Батыс Европадағы орта ғасырлық мектептер

Батыс Европадағы орта ғасырлық мектептер

Құлдық қоғамның ыдырауы және құлауы оны жаңа феодалдық құрылыс пен өзгеріске алып келді. Ал, сөзсіз оны алдындағы құлдық қоғаммен салыстырғандағы прогрессивтік сипатта болды (себебі негізгі өндіргіш күш – шаруаның өз шаруашылығы болды. Сондықтан да еңбекте құлдарға қараған кейбір ынталылық танытты), бірақ феодалдық құрылыстың негізіне феодалдардың, дін иелерінің жерге жеке меншігі жатты.

Феодалдық құрылыстың идеологиялық тірегі жйне ірі саяси күші католиктік шіркеу болды. Ол ортағасырлық Батыс Европалық қоғам өмірінде ерекше рөльатқарды. Шіркеу бұқара халықты басып-жаншуды жақтап отырды.

Католиктік дін иелері ертедегі мәдениетке қарсы болды: ғылымға, өнерге, мектепке.

Манастырлардың жанында манастырлық мектептер, шіркеулердің – приходтық мектептер ашылды. Ең алдымен ол мектептер діни адамдарды дайындады. Бұл мектептердің мұғалімдері – монахтар мен дін иелері оқитын ер балаларды христиан дінінің және адамгершіліктің рухында тәрбиелеуді, оларды оқуға және жазуға олар үшін жат латын тілінде оқытты, құдайға құлшылық ету латын тілінде жүргізілді. Бұл мектептерде оқыту өте қиын, әрі ұзақ болды. Балаларды үлгермегені және аз-кем тәртіпті бұзғаны үшін шәкірттерді өте ауыр дене жазасын беріп отырды.

Педагогтар гуманистер дені сау, әртүрлі қызығуларды меңгерген, өмірге белсенді адамдарды тәрбиелеу мақсатын қойды. Олар балалардың дене және ақыл-ой тәрбиесіне ерекше мән берді, ол балалардың шығармашылық белсенділігін, өзіндік іс-әрекетін дамытуға көмектескен болар еді, оларды терең біліммен қаруландырар еді. ХІҮ-ХҮІ ғ.ғ. мәдениетте ең негізгі көңіл бөлінген адам болғандықтан, ол гуманистік деп аталды (латын тілінен аударғанда humanus – адамды сүю деген мағынаны білдіреді). Қайта өрлеу дәуіріндегі гуманизм, сөзсіз, прогрессивтік құбылыс болып табылады, бірақ ол салыстырмалы түрде тар шеңбердегі оқыған адамдардың идеологиясы болды және әлеуметтік шектеулі сипатта еді. 

 

Батыс Европадағы орта ғасырлық мектептер

Гуманистер айтуынша, оқыту үрдісі көрнекілікке негізделген болу керек және оқушылардың білімді саналы меңгеруін қамтамасыз ету қажеттілігіне тоқталды. Гуманистер орта ғасырға тән таяқ тәртібін, жазалауды қатты орынға ала отырып, қарсылықтарын білдірді, балаларға ерекше көңіл бөлуге, жеке тұлға ретінде сыйлай білуге, құрметтеуге шақырды. Тәрбиенің феодалдық жүйесіне, догматизмге жйне салалардың ақыл-ой күш-жігерін басып-жаншуға қарсылық білдіре отырып, гуманистер педагогтер-гуманистер өз кезеңі үшін алдыңғы қатарлы педагогикалық талаптар ұсынды. Бірақ гуманистік педагогика, басқа дақайта өрлеу дәуірі гуманизмнің барлық мәдени қозғалысы сияқты көпшілік бұқара халықтың мүддесі үшін күресімен байланысы болмады. Оның ықпалы тек ғана ауқатты, үстем таптың балалары оқитын мектептерде кеңінен тарады.

