Тәрбиенің мақсатын жүзеге асыру жолдары

Кіріспе.

Тәрбие - қоғамның негізгі  қызметтерінің бірі, жеке адамды мақсатты, жүйелі қалыптастыру процесі, аға ұрпақтың тәжірибесін кейінгі буынға меңгертіп, олардың сана-сезімін, жағымды мінез-құлқын дамытушы. Ересек буын қоғамдыдтарихи өмірде жинаңталған тәжірибені, білімді  жас буынға тәрбие процесі арқылы береді. 
Тәрбие материалдық игіліктерді өндіруге қабілетті, іскер адамдарды дайындауға бағытталуы қажет. Басты өндіруші күш - жеке тұлға. Адам жүйелі түрде күрделі қатынастарға араласып, қоғамдағы қалыптасқан идеяны, саяси және моральдық көзқарастарды, сенімдерді қоғамдағы адамдардық өмір сүру тәртібін меңгереді. 
Педагогика баланы оқыту, тәрбиелеу тәжірибелерін қорытып, тәрбие және даму үшін қажетті жағдайларды анықтайды. 
Қорыта айтқанда, тәрбие - қоғамның тарихи әлеуметтік-экономикалық жағдайларынан туатын объективтік процесс. 
Тәрбие процесінде бала өзінің дамуына қажетті жағдайларды пайдалануға тиіс. Табиғи және әлеуметтік орта оның көзқарасын дамытады.

Тәрбие мақсаты – ол педагогикалық процесс пен қоғамның қажеттілігіне қарай өзгеріп  отырады. Тәрбие мақсаты қоғамның әлеуметтік сұранысына қарай және оның табысты  орындалуы ұстаздың кәсіби дайындығына  байланысты келеді. Ұстаздың қызметі  мақсаттылығынан басталса, ал оқушылар оқу іс-әрекетінің мақсатын нақты  ұғына отырып, тапсырманы орындауын  бастайды.

Тәрбиенің негізгі мақсаты  жеке адамды қалыптастыру және оның жан  – жақты толық қанды дамуын қамтамасыз ету.

Мақсаты: Тәрбиенің әдіснамалық негізін айқындау.

Міндеттері:

1. Тәрбие мақсат анықтамасы
2. Мақсат анықтамасы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 I. Негізгі бөлім

1. Тәрбиенің мақсатын жүзеге асыру жолдары.
1. Тәрбие мақсаты түсінігі.

Педагогтің кәсіби қызметі  адамның барша іс –әрекетіндегідей мақсат қоюдан басталады. Педагогтің балалармен жүргізіп жатқан ісінде мақсат болмаса, ол істі кәсіпқой маманның жұмысы деп  бағалауға болмайды, оны әншейін  бір әрекет, тәрбиелік процеспен  ешбір байланысы жоқ, жәй белсенділік  деп түсіну керек.

     Мақсатты сезіну әрқандай іс – әрекетке қуат береді. Ұлы да шапағатты мақсат адамның бар шығармашылық күшіне қанат беріп, оны өрістете  түседі. Мақсатқа жету адам бағытының негізі болған терең де  толық  қанағаттанушылық тудырады.

     Тәрбие мақсаты – бұл қоғамның бетбұрысына, қандай мұраттарына қол жеткізуіне бағытталған. Тәрбие мақсаты -педагогиканың ең маңызды мәселесі. Мақсат - тәрбиенің жалпы мақсатылығынан, тәрбие жүйесінің сипатын айқындаушы ретінде керінеді. Мақсат пен міндет бүтін және 
бөлшек ретінде ара қатынаста болады, жүйесі мен оның компоненттеріне тәуелді. Қорыта айтқанда, тәрбиенің нақты тербие міндеттерінің жүйесі.  
Тербие мақсаты жалпы жене жекеленіп келеді. Тәрбиенің мақсаты жалпы болып келгенде, яғни барлық азаматтарда сапалы құндылықтардың, ал жекеленіп келуі, яғни жеке тұлғаның қалыптасуын кездейді. Қазіргі заманда тәрбие жүйесіне қарай тәрбие мақсаты әр алуан болып келеді. Тәрбие мақсатының әр алуандығы тәрбиенің өте күрделілігін керсетеді. Мақсаттылықа объективтік себептер әсер етеді. Олар, дененің физиологиялық жетілу заңдылығы, адамның психикалық дамуы, философия мен педагогикалық ойдың жетістігі, ортаның үнемі қоғамның мүддесіне орай өзгеріп отыруы. Медениет деңгейі, тәрбие мақсатының жалпы бағытын айқындап отырады. Тәрбиенің мақсаты нақты - тарихи сипатына қарай құбылмалы келеді. Қоғамның тәрбие мақсатын өз бетінше ойдан шығаруына болмайды. Тәрбие мақсатын тұжырымдауда, міндетті түрде табиғат, қоғам, адамның объективті даму зандылығына сүйену қажет. 
Тәрбие мақсатын анықтауда маңызды себептердің қатарына жататындар, мақсатты құрастыру, оны белгілі зандылыққа негіздеуді есепке алу. Ол саясат, мемлекет идеологиясы сияқты факторлармен бірге, тәрбие мақсатын айқындауда қоғам өзінің қажетті талабы мен мүддесінің маңыздылығын ұдайы есепке алу жұмыстың дұрыс жүруіне кепілдік береді. Тәрбие мақсаты қоғамда жастардың белгілі бір функцияларын жүзеге асыру процесінде олардың уәждік қажеттілігінен туады. Қоғам қажеттілігі өндіріс тәсілі мен өндіріс күші және өндіріс түрі қатынасының даму деңгейімен анықталады. Сондықтан тәрбие мақсатының нәтижесі әрқашан қоғам дамуының жетістік деңгейін бейнелейді, ал өндіріс тәсілін өзгертумен анықталып отырады. Ойымызды нақтылау үшін, тәрбие мақсатының коғамдық-экономикалық қатынас түріне байланысты екенін атап өтеміз. 
Негізгі мақсатқа ұмтылу, ұстазға айқын мақсаттар белгілеп, кәсіптік іс-әрекеттерінің нәтижелерін оқушьшардың тәрбиеге бой ұсынуынан, құлшынысынан байқауға болады. Нақты мақсаттар туралы сөз қозғағанда, олардың анықтамасының негізгілерін беліп алу қажет. Ең алғашқы әлеуметтік негізі әрбір индивидтің дамуы табиғаттың адамға генетикалық тұрғыдан берген әлеует мүмкіншілігін дамытумен қатар, оның даралығын қальштастырумен байланысты. Баланың дараланып дамуында белсенділік, күш - қуат артуымен қатар, еркі мен ақын-сезімінің қалыптасуы, оның болашақ кәсібінің бейімін, қабілетін интегралдап, іс-әрекетке қолданудың амалы күні-бұрын қарастырылады. Жеке бастың дамуы белгілі бір әлеуметтік жағдайға байланысты.

