Каржы қ¥қығының негіздері

Жоспар

ҚАРЖЫ Қ¥ҚЫҒЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ

 

1. Қаржылық және бюджеттік  қатынастар

2. Салықтық құқық негіздері.

3. Инвестициялык катынастардың  құқықтық негіздері

Пайдаланылған   әдебиеттер

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚАРЖЫ Қ¥ҚЫҒЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ

 

1. Қаржылық және бюджеттік  қатынастар

Қаржының басты мақсаты - мемлекетті ақша қаражатымен қамтамасыз ету. Мемлекеттің қаржылық қызметіне елдің ақша жүйесін ұйымдастыру, мем-лекеттік ақша қорларын бөлу және пайдалану жатады.

Ақша қорларын жинау тәсілдері:

1.    Иелерінен   ақшаны   міндетті   түрде,   қайтарымсыз  алу  (салықтар  мен  бюджетке  төленетін  міндетті төлемдер).

2.    Міндетті-қайтарымды     төлемдер     (мемлекеттік  заем).

3.    Ерікті-қайтарымсыз төлемдер  және т. б.

Ақша қорларын бөлу, негізінен қаржыландыру, дотациялау (субвенция, субсидия), несие беру арқылы негізінен жүзеге асырылады.

Қаржы құқығы дегеніміз - мемлекеттің қаржылық қызметін реттейтін құқықтық нормалардың жиынтығы. Қаржы құқығының жүйесіне: ақша жүйесінің құқықтық негіздері, қаржыны басқару, жоспарлау, бақылау, бюджеттік, салықтық құқықтар кіреді.

Бюджеттік құқық, мемлекеттік бюджетті құру және бөлу процесінде пайда болатын құқықтық қатынастарды (республикалық, жергілікті бюджеттердің заңдылық нышанында бекітілген кірісі мен шығысы) реттейді.

 

2. Салықтық құқық негіздері.

Салықтық құқық - заңды және жеке тұлғалардан біржақты өктем, кайтарылмайтын негізде, заң жүзінде белгіленген салықтар мен баска да міндетті төлемдерді ақшалай түрде бюджетке алу кезінде туындайтын салықтық қатынастарды реттейтін құқыктық нормалардың жиынтығы. Салықтық құқық мемлекеттің салықтық қызметінің барысында пайда болатын қоғамдық қатынастар әрі оның пәні болып табылады.

Қазақстан Республикасының  нарық экономикасына бағытталып негізделген қатынастарға көшуіне, сондай-ақ салық салу аясындағы мәселелердің маңызды және әлеуметтік-экономикалық процесстерге ықпалын тигізетін құралға айналуына байланысты салықтық қатынастардың рөлі арта түсуде.

Салық қатынастары салықты  және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді белгілеу, енгізу және есептеу мен төлеу тәртібі жөніндегі билік қатынастарын, мемлекет пен салық төлеуші арасындағы салық міндеттемелерін орындауға байланысты қатынастарды реттейді.

Осыған орай, қандай да болмасын мемлекеттің атқаратын  қызметінің ең маңызды, басты түрі - мемлекеттік кіріс. Сол мемлекеттік кірістердің ең негізгілері: салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер.

Олар қалыптастыру және алыну тәртібіне байланысты төмендегі түрлерге бөлінеді:

А. Салықтар. Корпорациялық және жеке табыс салықтары, қосылған құн салығы, акциздер, жер койнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы төлемдері, әлеуметтік, жер, көлік құралдары мен мүлік салығы.

Ә. Алымдар. Заңды тұлғаларды, жеке кәсіпкерлерді, жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалған мәмілелерді, радиоэлектрондық құралдарды және жиілігі жоғары құрылғыларды, механикалық көлік құралдары мен тіркемелерді, теңіз, өзен кемелері, шағын көлемді кемелерді, азаматтық әуе кемелерін, дәрі-дәрмек құралдарын мемлекеттік тіркеуден өткізгені үшін алы-натын алымдар; автокөлік құралдарының ҚР аумағы арқылы жүру алымы; аукциондардан алынатын алым; елтаңбалық алым; жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін алынатын лицензиялық және телевизия мен радио хабарларын тарату ұйымдарына радиожілілік спектірін пайдалануға рұқсат бергені үшін алынатын алымдар.

