректід қан айдауына байланысты кеуде білігінің ыгы-суын жазып алу; эхокардиография — ультрадыбысты колданып жүректің қан айдау функцпясына байланысты ет құрылысынын, кақпақшаларының және қуыстарының өзгерістерін байқау, реит-генмен яерттеу.

Пальпация — сипау, ұстау әдісі. Мұнымен жүрек түрткісінііі юрныц жоне күшін білуге болады. Жүрек қарыншалары жиырыл-Уан кезде жүрек еті қатайып, онын. ені кеңеніп, ұшы көтерілігт көкіректің алғы қабырғасына соғылады, сөйтіп жүрек ұшы тиген >Қер лүпілдеп тұрады. Сау адамның жүрек түрткісі сол жақта ббсінші және алтыншы қабырғалар аралырында, сол бүғананьщ қақ ортасынан төмен қарай өткізілген сызықтың бесінші қабырга аралығымен түйіскен жерінен 1 см оңға қарай орналасқан. Жү-рек түрткісінің көкірекке соғылу қарқынына қарап, жүрек етініқ жиырылу күшін шамалауға болады, ал түрткінін, орны жүректін сол жақ шеті әдеттегідей екенін көрсетеді.

Перкуссия — жүрек шегін анықтау. Ол үшін көкірекке та-қалған саусақты екінші қолдың саусағымен не жазык металл ті-лікті медициналық резсңке балғамен қаққан кезде пайда бола-тын дыбыс ерекшелігін есксріп жүрек шегін анықтауға болады.

Қөкірек қуысын ауага толы өкпе ткані  кернеп тұрады. Екі өкпеніц аралырында ауасыз ағза — қанға толы жүрек орналас-қан. Қөкіректі өкпе түсынан қақса, өкпеге тән ашық дыбыс, ал жүрек тұсынан қақса қатқыл (үнсіз) санды қаққандағыдай ды-быс естіледі. Осы екі дыбыстың шекарасын анықтау арқылы жү-ректіц он, сол және үстіңгі шектері табылады. Жүректің төменп Іпегі анықталмайды, өйткені жүрек астында бауырдыц сол жақ бөлігі орналасқан. Бұл бөліктен жүрек тұсындағыдай сәл қатац (үнсіз) дыбыс естіледі. Жүректің сол жақ шегі бесінші қчбпрга аралығында бұғананың қақ ортасынан төмен қарай тартылған сызықтан оңға карай 0,5—1,0 см жерде, оң жақ шегі төртінші қабырға тұсында төс сүйегінің он, жақ шетінен сыртқа қарай 1,5—2 см жерде, ал үстінгі (жоғарғы) шегі сол жақтағы үшініпі қабырға аралығында төстіц сол жақ шетіне жақын жерде орна-ласқап.

Аускультация —  жүрек дыбыстарын фонеидоскоп нс стета-скоп арқылы тыңдау. Жүрек жиырылып — босаған сайын екі түрлі дыбыс (тон) естіледі. Бірінші дыбыс (тон) қарынша жиы-рылған кезде иайда болады. Сондықтан ол спстолалық тон дсп аталады. Ол сәл катқыл (үнсіз) созыңқы дыбыс, 0,11—0,12 се-кундқа созылады. Бұл тон көптеген систола кезінде өтстін физио-логиялық кұбылыстарға байланысты. Систола кезінде қарынша етініц ширығып қатаюы, жақтаулы қақпақшалар жабылып, емі-зікіпе еттер құрамындагы тарамыс жіпшелердің тартылуы, айшық кақпақшалар ашылып, канның қолқа мен өкпе сабауына айда-луы нәтижесінде бірінші тонга тән дыбыстар жиынтығы пайда болады. Алайда бірінші тонның негізі — жүрек етінің ширығып, жиырылуынан туған дыбыс. Расында да жүрек қакпакшаларын ойып алып тастаған күнде де бұл тон жойылмайды. Бірінші тон жүрек түрткісі тұсында айқын естіледі. Белгілі бір ауру салда-рынан жүрек кақпақшалары толық жабылмай ішінара сацылау қалса, қан қақпақшалар арасындағы саңылаудан систола кезін-Де кері ағуы мүмкін. Мүндай жағдайда бірінші тонға систолалык шуыл араласады. Қақпақшалар тұсындағы тесік тарылса одан өтетін қанныц көлемі азаяды да, қан қысымы күшейеді, ОСЫРЗН/ орай тиісті систолалық шуыл пайда болады.

