- Нәрестенің орналасуы дұрыс деп нәресте осі жатыр осімен сәйкес келгенде айтады. Егер нәресте осі жатыр осімен қандай да бір бұрыш жасап қиылысса,нәрестенің дұрыс емес орналасуы туады,ол кезде босанудың ағымы ана мен нәрестеге қауіпті болады.
- Нәрестенің дұрыс емес орналасуына көлденең және қиғаш орналасу жатады.
Нәрестенің көлденең
және қиғаш орналасуы
Нәрестенің қиғаш
орналасуы деп-тұлғаның ұзынша осі жатырдың
ұзынша осімен үшкір бұрышты құрап орналасуын
айтады.
Нәрестенің көлденең
орналасуы деп-тұлғаның ұзынша осі жатырдың
ұзынша осіне перпендикулярлы орналасуды
айтады.
Тәжірибеде көлденең
орналасуы кезінде нәрестенің ірі бөлігі
жүкті әйелдің денесінің орта сызығынан
шетке қарай ығысқан және мықын сүйегінің
қырынан жоғары орналасады.
Нәрестенің позициясы бұл орналасуларда
оның басының орналасуына байланысты.Егер
де нәресте басы сол жақта орналасса-бірінші
позиция,оң жақта орналасса-екінші позиция
болады.
Нәрестенің түрі
оның арқасының қараған жағына байланысты
анықталады. Нәресте арқа-сы алға қараса-алдыңғы
түрі,артқа қараса-артқы түрі деп саналады.
Көлденең және
қиғаш орналасудың себептері
Көлденең және
қиғаш орнласудың себептері әр түралі.
Көбінесе көп
босанған әйелдерде кездеседі.
қағанақ суының
көптігі
көпұрықты жүктілік
плацентаның алда
жатуы
екі мүйізді жатыр,тар
жамбас
жатуы,жамбасқа
кіре берісте және оның қуысында жатыр
жә-не жатыр
Барлық босанулардың
ішінде 0,5-0,7%кездеседі.
- Көлденең және қиғаш орналасудың диагностикасы жүкті әйелді қараудың,пальпа-циялаудың,қынаптық зерттеудің,УДЗ,кейде рентгенологиялық зерттеулердің нәтижеле-ріне қарап қойылады.Ішті қараған кезде оның көлденең-созылған формасына көңіл бөледі. Жатыр шар тәрізді формалы.Пальпациялаған кезде келіп тұрған бөлік анықталмайды, нәресте басы сол немесе оң жақтан анықталады.Қағанақ суы көп болғанда,көп ұрықты жүктілік,жатырдың қатаюы кезінде сипалап нәрестенің позициясы мен қалпын анықтау өте қиын.Бұл жағдайларда УДЗ,кейде рентгенография қолданылады.Жүктілік кезінде қынаптық зерттеу анық нәтижелер бермейді, босанудың бірінші кезеңінде ұрық қапшығы сақталған және жатыр мойны 3-4см ашылған кезде қынаптық зерттеулер ешқандай нәти-желер бермейді.Бірақ та бұл зерттеуді байқап жүргізу керек.Өйткені жатыр мойны толық ашылғанда қағанақ суының кетуі босанудың болжамын нашарлатады.Жатыр мойны 4см-ге ашылған және қағанақ суы кеткен кезде қынаптық зерттеуде нәрестенің бүйірін, жауырынын,кейде шынтақтағы мен алақанын сезуге болады.Жыныс саңылауынан нәресте қолы түсіп қалған кезде көлденең орналасу диагнозы күмән тудырмайды
- Жүктілік пен босанудың ағымы.
- Нәрестенің дұрыс орналаспауы кезінде жүктілік пен босанудың ағымының ерекшеліктері бар.Жүктілік ешқандай асқынусыз өтеді,бірақ жиі мезгілінен бұрын босану байқалады,әр-бір 3-4-ші босану мезгілінен бұрын босану.
- Медициналық көмек көрсетілмеген жағдайда ана мен нәресте өміріне қауіпті асқынулар болады: қағанақ суының ерте кетуі,нәрестенің ұсақ бөліктерінің түсіп қалуы(кіндік бауы, қолы),асқынған көлденең орналасуы,жатырдың жыртылуы,ана мен нәрестенің өлімі, қаға-нақ суының қарқынды кетуі кезінде жиі кіндік немесе нәресте қолының түсуі байқалады.
- Нәрестенің көлденең орналасуында кіндіктің түсуі инфицирленуіне және нәрестенің гипоксиясына әкелуі мүмкін.