Б. Төлемақылар. Жер учаскелерін, жер бетіндегі көздердің су ресурстарын, қоршаған ортаны ластағаны, жануарлар дүниесін, орманды, ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды, радиожілілік спектірін, кеме жүретін су жолдарын пайдаланғаны, сыртқы (көрнекі) жарнаманы орналастырғаны үшін алынатын төлемақылар.

В. Мемлекеттік  баж.

Г. Кеден төлемдері. Кеден бажы, кеден алымдары, төлемақы және алымдар.

Салықтар дегеніміз - жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді қанағаттандыру мақсатында, мемлекеттің жоғары өкілді органы кабылдаған нормативтік кесімнің негізінде, сондай-ақ заңда белгіленген мөлшерде және уақытта, заңды және жеке тұлғалардан міндетті түрде қайтарылмайтын және ақысыз негізде бюджетке алынатын ақшалай төлемдер. Ал алымдар, төлемақылар мен баждар заңды және жеке тұлғаларға көрсеткен белгілі бір қызметтері үшін мемлекеттік өкілетті органдардың алатын төлемдері.

Салықтардың қалыптасқан түрдегі үш функциясы бар:

1.     Фискалдық    -    салықтардың    және    баска    да міндетті    төлемдердің     бюджетке    толығымен    және уақытылы мерзімде түсіп отыруын қамтамасыз етеді.

2.     Қайта   бөлу - әртүрлі шаруашылық субъектілерінің табыстарының белгілі бөлігін мемлекет пайдасына қайта бөлу қызметі.

3. Салықтық  реттеу - салық нарықтарының мөлшерін өзгерту, салық түрлерін азайту және негізделген салық жеңілдіктерін енгізу арқылы немесе ынталандыру функциясы.

Салық қызметі деп  мемлекет қазынасын қалыптастыру мақсатында жүзеге асырылатын мемлекеттік қызметті айтады. Бұл қызмет салықтарды және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді белгілеу, оларды мемлекет кірісіне алу, салықтық реттеу және бақылау арқылы аткарылады.

Салықтық құқықтың дерек көздері болып 2001 жылдың маусымының 12 жұлдызында қабылданған Қазақстан Республикасының Салық кодексі, салық мәселері жөнінде қабылданған Қазақстан Үкіметінің қаулылары және т. б. есептеледі.

Төменде салықтардың  әрқайсысына қысқаша жеке тоқталып, қарастыра отырып жалпы сипаттамасын береміз.

1. Корпорациялық  табыс салығы. Бұл салықтың төлеушілері Қазақстан Респуликасының резидент заңды тұлғалары (ұлттық Банк пен мемлекеттік мекемелерден баска), сондай-ақ елімізде қызметін тұракты мекеме арқылы жүзеге асыратын немесе Қазақстан Республикасындағы көздерден табыс алатын резидент емес заңды тұлғалар болып табылады.

Объектілері салық салынатын, төлем көзінен салық салынатын  табыс пен резидент емес заңды  тұлғаның таза табысы. Жылдық жиынтық табыс пен шегеріс жасау арасындағы айырма ретінде есептелген табыс осы салықтың салық салынатын табысы болып табылады.

Жылдык жиынтық  табысқа салык төлеушінің табыстарының барлық түрлері, соның ішінде: тауарларды (жұмыстардан, кызметтер көрсетуден) өткізуден түсетін табыс пен мүлікті жалға беруден түскен табыстар, үлеспайдадан (дивиденттер), ұтыстар, сыйақылар және т. б. жатады.

Корпоративтік салықты  есептегенде төлеушілердің жылдық    жиынтық    табысынан     пайыздар,     күмәнді борыштар, резервтік қорларға аударымдар мен амортизациялық аударымдар, жөндеуге жұмсалған шығыстар және т. б. (СК 92 - 114 баптары) шегерімге жатады.

Ставкалары. Салық төлеушілердің салық салынатын табысынан 30 %, негізгі өндіріс құралы жер болып табылатын салық төлеуші 10%, ал резидент еместерден 15 % салық ұсталады.

