Сынықтар

Дененің ашык жерлерін де мактамен орауға болады. Мақтамен оралған жақтау үстіңгі жағынан дәкелі бинтпен бекітіледі, оны кол-аяқ формасы мен көлемі бойынша бүгіл салу керек (ол үтттін өзіне немесе баска сау адамға салып көру қажет). Дайын жақтауды бекіту (бүгіліп, мақтамен оралған) дөкелі бинтті ал ол колда болмаған кезінде — үшкіл орамалды, орамалды, ішкі киім етегін, жіп-арқанды, бау-белдікті ңолданумен жүзеге асырылады. Бұл кезде кол-аяқ физиологиялык жағдайға келтіріледі. Аяқтың сынуы кезінде жаңтау (тасымалдағыш) аяктың түзетілген жағдайында салынады.  

Жактауды  салудың негізгі ережелері: сүйектің сынуы кезінде кем дегенде  сынған жерге жақын жатңан екі  буьш оралатындай етіл жақтауды салу керек (яғни сынақтан биік жөне төмен).

Мысалы:

балтыр сүйектерінің сыну кезінде — тізе жөне аяқ басы-балтыр буындарын орап алу;

иык сүйегінің сынуы кезінде — иык, шынтак жөне көрі жілік білезік буындарын орап алу;

жамбас сүйегінің сынуы кезінде — жамбас, тізе жөне аяқ басы, балтыр буындарын орап алу.  

Қол немесе аяқ басы саусактарының ұштарын (егер олар закымданбаса) таңғыштан бос калдырады (кол-аяктың кан айналымьш тексеру үшін);  

Қолды иммобилизациялау үшін сым томір Ішмпгс* сатылы жактаулар (Крамер), фанер жөне картоп жнк таулар, үшкіл орамалмен байлау жөне т.б. колданмлнды; аяқ үшін — Дитерихс арнайы тасымалдағыш жақтаулпрып (ағаш) немесе бірнеше үлкен сатылы Крамер жактауы қолданылады. 

Бас сүйегі, бұғана, ңабырға, омыртқа, жамбас сүйектері, қол-аяқ сүйектерініц сынуы кезіндегі алғашқы медициналық жәрдем көрсету тәсілдері

(иммобилизацияның  табельді және  қолда бар құралдарын пайдаланумен)   

Бас сүйегі сынғанда: зардап шегушіні зембілге жатқызып, тезірек емдеу мекемесіне жеткізуді камтамасыз ету керек. Жүрек қызметі бұзылған кезде камфора немесе кофеин, ал тыныс алу өлсізденгенде—лобелин жөне жасанды тыныс алдыру қолданылады. Ми шайкалғанда морфин енгізуге болмайды (өйткені, тьшыс алуды жауып калуы мүмкін). Тасымалдау кезінде зардап шегушінің жағдайын (тамыр соғуы, тыныс алуы) бакылап отьфу кажет, басын бір кырьша бұрьш жатқызып (құсыққа түншығып калмауы үшін) жөне оны мақта-дөкеден жасалған дөңгелек үстіне жаткызады (көрпе, киім, макта, сабан салынған қапқа немесе үрмелі резеңке дөңгелекке).

Соғып алу, буынның шығуы, сіңірдің созылуы, олардың белгілері

Соғып алу—жұмсақ тіндердің бұзылуы, көбінесе құлау немесе бір нөрсеге ұрьш алу кезінде пайда болады; бұл кезде тері, ұсақ тамырлар зақымданады; тіндерде кан қүйылуы немесе жиналуы (канды ісік) пайда болады.

Белгілері: ауру сезімі, ісуі, қанталау, қол-аяқтың козғалысының аздап шектелуі, тек кейбір жағдайларда (ішті, жұмыртқаны соғып алу) шок кұбылысы немесе дене кызуының аздап көтерілуінің байкалуы мүмкін.

Буынның шығуы — буын айналасындағы сүйек ұш-тарының жылжып кетуі, иық, шынтак жөне жамбас буындарының жиі шығуы, ал кейбір жағдайда қол саусақтарының жөне теменгі жак сүйек буындары шығып кетеді. Буьш қапшығының жарылып кетуі мүмкін, буын айналасындағы байламдардың, бұлшык еттін, сіңірдің, терінің, тамырдың, жүйкенің, сүйектің зақымдануы.