Қайта өрлеу дәуірінде математика, астрономия, механика, жағрафия, жаратылыстану ғылымдары жан-жакты дамуға мүмкіншілік алды. Бұл ғылымның әртүрлі салаларында ұлы жаңалықтарды табу мен ашу кезеңі болды: Еуропада кітап басып шығаруды ойлап табу, Американы ашу Индияға теңіз – ашу т.б. ұлы жаңалықтармен ерекшеленеді. Әртүрлі елдерде қайта өрлеу дәуірі кезінде педагогикалық ой-пікір әртүрлі дамыды, әр елдің дамуының ерекше белгілерін бейнеледі. Мәселен, Италияда античный философияның белгілі білгірі, гуманист Витторина да – Фельтре (1378-1446) “Қуаныш үйі” деп аталатын мектеп ұйымдастырды.

 Манастырлардың жанында манастырлық мектептер, шіркеулердің – приходтық мектептер ашылды. Ең алдымен ол мектептер діни адамдарды дайындады. Бұл мектептердің мұғалімдері – монахтар мен дін иелері оқитын ер балаларды христиан дінінің және адамгершіліктің рухында тәрбиелеуді, оларды оқуға және жазуға олар үшін жат латын тілінде оқытты, құдайға құлшылық ету латын тілінде жүргізілді. Бұл мектептерде оқыту өте қиын, әрі ұзақ болды. Балаларды үлгермегені және аз-кем тәртіпті бұзғаны үшін шәкірттерді өте ауыр дене жазасын беріп отырды.

 

 

Батыс Европадағы орта ғасырлық мектептер

ХІҮ-ХҮІІ ғасыр тарихқа қайта өрлеу дәуірі деген атаумен енген болатынды. Бұл кезең феодальдық қоғамның ішінде өндірісті капиталистік тәсілінің алғашқы қауымдарының пайда болумен мануфактура мен сауданың дамуымен, сол кездегі прогрессивтік таптық-буржуазияның аренаға шығуымен сипатталады, ол ертедегі дүниенің мәдениетінің жаңғыруымен, оның ішінде грек мәдениетінің өрлеу кезеңімен ерекшеленеді. Сонымен қатар бұл кезең ғылым мен өнердің тез қарқынмен дамуына мүмкіншілік жасады. Қайта өрлеу дәуірі кезінде өмір туралы діни түсініктерге қарсы жер бетінде көңілді өмірге адам құқығын жариялады. ХІҮ-ХҮІ ғ.ғ. мәдениетте ең негізгі көңіл бөлінген адам болғандықтан, ол гуманистік деп аталды (латын тілінен аударғанда humanus – адамды сүю деген мағынаны білдіреді). Қайта өрлеу дәуіріндегі гуманизм, сөзсіз, прогрессивтік құбылыс болып табылады, бірақ ол салыстырмалы түрде тар шеңбердегі оқыған адамдардың идеологиясы болды және әлеуметтік шектеулі сипатта еді. Гуманистердің жариялаған “адамға табынуы” адамды сүюі, қастерлеуі тек үстем таптың өкілдеріне ғана кеңінен тарады және бұқара халықтың өкілдерінің ондай мүмкіншіліктері болмады, оларды феодалдар және жаңа қалыптасып келе жатқан буржуазия қатал қанап отырды. 

Педагогтар гуманистер дені сау, әртүрлі қызығуларды меңгерген, өмірге белсенді адамдарды тәрбиелеу мақсатын қойды. Олар балалардың дене және ақыл-ой тәрбиесіне ерекше мән берді, ол балалардың шығармашылық белсенділігін, өзіндік іс-әрекетін дамытуға көмектескен болар еді, оларды терең біліммен қаруландырар еді. 