- Медициналық көмек көрсетілмеген жағдайда толғақ кезінде жамбастың кіре берісіне нәрестенің иығы түседі.Нәрестенің үлкен бөлігі жатырдың созылған төменгі сегментінің және жатыр мойнының қуысында болады.Жатыр ішінде нәресте қозғала алмайды, нәрес-тенің асқынған көлденең орналасуы пайда болады.Жалғасқан толғақ тырыспа тәрізді болып,жатырдың төменгі сегменті одан сайын созылып жұқарады.Босанатын әйел маза-сызданып,ішінің ауырсынуына шағымданады,тері шығады,пульсі жиіленеді,түрі аянышты қалыпта болады.Толғақтың бірінде босанатын әйел ішінің ауырсынуынан айқайлап жібе-реді,жағдайы кенеттен нашарлайды,терісі бозарады,пульсі жіп тәрізді,АҚҚ төмендейді, толғағы тоқтайды,жыныс саңылауынан қан кетеді. Іштің формасы кенет өзгереді,нәресте құрсақ қуысына түскендіктен ол ассиметриялы болады.Бұл белгілердің бәрі жатырдың жыртылғанын білдіреді.Әйелдің өлімі перитонит пен сепсистен болуы мүмкін.
- Жүктілік пен босануды жүргізу.
- Жүктілік пен босануды жүргізу нәрестенің көлденең орналасуында болатын асқынуларды алдын алу мен жоюға негізделген.Жүктіліктің 35-36аптасында нәресте қалпы тұрақты болғандықтан,көлденең орналасуы диагнозы анықталса жүктілікті әрі қарай жүргізуіне шешім қабылдау және әйелді ескерту керек.Жүкті әйелді перзентханаға жүктіліктің 35-36 аптасында жатқызу керек.Перзентханада әйелді тексеріп,босануға психо-профилакти-калық дайындықтан өткізеді.Толғақ басталған және қағанақ суы кеткен кезде кезекші дәрігерге айту керектігі жайлы жүкті әйелді ескерту керек.
- Босануды жүргізген кезде келесі жағдайларды ескерту керек:
- 1) нәрестенің көлденең орналасуы кезінде жетілген нәрестемен табиғи босану жолдары-нан босану мүмкін емес.
- 2) босандырудың қынаптық әдістерінің(нәрестені бұрғаннан кейін аяғынан қолмен тартып алып шығару) техникасы өте қиын,әйелге қауіпті және өлі туумен асқынады.Сондықтан ең тиімді босандыру әдісі Кесар тілігі болып табылады.Бұл операция келесі жағдайларда жасалады:
- 1) жасы 30-дан асқан алғаш рет босанатын әйелдерде
- 2) көлденең орналасу мен басқа акушерлік патологиялардың болуы(тар жамбас,плацента-ның алда жатуы)немесе нәресте тууына кедергілер немесе жыныс мүшелерінің ісіктері (жатыр миомасы,аналық без бластомасы)
- 3) Кесар тілігі,миома түйіндерін алу,жатырдың тесілуі кезіндегі операциялардан кейінгі жатырдағы тыртықтар
- 4) ірі нәресте,қағанақ суының аз болуы
- 5) тірі нәрестеде инфекция белгілері болмағанда,асқынған көлденең орналасу
- 6) жатырдың жыртылу қаупі
- 7) кіндіктің түсуі
- 8) қағанақ суының ерте кетуі
- Егер де босанатын әйел нәрестенің асқынған көлденең орналасуы мен өлі нәрестемен пер-зентханаға келіп түссе,эмбриотомия операциясы жасалады.Жатырдың жыртылу қаупі мен инфекция белгілері болған жағдайда перитониттің дамуының мүмкіндігінен Кесар тілігі операциясын жасау өте қауіпті.Бұл қауіпті азайту үшін жатырдың экстирпациясын жасап, құрсақ қуысына антибиотиктерді енгізу үшін жіңішке түтікше қалдыру керек.Нәрестенің көлденең орналасуындағы босану болжамы дәрігерлік көмек көрсетілмесе ана мен нәрес-теге қауіпті уақытында анықтап,жүкті әйелді перзентханаға жатқызып,Кесар тілігі опера-циясы жасалса бұл жалпы ана мен нәрестеге де қауіпті емес.
- Тар жамбаспен босану кезінде жиі ана мен нәрестеге қауіп төндіретін асқынулар болады.
- Бұл асқынулар кезінде квалифицирленген акушерлік көмек көрсету қажет,жиі хирургия-лық қатысуларға көрсеткіштер туады.Тар жамбас әр авторлардың мәліметтері бойынша 2,6-15-20% кездеседі.
- Тар жамбас.