Күнтізбелік жыл корпорациялык  табыс салығы үшін салық кезеңі болып табылады. Салық төлеушілер корпорациялык табыс салығын төлеуді өзінің тұрып жатқан орны бойынша (ағымдағы айдың 20-шы жұлдызынан кешіктірмей) жүзеге асырады.

2 Жеке табыс  салығы. Салық Кодексінің 141 бабына сәйкес жеке тұлғалар жеке табыс салығының субъектілері болып табылады, ал объектілеріне төлем көзінен салық салынатын және төлем көзінен салық салынбайтын табыстар жатады.

Жеке  тұлғалардың табыстарының мынадай түрлеріне салық салынбайды:

еңбекақы төлеуге байланысты төлемдерді қоспағанда, Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген мөлшерде мемелекеттік бюджет каражаты есебінен төленетін атаулы әлеуметтік көмек, жәрдемақылар мен өтемдер;

балаларға және асырауындағы адамдарға алын-ған алименттер;

лотерея бойынша 5 айлық  есептік көрсеткіш шегіндегі ұтыстар;

әскери қызметшілер  мен ішкі істер органдарының қызметкерлері  әскери қызмет-міндеттерін орындауға  байланысты алатын төлемдері;

білім беру орындарында оқитындарға  ҚР заңдарында белгіленген мемелекеттік стипендияларға арналған мөлшерде төленетін  стипендиялар және СК 144 бабында көрсетілген салық салуға жатпайтын баска да төлемдер.

Салық төлеушінің төлем көзінен  салық салынатын табыстарына:   қызметкердің  табысы,  біржолғы  төлемдерден алынған табыс, жинақтаушы зейнетақы қорларынан берілетін зейнетақы төлемдері, дивиденттер, сыйақылар, ұтыстар түріндегі табыс, стипендиялар мен жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табысы, ал төлем көзінен салық салынбайтын табыстарына мүліктік табыс, жеке кәсіпкердің салық салынатын табысы мен адвокаттар мен жеке нотариустардың табысы жатады.

Жеке табыс салығын есептеу  кезінде қызметкердің төлем көзінен  салынатын табысын анықтау кезінде  салық жылы ішіндегі әрбір ай үшін шегерімге айлық есептік көрсеткіш  мөлшеріндегі, асырауындағы әрбір отбасының  мүшесіне айлық есептік көрсеткішіндегі сомалар мен жинақтаушы зейнетақы қорларына төленетін міндетті төлемдер жатады.

Осы Салық кодексінің 171 бабына сәйкес төмендегі табысы бар  резидент салық төлеушілер салық  жылынан кейінгі жылдың 31 наурызына дейін декларация табыс етуі тиіс: төлем көзінен салық салынбайтын табысы бар адамдар; тұрғын үй салумен осындай құрылыс үшін құрылыс материалдарын сатып алуды қоспағанда, салық жылында 2000 айлық есептік көрсеткіштен жоғары сомаға біржолғы ірі сатып алуды іске асырған салық төлеушілер, Қазақстан Республикасы шегінен тыс жерлерден табыс алатын және шетелдік банктердегі шоттары бар жеке тұлғалар, мерзімді әскери қызметін өтеп жүргендерді қоспағанда, мемелекеттік қызметшілер үшін көзделген заң нормаларын қолданылатын адамдар, Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттары мен судьялары.

Ставкалары:

15 еселеген жылдық есептік көрсеткішке дейін	Салық    салынатын    табыс сомасынан 5 пайыз
15 еселеген жылдық  есептік керсеткіштен 40 еселеген  жылдық есептік көрсеткіше дейін	15 еселеген жылдық  есептік көрсеткіштен салық сомасы + одан асатын сомадан  10 пайыз
40 еселеген жылдык  есептік	40 еселеген жылдық  есептік
көрсеткіштен 600 еселеген	көрсеткіштен салық  сомасы
жылдық есептік көрсеткіше	+ одан асатын сомадан 20
деиш	паиыз
600   еселеген   және   одан	600       еселеген       жылдық
жоғары	есептік көрсеткіштен салық
	сомасы     +    одан     асатьш
	сомадан 30 пайыз

3     Қосылған құн салығы. Қосылған құн салығы -тауар өндіру, жұмыс орындау немесе қызмет көрсету мен олардың айналым процесінде қосылған құн өсімінің бір бөлігін    бюджетке    аударымы,    сондай-ақ    Қазақстан Республикасы аумағына тауар импорттау кезінде жасалатын аударым.

