Трансұлттық коорпорациялар

Дамушы елдер үшін ең үлкен  ішкі қаржыландыру көзі – дамытуға көмек, ол қандай формада болмасын: ресми, екіжақты, көпжақты, грант  формасында, займ және басқа да емес. Ол, бәрінен бұрын, тікелей шетелдік инвестициялар.  
Тікелей шетелдік инвестициялар қаржы ресурстарының, технология және жұмысшы күшінің үлкен көзі болып табылады және дамушы елдер үшін потенциалды маңызды артықшылықтар енгізе алады. Тікелей шетелдік инвестициялар әр түрлі елдерді инвистициялауға дайын дербес секторлардан, ірі компаниялардан келеді.Трансұлттық корпорациялар – бұл кәсіпорындар, олар басқа мемлекеттердің экономикалық активтерін қадағалайды – әдетте мұндай активтердің 10% акциясын иеленеді.2008 жылы тікелей шетелдік инвестициялар бүкіл әлем бойынша 1,7 триллион долларды құрады. Тікелей шетелдік инвистициялардың көбі мемлекетті дамытуға келетініне қарамастан,тікелей шетелдік инвестициялар дамушы елдердіішкі қаржыландырудың ең үлкен көзі болып табылады. 2008 жылы тікелей шетелдік инвестициялар дамушы елдерде 620 миллиард АҚШ доллардын құрады. Салыстырма ретінде, дамытуға ресми көмек 120 миллиард АҚШ долларын ғана құрады, бұл да дамушы елдерді қаржыландыратын негізгі көздердің бірі. Дамушы елдерге әсер етуіне қарамастан, ТҰК – бұл дамыту агенттігі емес. Бәрінен бұрын бұл пайда іздеуші мекеме. ТҰК екжақты бір-біріне қайшы келмейтін ,максимум пайда табуды көздеген субьект және қаржыландыру көзі ретіндегі рөлі, ТҰК – ны алауыздық обьектісі ретінде көрсетті. Олар дамуға көмектесе ме әлде, жок па? Олар дамытуға қызығушылық таныта ма, әлде, жай ғана тасымалдаушылар ма? 
Әлем бойынша 870000 шетел филиалдарына қадағалау жүргізетін 64000 ТҰК бар. Ғаламдану, әсіресе, сауда тосқауылдарының жоғалуы компаниялардың тиімді шығындардың жолын және өңірлер ,континенттер бойынша интеграцияланған өндірістік стратегияларды қолдану жолдарын бірігіп таралуына жол ашты. Олар әлбетте дамушы елдерге пайдасын тигізетін қорлар әкеледі: 
    • ТҰК ,және олар қамтамасыз ететін тікелей шетелдік инвистициялар, жұмыс орындарын көбейту потенциалын, технология трансфертіне және дағдылар, экспортты және дамушы елдердің көпжылдық экономикалық өсуін қолдау. 
    • Олар мемлекет кірісін көбейтетін экономикаға қорлар құяды.  
    • ТҰК өздері жұмыс істейтін елдер ішіндегі дербес секторларға импульс бере алады. 
Позитивті факторларға қарамастан, ТҰК феномені келеңсіз потенциалдардан да тұрады.  Дамушы елдерде ТҰК әрекеті кейбір қарсылықтар туындырды: 
1.    Обьективті және идеологиялық себептерге байланысты, кейбір қызығушылық танытқан жақтар ТҰК осал елдерге әсеріне күмән келтіруде. БҰҰ Конференциясы мағлұматтары бойынша Сауда және Даму бойынша 29 әлемнің ірі экономикалық субьектісі – ол ТҰК. Мұндай үлкен масштабтағы экономикалық күші бар ұйым және пацда табуды көздеген ұйымнан қабылдаушы ұйымнан көзқкркс сыйластығын күту мүмкін емес. 
2.    ТҰК қызметіндегі маңызды мәселелер мысалы – экологиялық азып-тозумен байланысты – азаматтық тәртіпсіздік пен қатысушы компанияларға кері әсерін тигізеді, әсіресе ірі және жақсы саяси байланыстары барлар. Нигериядағы Shell Company, Боливиядағы Bechtel, Үндістандағы Union Carbide, Эквадордағы Chevron Tehaco- бұлар ауқымды мәселелер тудырған мысалдар. 
3.    ТҰК өздерімен бірге жұмыс орындарын, қаржы және технология әкелетіндеріне қарамастан, олар кеткенде осының бәрін өздерімен бірге алып кетеді. Sony Corporation  Батыс Ява, Индонезияның провинциясынан бизнес климатының қолайсыздығынан кетті, Азия дамушы мемлекеттері басты мәселесі бұрын оларға келген инвистицияларды қақтығысады :нормативті-құқықтық жүиенің айқын болмауы, сыбайлас жемқорлық, саяси тұрақсыздық және де басқа қолайсыз инвестиция элементтері.  
5.    Дамушы елдердің үкіметі кейде  ТҰК отандық өнеркәсіпті ысырып шығарып және де өркендеп келе жатқан салаларға зиянын тигізе ме деп қорқады.