Жүректің екінші тоны айшық қақпақшалардың диастола ке-зінде жабылуынан пайда болады. Соидықтан ол диастолалық тон не қақпақша тоны деп те аталады. Бірінші тонға қарағанда ол ашық, жоғары (шыңыл) әрі қысқа келеді. 0,07—0,08 секундқа созылады. Екінші тон екінші және үшінші қабырғалар аралы-гында, төстіц оң жоне сол жиектеріне тақау жерде жақсы естіле-ді. Қолқаның айшық кақпақшалары жабылған сәтте пайда бол-ган дыбыс төстіц оң жағынан, ал өкпе сабауының айшық кақпақ-ніалары жабылған кезде пайда болған дыбыс төстің сол жағынан сстіледі.

Фонокардиогорафия — жүрск тондарын жазып алу. Арнайы аспап — фонокардиограф арқылы жүректің төрт тоны жазып алы-нады. Олардың екеуі, атап айтқанда бірінші және екінші тондар аускультация (тыңдау) кезінде естіледі. Үшінші және төртінші тондар естілмейді: олар қарыншалар босаған кезде (диастола) пайда болады. Үшінші тон диастоланың қанга толу кезеңінде, ЯРНИ қан жүрекшеден қарыншага құйылған мезгілде, ал төртінші тон пресистола кезеңінде, қосымша қан жүрекшеден қарыншара ойысқан сәтте туады.

Электрокардиография (ЭКГ)

Жүрек еті қозған кезде көптеген ет талшықтары теріс заряд-қа көшеді де, қозбай қалган ет талшықтары бұрынғысынша оц .зарядын сақтап қалады, сөйтіп қозған жәие қозбаган миоциттер арасында электр айырмаиіылыры, яғни электр потенциалы туады. Вүл потенциал бслгілі бір тканьдер арқылы бүкіл денеге тез та-р*ап кетеді. Сондықтан оны қолға, аяққа, кеудеге койылған элект-родтар арқылы электрокардиограф аспабымен жазып алуға бо-лады. Ол үшіи әдетте үш түрлі биполярлык стандарттық тіркеу әдісі колданылады .

Бірінші стандарттық тіркеуде электродтар оң қол мен сол қол білезіктеріне, екінші тіркеуде оң қол мен сол аяққа, ал үшінші тіркеуде сол қол мен сол аяққа байланады. Электрокардиограф-пен жазып алынғаң қисық сызық — электрокардиограмма латын алфавитінің соңғы әріптерімен (Р, р, Р, 5, Т) белгілеііген бес тістен түралы. Онын, үшеуі (Р, К, Т) электр осінен жогары, екеуі (Р, 5) төмсн карай бағытталған.

Жүрек етінде туған қозу, деполярпзацияға  тән заряд мио-кардтың бір жерінен  екінші жеріне көшіп біртіндеп барлык, ет талшықтарын қамтиды. Электрокардиограмма тістері миоциттер деполяризациясы мен реполяризациясына сәйкес келеді. Р — ті-сі екі жүрекше қозған ксзде туған ток жиыитығын көрсетеді. Оц жоне сол жүрекшеде туғаи токтар қосылып, жинақталмаса ЭҚГ-да кос Р тісі пайда болады. Р мен ^ аралығы 0,12—0,18 секундқа созылады, ол қозудың атриовентикулярлық түйінінен,. Гис шоғырына өту жылдамдығына байланысты. Ауруға шалдық-кан адамда, осы түйіц (Гис шоғыры) жарақаттанса, Р—(^) уақыты үзарады, кейде қозу жүрекшеден қарыншаға өтпсй қалады.