Қайта өрлеу дәуірінде математика, астрономия, механика, жағрафия, жаратылыстану ғылымдары жан-жакты дамуға мүмкіншілік алды. Бұл ғылымның әртүрлі салаларында ұлы жаңалықтарды табу мен ашу кезеңі болды: Еуропада кітап басып шығаруды ойлап табу, Американы ашу Индияға теңіз – ашу т.б. ұлы жаңалықтармен ерекшеленеді. Әртүрлі елдерде қайта өрлеу дәуірі кезінде  педагогикалық ой-пікір әртүрлі дамыды, әр елдің дамуының ерекше белгілерін бейнеледі.

Баспасөз беттеріндегі қазіргі жеткіншектер мәселесі туралы материалдар 

Қазіргі таңдағы жасөспірімдердің жағдайы – Сыр өңіріндегі өзекті мәселелер қатарында. Оның ішінде жеткіншектер арасындағы қылмыстың көбеюі, білім мен тәрбие мәселесі басты орында. Осы тұрғыда, Қызылорда облыстық прокуратурасында жастардың жағымсыз әрекетін талқыға салған жиын өткен болатын. Жеткіншектер қылмысының терең тамырлануына не себеп?Ұлттың ұлылығын сақтап, болашақтың іргетасын мықтап қалау – бүгінгі жасөспірімнің қолында. Қазіргі кезде сол өрімдей жеткіншектердің заңды бұзып, теріс әрекетке баруы жиілеп кетті. Өткен жылғы прокуратураның есебі бойынша, 3000-нан аса кәмелетке толмағандар заң бұзып, тіркеуге алынған болатын. Оның 2600-дан астамы жазаға тартылған. Қылмыс жасаудың өз өміріне елеулі «өзгеріс» ендіретінін біле тұра өскелең ұрпақтың заң шеңберінен аттауына не себеп болды? 
Статистикалық сандарды сөйлетер болсақ, биылғы жылдың алғашқы кезеңінде-ақ 890-нан астам бала тәртіп бұзғандығы анықталса, былтырғы жылы облыс көлемінде 198 жеткіншек 175 қылмыс жасаған. Олардың 144-і мектеп және лицей оқушылары, ал 51-і колледж студенттері және жоғары оқу орнында оқитын үш студент қылмыс жасаған. Бұл жағдай оқу орындарындағы тәрбие ісінің әлі де толықтыруды қажет ететіндігін білдіреді.  
Сонымен қатар, биылғы жылдың 3 айында кәмелет жасына толмаған 40 өрімдей жастың 31 қылмысы ауыздықталған. Олардың 21-і мектеп және лицейде оқитын шәкірттер болса, 7-уі колледж студенттері, 1-уі жоғары оқу орнында оқитын студент. Кәмелетке толмаған жастардың бұлайша бұзақылыққа баруының себебі көп. Алдымен, ата-ананың тәрбиесі, сонан соң қоғамда көрініс тауып жатқан түрлі оқиғалар әлі буыны қатпаған балаға психологиялық тұрғыдан да әсер ететіні анық. Ата-аналары дұрыс қадағаламауының салдарынан кешкі ойын-сауықта көп жүретін балалар үйден естіген тәрбиеден гөрі өзі көріп жүрген түрлі жағдайға жақын жүреді. Спирттік ішімдіктер ашық саудаланатын болғандықтан, жасөспірімдердің «ащы суға» қызығушылығының соңы да сорақы жайттарға апаратыны мәлім.  