- М.С.Малиновский бойынша тар жамбас кезінде жетілген нәрестенің,әсіресе басының жамбастан өткен кезде қиындықтар туады.Бұл қиындықтар мен кедергілер әр түрлі дәрежелі айқындалған.Сәл ғана тар жамбаста олар жойылады және әйел табиғи босану жолдары арқылы босанады,жамбас өлшемімен нәресте өлшемі қатты сәйкес келмегенде жойылмайтын қиындықтар туады.Тар жамбаста барлық немесе кейбір өлшемдері кішіреюі мүмкін:тік,көлденең,қиғаш.
- А.Я.Кроссовский тар жамбас деп-жамбастың барлық немесе кейбір өлшемдерінің кішіреюін айтады.Акушерлердің көбі тар жамбас деп –жамбастың барлық немесе кейбір өлшемдерінің қалыптыдан 1,5-2см немес одан көп кішіреюін айтады.Жамбастың тарлығының негізгі көрсеткіші шынайы коньюгата болып табылады.Егер де ол 11см-денкем болса,жамбас тар деп саналады.Шынайы коньюгатаның өлшемін диагональді және сыртқы коньюгатаның өлшемдерімен есептейді.Сондықтан сыртқы коньюгата 19см-ден кіші болса тар жамбасқа жатқызады.Сонымен жамбасты өлшеу арқылы тар жамбас диагнозы қойылады.
- Тар жамбас:1)анатомиялық тар жамбас
- 2)функциональды немесе клиникалық тар жамбас деп бөлінеді.
- Анатомиялық тар жамбас деп-жоғарыда айтылғандай жамбастың барлық немесе кейбір өлшемдерінің кішіреюін айтады. Анатомиялық тар жамбас барлық жағдайларда босануға кедергі болып табылмайды.Жамбастың орташа тарлығында босанудың соңы оның өлшем-деріне ғана емес,босану әрекетінің түріне,нәрестенің салмағына және нәресте басының конфигурациялануына байланысты.Егер де босану әрекеті жақсы,нәресте салмағы ірі емес,нәресте басы жақсы конфигурацияланса босану қалыпты өтеді.Толғақ әлсіздігінде,ірі нәрестеде,нәресте басының конфигурациялану қабілеті жеткіліксіз болса, мұндай жамбаста босануға кедергі туады.(яғни функциональды тар жамбас)
- Анатомиялық тар жамбастың диагностикасы оны өлшеуге негізделген.Сонымен функ-циональды тар жамбас деп-осы босанудың ағымына кедергі келтіретін және қиындықтар туғызатын жамбасты атайды.Тарылудың жоғары дәрежесінде анатомиялық тар жамбас әрқашанда функциональды тар жамбас болады.Бұл кезде босану әрекеті қатты болса да, табиғи босану жолдарынан босану мүмкін емес.
- Тар жамбастың этиологиясы қиын және көп.Тар жамбас инфантилизмнің негізгі белгіле-рінің бірі болып табылады.Организмнің дамуының кешеуілдеуіне әкелетін барлық жағ-дайлар тар жамбастың дамуына әкеледі.Оларға өмірдің қолайсыз жағдайлары,балалық шақта және жыныстық даму кезеңінде ұзақ уақыт ауыру.Сүйек жүйелерінің дамуының және жамбастың даму процестерінің бұзылыстары құрсақ ішілік кезеңде дамуы мүмкін. Әйелдің дұрыс тамақтанбауы,бала кезінде рахитпен ауыруы өте маңызды роль атқарады. Сүйектер мен буындардың туберкулезі,сынығы,жамбас сүйектерінің ісіктері де тар жам-бастың пайда болуында маңызды.
- Тар жамбас 2,6-15-20% кездеседі.
- Тар жамбастың жіктелуі.
- Жиі және сирек кездесетін тар жамбастың түрлері болады.
- А. Жиі кездесетін түрлері:
- 1.бірқалыпты тарылған тар жамбас
- 2.көлденең тарылған тар жамбас
- 3.жалпақ тар жамбас:а)жай жалпақ тар жамбас
- б)жалпақ рахитті тар жамбас
- 4.жалпы тарылған жалпақ тар жамбас
- Б.Сирек кездесетін түрлері:
- 1.қиғаш қисайған және қиғаш тарылған тар жамбас
- 2.ассимиляциялық тар жамбас
- 3.түтік тәрізді тар жамбас
- 4.кифотикалық тар жамбас
- 5.спондилолистетикалық тар жамбас
- 6.остеомаляциялық тар жамбас
- 7.экзостоз және сүйек ісіктерімен тарылған тар жамбас
- Бірқалыпты тарылған тар жамбас-барлық өлшемдері (тік,көлденең және қиғаш)1-2см-ге кішірейген.Басқа тар жамбастың түрлеріне қарағанда жиі 40-45%кездеседі.