Р, К, 3, Т — тістері қозудың (деполяризациясын) қа-рынша еттеріне таралуын, одан әрі  онын, «сөнуін» (реполяризация-сын) көрсетеді. Сондықтан бұл тістер қарынша  комплексі деп аталады. р —  тісі екі қарыншаны бөліп тұрған перденің сол жақтагы орта бөлігінің деполяризацияланган (сол зарядталған) кезінде пайда болады. К — тісі қарынша пердесініц төменгі жа-ғына және карыншалардыц ішкі бетінен сыртына қарай сол за-рядтыц таралуын көрсетеді. 5 — тісі қарыніпалардың түп жағын-лағы ст талшықтарының деполяризациясыиан пайда болады. Со-нымен 5 — тісі пайда болған кезде қозу қарыншаны тұтас қам-тиды. Т — тісі карыніпалардыц реполяризациясын көрсетеді. Қа-рыншада деполяризация оның ішкі бетінен (эндокардтан сыртқы бетіне эпикардқа) қарай тараса, реполяризация керісінше, қа-рыншаның сыртқы бетінеи басталып, ішкі бетінде бітеді.

Электрокардиограммадан жүрек  қызметі туралы біркатар мағлүмат алынады: тістердің биіктігін (амплитудасын) өлшеу арқылы жүректің жиырылу күшін  жорамалдауға болады. Жүрек циклы  мен оның кезеңдерінің ұзақтығы анықталады. Р мен Т аралығын өлшеу арқылы систоланың үзақтығы есептеп шыға-рылады. ал Т—Р"аралығы диастола ұзақтығын көрсетеді. Р—Р аралығы қозу процесінің атриовентрикулярлық түйіні мен Гис шоғырынан өту жылдамдылыгын сипаттайды. 5—Т сегменті электрлік изолиииядан ығысса, жүректіц қан тамырлары аркылы коректенуінің нашарлағаныи көрсетеді. Электрокардиограмманы

талдай отырып, жүректің минутына канша рет және қаидай ыр-.гақпен соққаныи анықтауға болады.

Электрокардиограмманы пайдалана  отырып, жүрек ауруларын нақты анықтауға болады.

Векторкардиография (ВКГ)—жүрек еті тогының мөлшерін жоне электр осінін. бағытыц (векторын) жазып алу әдісі. Вектор-кардиограмма имектеліп барып ұштары қабысатын үш түрлі іл-мсктен (Р, Р, К, 5, Т) тұрады.

Жүрек етініц орекет потенциалы оның жиырылуынан бүрын яғни қозу басталған кезде пайда болатынын Қелликер тәжірибе-сінен көруге болады.

Наркозбен ұйықтатылган егеуқүйрықтың  көкірегін ашып, со- • гып тұрған жүрегінің үстіне бақаның ет-жүйке  препаратының шонданай жүйкесін салса, балтыр еті жүрек соғуына сәйкес ке-летін ыргақпен жиырылады. Мүның себебі жүректің әрекет по-тенциалы балтыр стін тітіркендіреді. Жүрек еті мен балтыр еті-пің дара жиырылу сызығын жеке-жеке жазатын болсақ, журек етінің латенттік кезеңі балтыр етінікіне қарағанда ұзақтау екенін байқауға болады, сондықтаы балтыр еті ертерек жиырылады. Бұл, әрекет потенциалының жүрек жиырылуынан бұрын пайда болатынын көрсетеді. Демек, әрекет потенциалы жүрек жиырылып тұрранда, ҚОЗРЗІІ кезде пайда болады. Электрокардиограмманыц тістері жүрек етінің жиырылуы емес қозу жағдайын көрсетеді.