 

Негізінен ТҰК халықаралық қызметін жаңа компанияларды құру немесе сатып алу жолдарымен, бірлескен өнеркәсіптерді ұйымдастырумен немесе басқа да бірлестіктерге кіре отырып кеңейтеді.

    Активтерді үлкейту мен бақылауды сатып алудың басқа да әдістері қолданылады (мысалы, қарызды жабу шотына жергілікті негізгі капиталдың иемденуі).

    Трансұлттық корпорациялардың  қызметін кеңейту халықаралық  капитал қозғалысының деректері толық білдірмейді. ЮНКТАД эксперттерінің санағы бойынша 1996 жылы тікелей шетел инвестицияларының көлемі 347 млрд.$ құрады, ал ТҰК 1,4 трлн.$-дан аса жұмсалымды іске асырды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

Қорытындылайтын болсам қазіргі заманда адамзат жаһандану адами қоғамының барлық салаларына әсер ететін қиындықтарымен  айналысады: экономикалық, әлеуметтік, саяси, мәдени, сонымен қатар әлемнің, аймақтардың, белгілі мемлекеттердің мен жерлердің әлеуметтік-экономикалық және саяси географиясы. Жаһандану үрдісі әлемдік экономика эволюциясы, әлемдік шаруашылық байланыстар күшеюінің қайталмайтын нәтижесі болып объективті сипатқа ие. Жалпы әлемдік нарықтың, капитализмнің әлемдік жүйесінің және оның ішінде трансұлттық корпорациялары билігі дамуының қалыптасуына қарай экономикалық үрдістің қатысушылары ретінде ұлттық мемлекеттердің «құруы» концепциясы ұсынылды. Осы концепцияға сәйкес аса ірі корпорациялар өсуі кезінде «ұлттық мемлекет экономикалық бірлік ретінде өзінің соңына жақындап келеді». «Әлемнің экономикалық болашағы әлем кіріктіретін ірі корпорациялар қолында». Осындай үрдістің шарықтау шегі ретінде «ірі корпорациялар қол астында әлемнің экономикалық ұйымдастыруы» болуға тиіс. Көлік пен байланыс саласында технологиялық жетістіктердің «жаһандану әсері» трансұлттық корпорациялары іс-әрекеттері экономикалық әсерінің дамуында көрінеді. ТҰК сауда операциялары мен капиталдың шығарылуын алмастырады, кейбір жинақтаушы бөлшектерді шығаруын әртүрлі елдерде және солардың біреуінде күрделі өнімнің соңғы шығаруын  орналастырып, әлем көлемінде еңбекті цехаралық бөлудің пайдаларын тиімді қолданады. ТҰК – бұл жаңа «жаһанды субъектілер», олардың ең ірілері қаржы-экономикалық және технологиялық мүмкіндіктері бойынша әлемнің кіші және орта мемлекеттерінің көбін асып түседі.

Трансұлттық корпорациялар  өздерінің филиалдарын оларға қызықты  мемлекеттерде ашады. Қызықтарының негізі - өзінің технологиялық бөлімдерін мен өндірісті орналастыру немесе дайындалған тауарларды, өндірілетін  қызметтерді сату болып  табылады. ТҰК өздерінің эволюциясы кезінде өздерінің географиясын бұрынғы КСРО елдеріне де өткізді.