Белгілері: зақымданған буынның ауыруы, қол-аяктың қозғалысқа келмей қалуы, буынның өзгеруі, буын басы-ның баска жерден табылуы, тексеру кезінде созылмалы болуы.

Буын аралығының созылуы мен үзілуі — буын тұсындағы шұғыл козғалыс кезінде буын аралығының созылуы жөне үзілуі мүмкін көбінесе аяқ-басы — балтыр буынынын тұсында, ал баска жерлерде (тізе, көрі жілік, білезік буынында жөне т.б.) сирек болады.

Белгілері: соғып алу кезіндегідей, бірақ буын аралығы бекітілген жерлерде жанға батарлық жөне қатты ауру: кол-аяқ козғалысы шектеліл, кейде буьш қуысына кан күйылуы (канды буын) мүмкін.

Ашық және жабық сынықтар кезінде алғашқы меди-циналық жөрдем көрсетудің (АМЖК) жалпы ережелері

АМЖК кезінде сыныктардың аскынып кетпеуіне (жаракатты шок, қансырау жөне т.б.) көп көңіл бөлінеді. Ең алдымен, шок немесе артериядан кан кету кезінде (аз уақытка жгут салынады) жөрдем көрсетіледі. Үлкен түтікті сүйектердің (жамбас жөне т.б.) сынуы кезінде зардап шегушіге шоктың алдын алу жөне ауыру сезімін азайту үшін ауыруды басатын дөрілер (промедол, морфин жөне т.б.) енгізіледі. Морфинді қабырға, жамбас жөне т.б. сынуы кезінде колдануға болады.

Зақымданған кол-аяқты иммобилизациялау керек (уакытша бекіткіш таңғыш немесе қол-аяқтың, дене бөліктерінің козғалысы мен тыныштығын қамтамасыз ететін тасымалдағыш жақтаулар салынады). Олар:

1. ауыру сезімін (шоктың алдын алу) азайтуға ;
2. жаракаттық бүлінудің (жұмсак тіндер мен ішкі органдар) пайда болуына жол бермеуге;
3. ашық сынық кезінде жара жүщіасы пайда болуы мен дамуының қаупін азайтуға;

4) сынық сүйектерінің бітіп кетуі үшін қолайлы жағдайлар жасауға көмектеседі.

Егер ашық сынык болса, онда жақтауларды салмас бұрын жараны еңдеп, стерильді тащыш салу керек. Жараға жүкпа түспеу үшін, сүйек сынықтарын түзетуге болмайды.

Зақымданған ошақта стандартты жақтаулардан басқа жасаңды (колда бар) жақтаулар (ағаштан, шыбықтан, ағаш қабығынан, кабықшадан, сабан байламынан, картон қағаздан, қолшатырдан, күректен, сүңгі пышактан, мылтықтан жасалған) колдануы мүмкін.

АМЖК қолдануындағы түрлі стандартты жақтауларды пайдалану керек: металдан жасалған (мысалы, Крамер сатылы жақтаулары) ағаштан жасалған (Дитерихс типті жақтаулар), кейде пластмастан жасалған (кол-аяқты ыстык суға түсіргеннен соң оларды реттейтін).

Жақтаулар — алдын ала мақта немесе баска матамен оралады; жақтаудың бір бөлігін киім үстінен (соғыс немесе кыс кезінде) салады, оның астында жараға салынатын стерильді таңғыштар қалады.

Дененің ашык жерлерін де мактамен орауға болады. Мақтамен оралған жақтау үстіңгі жағынан дәкелі бинтпен бекітіледі, оны кол-аяқ формасы мен көлемі бойынша бүгіл салу керек (ол үтттін өзіне немесе баска сау адамға салып көру қажет). Дайын жақтауды бекіту (бүгіліп, мақтамен оралған) дөкелі бинтті ал ол колда болмаған кезінде — үшкіл орамалды, орамалды, ішкі киім етегін, жіп-арқанды, бау-белдікті ңолданумен жүзеге асырылады. Бұл кезде кол-аяқ физиологиялык жағдайға келтіріледі. Аяқтың сынуы кезінде жаңтау (тасымалдағыш) аяктың түзетілген жағдайында салынады.