Субъектілері - заңды және жеке тұлғалар, ал салық салынатын айналым мен салық салынатын импорт қосылған құнға салық салу объектісі болып табы-лады.

Ставкасы салық салынатын айналым мөлшерінің 15 %-дан болады және (түсті және қара металдар сынығының экспортын қоспағанда) экспортқа тауар өткізу бойынша айналымға және халықаралық тасымалдарға байланысты орындалған жұмыстарға, көрсетілген қызметтерге нөлдік ставка бойынша салық салынады.

4     Акциздер. Акциздер дүние жүзіне кеңінен тараған салықтардың бір түрі болып табылады. Акциздер көбінесе,   халық   тұтынатын   бірінші   кезектегі   тауарлардың   бағасына   немесе   көрсетілетін   қызметтердің тарифіне енгізіледі.

Акциздер - тауар бағасына, орындалатын жұмыстар мен көрсетілетін тарифіне енгізілетін, нақты ставкаларын Қазақстан Республикасынын Үкіметі белгілеп бекітетін, міндетті төлемдер.

Акцизделенетін тауарлар - осы тауарларды жасау кезінде  пайдаланылған материалдар мен  шикізаттардан өндірілген және ҚР аумағына әкелінген импортталатын тауарлар болып табылады.

Акцизделенетін  тауарларга мыналар жатады:

1.     Спирттің барлық түрлері. .

2.     Алкоголь  өнімі.

3.     Темекі  бұйымдары.

4.     Құрамында темекі бар басқа бұйымдар.

5.     Бекіре  және қызыл балық уылдырықтары.

6.     Алтыннан,  платинадан немесе  күмістен жасалған  зергерлік бұйымдар.

7.     Бензин  (авиациялық  бензинді  қоспағанда),  дизель отыны.

8.     Жеңіл    автомобильдер    (арнайы    мүгедектерге арналған,    қолмен    басқарылатын    автомобильдерден  басқа).

9.     Атыс   және   газ   қарулары   (мемлекеттік   билік органдарының   қажеттіліктері   үшін   алынатындарынан басқа).

10.  Газ конденсатын  қоса алғанда, шикі мұнай.

 Қызметтің акцизделенетін түрлері:

1.     Ойын бизнесі.

2.  Лотереяны ұйымдастыру мен өткізу.

 

 

 

Ескерту
Төлеу мерзімі	салық кезеңінің 1 шілдесіне  дейін	салық кезеңінің 1 тамызына дейін	есепті айдың 15 кешіктірілмей
Ставкасы	двигатель     қуаты, көлеміне қарай ай-лық   есептік   көр-сеткіштен	заңды        түлғалар мүліктің     жылдық қүнынан   1   пайыз, жеке  түлғалар  0,1 ден    жоғары    (365 бап)	21  пайыз, ал жеке кәсіпкерлер,    жеке нотариустар,   адво-каттар өздері үшін 3, қызметкерлері 2 (317 бап)
Объектісі	мемлекеттік   тіркеу-ге    жататын    көлік күралдарының барлық түрі	негізгі       өндірістік және өндірістік емес қүралдар,      тұрғын үйлер және т.б.	еңбекақы     корынан  төлейтін     төлемдер жөне т.б. (316 бап)
Субъектісі	көлік   қүралдары  бар   заңды   және жеке түлғалар	меншік   иесі   бо-лып  заңды  және жеке түлғалар	заңды     түлғалар, жеке кәсіпкерлер, жеке      нотариус-тар, адвокаттар	279-314 баптар
Салық түрі	Көлік кұралдарына  салынатын салық	Мүлік салығы	Әлеуметтік  салык	Жер   қойнауын пайдаланушыл-арға салық са-лу: 1. Үстеме пайда салығы. 2.   Арнаулы  тө-лемдер    (бонус, роялти және т.б.)