- Таза типті бірқалыпты тарылған тар жамбас орташа бойлы,дене бітімі қалыпты әйелдерде кездеседі:жамбас дұрыс формалы,бірақ барлық өлшемдері кішірейген.
- Бірқалыпты тарылған тар жамбастың болжамды өлшемдері:distantia spinarum-24см, distan-tia cristarum-26см, distantia trochanterica-28см,conjugate externa-18см,conjugate diagonalis-11см,conjugate vera-9см.
- Бірқалыпты тарылған тар жамбастың келесі түрлері кездеседі.
- Инфантильді жамбас.
- Инфантилизмнің функциональды және морфологиялық белгілері:екіншілік жыныс белгі-лерінің дұрыс жетілмеуі,етеккір қызметінің бұзылыстары бар әйелдерде кездеседі. Бұл кезде жамбастың барлық өлшемдерінің кішіреюі мен балалық жасқа тән белгілер: сегізкөз кішірейген,мүйісі жоғары,шат доғасы үшкір болады.
- Еркек типтес жамбас.
- Бұл интерсексуализм белгілері кездеседі.Жамбас құрылысы жағынан ерлердікіне ұқсас: формасы воронка тәрізді,шат доғасы үшкір болады.
- Карликті жамбас.
- Карликті жамбас.
- Бірқалыпты тарылған тар жамбастың тарлығының ауыр дәрежесі.Бойы кішкентай әйелдерде өте сирек кездеседі.
- Көлденең тарылған жамбас.
- Көлденең тар жамбаста көлденең өлшемдері 0,5-1см кішірейеді,шынайы коньюгата қалыпты.Кіші жамбасқа кіре берістің формасы дөңгелек немесе ұзынша-сопақ болады. Диагнозы рентгендік немесе УДЗ зерттеулермен қойылады.Жиілігі 20-30%.
- Жалпақ жамбас.
- Бұнда тік өлшемдері кішірейген,көлденең және қиғаш өлшемдері қалыпты.Екі түрі болады:
- 1)жай жалпақ жамбас-барлық тік өлшемдері кішірейген.
- 2)жалпақ рахитті жамбас-кіре берістің тік өлшемдері(шынайы коньюгата) кішірейген.
- Жай жалпақ жамбас.
- Сегізкөз шат симфизіне жақындаған.Жамбас сүйектері және қаңқаларының деформациясы жоқ.Дене бітімі кәдімгідей.Жай жалпақ жамбастың болжамды өлшемдері:distantia spina-rum-26см,distantia cristarum-29см, distantia trochanterica-30см,conjugate externa-18см,conju-gate diagonalis-11см, conjugate vera-9см.
- Жалпақ рахитті жамбас.
- Бұл кезде деформациялар болады.Мықын сүйектерінің қанаттары шалқайған,мықын сүйектерінің алдыңғы жоғарғы өсінділерінің арақашықтығы ұзарған,distantia spinarum өлшемі distantia cristarum-ға жақын.Сегізкөз қысқарған,оның негізі симфизге жақын,ұшы мен құйымшақ артқа қарай кеткен.Жамбастың шыға берісінің өлшемдері ұлғайған.Жалпақ рахитті жамбастың болжамды өлшемдері:distantia spinarum-26см,distantia cristarum-26см, distantia trochanterica-31см,conjugate externa-17см,conjugate diagonalis-10см, conjugate vera-8см.
- Жалпақ тарылған жалпақ жамбас.
- Бұнда барлық өлшемдер кішірейген,бірақ тік өлшемдері басқаларға қарағанда көп кішірейген.Жалпы тарылған жалпақ жамбас инфантилизм және рахит белгілері қосылған-да пайда болады.Жалпы тарылған жалпақ жамбастың болжамды өлшемдері: distantia spinarum-23-24см,distantia cristarum-24-25см, distantia trochanterica-27-28см,conjugate exter-na-15-16см,conjugate diagonalis-9см, conjugate vera-7см.
- Тарылу дәрежесіне байланысты тар жамбастың жіктелуі: IVдәрежесі болады.
- I дәрежесі-шынайы коньюгата 11см-ден кем, бірақ 9см-ден кем емес. Босану табиғи босану жолдарымен аяқталады.
- II дәрежесі-шынайы коньюгата 9-7,5см. Босану табиғи босану жолдарынан мүм<span style=" font-family: 'Calibr