Жактауды салудың негізгі ережелері: сүйектің сынуы кезінде кем дегенде сынған жерге жақын жатңан екі буьш оралатындай етіл жақтауды салу керек (яғни сынақтан биік жөне төмен).

Мысалы:

• балтыр сүйектерінің сыну кезінде — тізе жөне аяқ басы-балтыр буындарын орап алу;
• иык сүйегінің сынуы кезінде — иык, шынтак жөне көрі жілік білезік буындарын орап алу;
• жамбас сүйегінің сынуы кезінде — жамбас, тізе жөне аяқ басы, балтыр буындарын орап алу.

Қол немесе аяқ басы саусактарының ұштарын (егер олар закымданбаса) таңғыштан бос калдырады (кол-аяктың кан айналымьш тексеру үшін);

Қолды иммобилизациялау үшін сым томір Ішмпгс* сатылы жактаулар (Крамер), фанер жөне картоп жнк таулар, үшкіл орамалмен байлау жөне т.б. колданмлнды; аяқ үшін — Дитерихс арнайы тасымалдағыш жақтаулпрып (ағаш) немесе бірнеше үлкен сатылы Крамер жактауы қолданылады.

Бас сүйегі, бұғана, ңабырға, омыртқа, жамбас сүйектері, қол-аяқ сүйектерініц сынуы кезіндегі алғашқы медициналық жәрдем көрсету тәсілдері

(иммобилизацияның  табельді және қолда бар құралдарын пайдаланумен)

Бас сүйегі сынғанда: зардап шегушіні зембілге жатқызып, тезірек емдеу мекемесіне жеткізуді камтамасыз ету керек. Жүрек қызметі бұзылған кезде камфора немесе кофеин, ал тыныс алу өлсізденгенде—лобелин жөне жасанды тыныс алдыру қолданылады. Ми шайкалғанда морфин енгізуге болмайды (өйткені, тьшыс алуды жауып калуы мүмкін). Тасымалдау кезінде зардап шегушінің жағдайын (тамыр соғуы, тыныс алуы) бакылап отьфу кажет, басын бір кырьша бұрьш жатқызып (құсыққа түншығып калмауы үшін) жөне оны мақта-дөкеден жасалған дөңгелек үстіне жаткызады (көрпе, киім, макта, сабан салынған қапқа немесе үрмелі резеңке дөңгелекке).

Бұғана сьшғанда: сынған жерді басып көргенде, ондағы майысулардьщ болуы байкалады. Жөрдем көрсету кезінде колтык астына мақта немесе дөкеден жасалған тығыз калткы койыльш, сосын зардап шегушінің қолын шынтақ буынынан бүгеді, иық сүйегін денеге қатты қысып тұрып, оған қолды мьщтап бинтпен орайды немесе үшкіл орамалмен бекітеді.

Қабырға сынганда: тура (жоғарыдан күлаганда, соккы тигенде) және тура емес (кеуде клеткасы қысылғанда) жаракаттар нөтижесінде пайда болады. Бір уакытта қабырғадағы өкпе қабы, қабырғааралык тамырлар мен жүйкелер, кейде өкпе, бауыр, көк бауыр да закымдануы мүмкін. Қабырғаның өткір сынықтары өкпеге закым келтіріп, пневмоторакс пен ішке қан кету дамуына ыктал етуі мүмкін.

  Иммобилизация — барынша дем шығару кезінде кеуде клеткасына нығыздалған айналма таңғыш салу. Ауру сезімі

мен жөтелді азайту үшін промедол жөне кодеин қолданы-лады. Көптеген сыныктар, ішкі органдардьщ закымдануы, пневмоторакс жөне жаракаттьщ тұншығу кездерінде жарты-лай отырған жағдайға тасымалданып, емдеу мекемесіне жіберіледі, зардап шегушінің жағдайы бақыланады.

Омыртқа сынғанда: бұл аса ауыр закымдану; жамбас суйектері қызметінің бұзылуына, қол-аяқтьщ сал болып қалуына өкеп соқтыратьш жұлынның жаншылуымен коса беріледі. Сынықтар ашық, жабык, асқынған, аскынбаған, жаншылған болуы мүмкін.