Жастар арасындағы жағымсыз жайттардың бірі – суицид. Осы орайда, былтырғы жылы облыс көлемінде 11 жеткіншек өз-өзіне қол жұмсаса, биылғы жылдың алғашқы төрт жарым айының өзінде 13 суицидке барған балалар тіркелген. Өзін-өзі құрбандыққа шалған балғындардың барлығы да орта және арнаулы мектеп оқушылары. Ең кішісі – 11 жаста болса, ең үлкені – 17 жастағы балалар. Суицидтің қаншалықты қауіпті екенін сезіне білетін жастар бұл әрекетке бармауы хақ. Алайда, жеткіншектердің өз жанынан өз еркімен бас тарту фактілері толастар емес. Желкілдеген құрақтай балғын жастардың қылмыстық әрекетке баруы – қоғамға төнген қауіп. Сондықтан, ел ертеңіне алаңдар болсақ, кеш болмай тұрғанда балалардың «балалығына» көңілді көбірек аудару керектігі айқын...Білім саласындағы салғырттық неге апарып соқтырмақ? Облысымыздағы білім саласындағы құқық бұзушылық деректерінің бірі – заңды белшесінен басып қызметін пайдалану. Мәселен, бүгінгі күні №120 мектептің директоры өз үйінің жұмыстарына мұғалімдерді пайдаланғаны белгілі болып отыр. Бұл өз ретінде білім берудің сапасына өз ықпалын тигізбей қоймасы анық. 2012 жылы білім саласындағы қызметкерлер арасында 20 қылмыс әшкереленсе, соның 16-сы сыбайлас жемқорлық фактісі бойынша екен. Ал биылғы жылдың 3 айында білім сапасына қатысты 4 қылмыстық іс қозғалған. Облыс аумағындағы білім ордаларының талапқа сай келмеуі – күрмеуі қиын мәселелер қатарында тұр. Қазіргі күні аймағымыздағы 24 апатты жағдайда тұрған мектептерде 2682 оқушы білім алуда... 
Лагерь жағдайы шәкірттер шаттығына сай ма? 
Білім ордасындағы оқуды тәмамдаған соң, жазғы демалысын көңілді өткізу әрбір шәкіртті ерекше қуанышқа бөлейді. Дегенмен, облыс көлеміндегі лагерьлердің материалдық-техникалық базасы төмен деңгейде. Мәселен, Арал ауданындағы «Ұландар» балалар демалыс орнының ғимараты апатты жағдайда. Жөндеу жұмысына бөлінген қаржы жеткіліксіз болып отыр. Сонымен қатар, Қазалыдағы 1959 жыл салынған «Шағала» лагерінің жатын бөлмелері жеткіншектердің жас шамасына қарай орналастыруға лайықталмаған. Бір бөлмеге 13-15 баладан келеді. Осы уақытқа дейін күрделі жөндеу жұмыстары жүргізілмеген. Ал, Жалағаштағы «Ақтерек» лагері асар әдісімен салынып, қазір ғимараттың 3-і балаларды орналастыруға қауіпті жағдайда тұрса, Шиелі ауданындағы «Сыр ұланы» жазғы лагерінің тазалық гигиенасын сақтауы талапқа сай келмейді. Осындай сапасы сын көтермейтін жазғы тынығу лагерлері балалардың жақсы тынығуына, денсаулығына төнер қауіптің жоқтығына кепіл бере алмайтыны өкінішті...

 

                   Талдау жасау

Қазіргі таңда қылмыс жасау белең алған. Жас жеткіншек болсын я болмаса ересек адам болсын жоқ жерден өзінің басына дау тудырады. Біреуге опық жедіріп өздері сауық-сайраң құрып жүретіндері де жетіп артылады. Оның барлығы қомақты қаржысына сенушіліктің арқасы. Бүгін құтылғанымен ертең өзінің басына таяқтың бір ұшы келіп тиері сөзсіз. Бірақ, әр түрлі жағдайлардағы қылмыстарды көріп өсіп келе жатқан ұрпақтың да санасына сол сезім ұяламаса болғаны. Ондай болса келер ұрпақ қалай болмақ? Ата-бабаларымыздың қан майданда төгілген ерен еңбектерінің ақталмағандығы дәлелі. Ел өзді-өзі қырық пышақ болып қырылысып жатқанда басқа елдің біздің жерімізге көз тігері айдан анық емес пе? Ей, келер ұрпақ, ойлан! Өз өміріңнің қалғанын басқаға құл болып өткізбеуге тырыс. Жас ұрпаққа саналы тәрбие бер!