 

 

Жүрек етінің қозғыштық қасиетінің кезеңдері

     Жүрек миоциттерінің  әрекет потенциалы 4 кезеңнен турады :

1. Шапшаң деполяризация кезеңінде  кардиомиоциттер мембранасының  Nа+ иондарына өткізгіштігі өте күшейіп, олармен бірге Са+ иондары да жасушаларға өте бастайды.

2. Баяу реполяризация не жазық  кезеңінде мембрагагың өткізгіштігі  Nа+ иондарына нашарлайдыда, Са+ иондарына  жоғарылайды және жасушалардан  К+ иондары шығатын каналдар  ашыла бастайды.

3. Шапшаң реполяризация кезеңінде  мембрананың К+ иондарына өткізгіштігі  күшейеді. К+ жасушалардан сыртқа  шығады, ал Са+-ді өткізетін мембрана  каналдары жабылып қалады.

4. Босаңсудың баяу деполяризациясы  не өзінен өзі  спонтандық  пайда болатын кезеңде жасуша мембранасы Nа+ мен Са+ иондарын жасуша ішіне қарай жайлап өткізе бастайды. Бұл кезең көбінесе пейсмейкер кардиомиоциттеріне тән.

      Жүрек етінің қозғыштығы қаңқа етінен едәуір төмен, ал біріңғай салалы еттке қараранда біраз жоғары. Осымен байла-нысты жүрек етінің қозу табалдырығы қаңқа етінікінен жогары, ал біріңғай салалы етінен төмен болады.

Жүрек еті қозғанда оның қозғыштық қасиеті өзгеріп отырады. Мүны жорарыда келтірілген әрекет потенциалымен жиырылу және қозғыштық кезеңдері үлгілерінен (29-сурет) көруге бо-лады.

Әрекет потенциалының ең жогарғы  нүктесінен («шың») бастап баяу реполяризация кезеңінде жүрек етінің қозғыштық құлдырап тіпті «О»-ге дейін төмендейді. Бұл кезде (0,27 с) жүрек еті систолада болады және ең күшті тітіркендіргіштерге де жау-ап бермейді. Жүрек етінің осы «қозбайтын» кезеңі абсолюттік . рсфрактерлік кезеқ деп аталады. Бұл кезеңнен кейін жүрек еті-нің қозғыштық дәрежесі бастапқы кезде өте төмен болады да біртіндеп көтеріліп бүрынры жиырылмаған кездегі қалпына ке-леді. Жүрек еті қозғыштығының бастапқы деңгейінен төмен мезгілі салыстырмалы рефрактерлік кезең деп аталады. Бүл кезең-дс жүрек еті оған әсер ететін күш қозу табалдырырынан әлде-қайда жогары болса рана жауап береді. Жүрек қозғыштығының салыстырмалы рефрактерлық кезеқі әрекет потенциалының шап-•аац реполяризация кезеңіне сәйкес келеді және жүрек еті босай бастағанда, яғни диастола басталған ксзде кездеседі.

Салыстырмалы рефрактерлік кезеңнен соқ жүрек етінің қозгыштық дәрежесі бастапқы тыныштық жағдайдағы қалпынан жогарылап барып қайта төмендейді. Қозғыштық дәрежссінің күшею уақыты супернормальдық (қалыптарыдан жоғары) кезеқ деп аталады. Бұл кезенде жүрек еті қоздырғыш күш қозу табал-лырырынац төмен болса да жауап бере береді. Қозғыштық дә-режесініқ супернормальдық кезеңі орекет потеициалынық диа-столалық деполяризация мезгіліне және жүрек етінің толық бо-саран уақытына тап болады. Қорыта келгенде, жүрек етінің козғыштығы үш кезеңнен (абсолюттік, салыстырмалы рефрактер-лік, супернормальдық) тұрады, олар әрекет потенциалы кезінде туады да жүрек қызметінің белгілі бір кезеңдеріне сәйкес келеді. Демек, қозгыштық дәрежесі миоциттер мембранасының ион өт-кізу қабілетіне жоне жүрек етінің жиырылу-босау кезеңдеріне байланысты.