Алғанщы медициналык жөрдем көрсету кезінде жұлынның жаншылып калуын (закымдануын) тудырмас үпгін, омыртқа бүгілуін боддырмау қажет. Арнайы уақытша белгілеулер — зардап шегушіні етпетінен абайлап зембілге салады, иық асты мен бас жағына жастьщ немесе қалтқы кояды. Жұмсақ зембілге аркасымен жатқызғанда, оған ағаш жайма тақта, фанер, кең тактайша немесе бірнеше ұзын фанер жактаулар салынады (аурудың аркасына жөне бүйіріне тәрт фанер жақтауларды бинтпен орап байлап қоюға болады).

Мойын омыртқалар сьгаған кезде — зардап шегушіні зембілге аркасымен жатқызады, ал мойьш астына (кейде иьщ астына) жастык немесе бүктелген киім, мүмкіндік болса, мойьш астына макта жағальщ сальшады (мақтаньщ қалын қабатымен орап, дәкелі бинтпен таңу). Жаракаттьщ шок күбылыстары кезінде шокка карсы шаралар жүргізу жөне тездетіп емдеу мекемесіне жеткізу.

Жамбас сүйегі сынғанда: зардап шегушіні керпемен жабылған жайма тақтаға жаткызады (тактай немесе фанер) жедел түрде емдеу мекемесіне жеткізеді. Сынықтар жай (жамбас сүйегі тұтастығының бұзылмауы) жөне күрделі (жамбас сүйегі тұтастығыньщ бүзылуы) больш табылады; сондай-ақ ұршыктық ойықтың сынуы — сан сүйегінің шығуымен жөне сан сүйегінін шьщпауымен де ажыра-тылады. Соңғылары жамбас сүйегінің асиметрияға үшырауына немесе кисаюымен, ауырсынғыштық және ауыруымен ерекшеленеді. Сан сүйегінің шығуы — табиғи емес, жамбастың жағдайы серіппелі түрде бекітілген, оның басы өзгертілген жағдайда болады. Ауыр сыныктар кезінде қан кету 1,5 — 3 л дейін жетеді. Алғашкы медициналық жөрдем зардап шегушіні ғгі:и' астына кішігірім калткы салып, арқасымен жатқыаып, жалпақ тақтайлы зембілде шығарумен жүргізіледі.

Қол сынғанда: жақтау салу кезівде келесі ережелерді сақтау керек:

• зақымданған колды созуға болмайды;
• ашык жара мен катты қан кету кезінде, алдымен,таңғыш пен жгут салынады, сосын қолдың екі жағынан жақтау қойылады;
• екі жақтау да сынык орнынан төмен жөне жоғары орналасқан буындарды камтуы керек;

—жактауды салар алдында жұмсак мата немесе мактамен орау қажет.Тасымалдағыш жактауды салу кезіңде колды белгілі бір жағдайға қояды:

1. кол иык буьшында біраз алға беріліл, тік бұрыштап шынтакта бүгіледі;
2. көп жағдайда алақан ішке карай қысылады;
3. кол қоспасы біраз сыртқа қарай бүгіліл, саусақтар жартылай бүгіледі, ол үтігін аурудьщ алаканына бинт немесе дөкеге оралған тығыз мақта түйіншегі салынады. Зардап 
   шегуші оны саусақтарымен қысып алады.

Стандартты сым темірлі жақтауларды (Крамер) пайдаланған дұрыс, ал олар колда болмаған жағдайда — фанер, картон немесе басқа жактаулар колданылады, ен болмағанда — зақымданған қолды үшкіл орамалмен асып қою керек (қол коспасы мен білек сынуы кезівде) немесе оны денеге бинтпен орап тастайды (иық сынған кезде).

Иык сынған кезде жақтауды бүгілген колдың сырт жағьша салады: саусақ түбінен бастап, козғалмайтын қодцың иық буынына дейін. Жақтаудың үзындығы келмеген жағдайда оньщ үштарына фанер тақтайшаны бинтпен орау аркылы ұзартуға болады.

Білек сүйектер сьшған кезде жақтаушаны тікелей білекке салады, ал бинтпен оралған білекті үшкіл орамалмен асып кояды.

Қол қоспасы мен саусак сүйектерінің сынуы кезінде жактаушаны алаканының бетіне салып, мыктап бинтпен орайды, ал қолды үшкіл орамалмен асып қояды.