Теломеразалы белсенділік

Тақырыбы:

Теломерлер. Теломеразалы белсенділік.

 

Жоспар:

• Кіріспе
• Негізгі бөлім
• Теломера туралы түсінік
• Теломераның хромосомадағы функциясы
• Теломеразаның құрылымы және қызметі
• Нобельдік теломераза
• Клиникалық көрінісі:

Қорытынды

 

 

 

1938 ж. Нобель сыйлығының иегері Барбара Мак-Клинтон және Герман Меллер хромосоманың соңдарында арнайы құрылымның бар екенін дәлелдеді. Осы арнайы құрылымдар хромосоманың фрагментациясы және оларда қосымша соңы, хромосома деградациясы мен хромосоманың қайта құрылуына әкеледі деп анықтады. Табиғи соңдарына жатқызылған хромосомалар аймақтары қалыпта қалды. Егер хромосома соңында теломера болмаса, онда бұл хромосоманың ауыр генетикалық аномалиясына алып келеді. Сондықтан, олар сызықты хромосомалардың табиғи соңдары, арнайы структурамен қорғалады. Оны Г. Меллер – теломер (гр.телос-соңы, мерос-бөлім) деп атады.

       Теломера хромосоманың соңында  орналасатын оның бір құрамдас  бөлігі, яғни                             

хромосомалардың ұшы.

Эукариот  жасушалардың көбісінде теломера сызықтық хромосомалық ДНК-дан тұрады, олар қысқа қайталануынан тұрады. Хромосоманың теломерлік бөлігінде ДНК, теломерлік ДНК-қайталанумен байланысатын ақуызбен бірге , нуклеопротеинді комплекс – структуралық теломералық гетерохроматин құрайды. Теломералық қайталану – кертартпа ізбасарлық, мыс, барлық омыртқалыларда қайталану 6` нуклеотид ТТАGGG, барлық жәндіктердің қайталану – ТТАGG, өсімдіктердің көбісінде қайталану – ТТТАGGG аңықталады.

 

                       

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Теломерлер құрылымы

• ДНҚ-ның теломерлі тізбегінің, жоғарғы ұйымдастыру сатысы спецификалық белоктар есебінен жүреді.
• Бұл белоктардың қарапайым гистондардан айырмашылығы олар нуклеосомды глобулаларды түзбейді. Қысқа теломерлерде нуклеосомды құрылым табылмаған. Ал тышқанның ұзын теломерлері нуклеосомды ұйымға ие.

Теломерлер  клеткалық бөлінудің счетчигі ретінде  қызмет атқарады: олар қаншалықты қысқа болса, алғашқы клетка соншалықты көп бөлінген.  
Теломердің қартаюы теориясын А.М.Оловников ұсынды.

Қызметі:

Механикалық

Гендер  экспрессиясына әсер ету

Стабилизаторлық

Есептеу

Қорғаныш

Синтездеу

 

Механикалық функциясы

Теломерлер  хромосоманың ядро матриксіне фиксациялануына қатысады. Бұл хромосоманың ядрода дұрыс ориентациясы үшін маңызды және бұл жағдай мейоз кезінде байқалады.

Теломерлер  қыздық екі елі хроматидті жалғастырады (S-фазадан соң хромосомада түзілетін).

 

 

Теломераза

Жасушаның әр бір бөлінуінде азды-көпті қысқарған хромосома

Ұштарын қалпына  келтіруші фермент

Теломераза қайтымды транскриптаза болып табылады, қоса онымен ерекше молекула РНҚ байланысқан, оны теломераның ұзаруы кезінде  қайтымды транскрипция үшін матрица  қолданады.

Теломераза 1984 ж. Кэрол Грейдермен аңықталған.

 

Нобельдік  теломерзалар.

Үш  американдық Э. Блеберн, К. Грейдер, Д. Шостак 2009 жылы Нобельдік сыйлық физиология және медицина бойынша игерілді. Осы премияны хромомома соңының репликацияланбау теломера және теломераза көмегімен хромосоманың қорғаныш механизмін ашқан үшін игерілді.

 

• Қорытынды:

Қорыта  айтатын болсақ  теломерлердің  қызметі мен құрлысын терең зерттеу  болашақта медицинада өте маңызды  жаңалықтар ашуға мүмкін береді.