 
Екінші негізі, адам мен қоғамның қарым-қатынасына тәуелді. Ұзақ уақыт  бойы педагогикалық мақсаттарды  талдау мен негіздеу қоғам мен  өкімет қажеттілігіне сай келетін  мақсаттар жоғары дәрежеде болып  есептеледі. Мұндай жағдайда баланың  қызығушылығы екінші орынға шегеріліл  отырды. 
Бірақта, гуманистік педагогика баланың қызығушылығын ояту мәселесін ең басты деп есептеді. Бүгінгі күнде тәрбиеленушінің өз күшімен жетістікке жету мүмкіңдігіне басшылық жасау тәрбие берудің басымдық рөлін арттыруда.

 
Осыған орай, барлық педагогикалық  мақсаттарды шартты түрде өзара  байланысты екі топқа бөлуте болады: үлгілі (идеал) және өзекті (актуальді) соңғысы тқлғаның дамуымен даралығын  қальштастыру және оны үздіксіз дамыту міндеттерімен нақтыланады. 
Тәрбиенің нысанасы тұлға болса, бірақ өз бойларында қажетті сапаның дамуы оқушьшардьщ өздерінің белсенді іс-әрекеті мен оларға тәрбие субъектісі ретінде қарап педагогикальщ басшылық жасау. Ақыл-ой, адамгершілік, еңбек, эстетикалық және дене тәрбиесі тұтас педагогикалық жүйе шеңберінде қарастырылады. 
Жеке тұлғаның әлеуметтік тәжірибені игеруі саналы-ұтымдьі іс-әрекетіне, онда шешуші рөл білім жүйесі мен эмпирикалық дәстүрлі қалыптағы қоғамдық психологияға байланысты. Бұл жерде көзқарастар мен позипияларға, құнды бағыттарға, дүниетанымға қоғамдық психология басым ықпал етеді. Тәрбие мақсатының негізгі бөліктерін философиялық категориялардың тізбегімен сипаттауға болады: мотив-қажеттілік-қызығушылық-мақсат.

 

Мақсат дегеніміз - бір нерсеге  ұмтылу, іске асыру. Бұл тұрғыдан алғанда тәрбие мақсаты — жастарды өмірге әзірлеу мақсатымен жүргізілетін тәрбие жұмыстарының нәтижесін ерте болжау. 
Тәрбиенің мақсаты мен жүйесі мемлекеттің саясаты мен экономикасына тәуелді. Тәрбие мен қоғам бір мезгілде пайда болды. Тәрбие қоғамдық құбылыс, онсыз қоғам өмірі ілгері дамымайды. Алғашңы қауымдық құрылыста ересектер балаларды еңбекке дағдыландыру үшін қауымның әдет-ғұрпын, салтын үйретті.

Таптық қоғамда тәрбие мақсатын анықтау қоғамның ең негізгі  мақсатына айналды. Құл иеленуші қоғамдық құрылыста құлдар, өндіріс  құралдары (жер, еңбек құралдары) - құл  иеленушілерінің жеке меншігі болды. Тәрбиенің мақсаты құл иеленушінің  мүддесіне бағындырылып, балаларды  басқыншылық соғыс өнеріне тәрбиеледі.

Әрбір мемлекетте балаларға  білім беру мен тәрбиені ұйымдастырудық нақтылы мәселелері мен әдістері қарастырылады. Мұғалім қандай адамды қалыптастыратынын дәл білуі  керек. К.Д.Ушинский өз қызметінің айқын  мақсатын көрмейтін тәрбиешіні құрылыс  материалдарын бір жерге үйіп тастап, одан не алғысы келетінін білмейтін  архитектормен салыстырады. Тәрбиеші жас ұрпаққа берілетін білім, іскерлік, дағдыны, тәрбиелейтін сезімді  біліп, жоспарлы, мақсатты тәрбие жұмысын  жүргізеді. 
«Тәрбие - адамды қалыптастыратын және жетілдіретін үйлесімді процесс» - деп Коменский тәрбие мақсатын төмендегідей негізгі элементтерге бөлді: 
     •  адамға барлық заттарды білгізу - "ғылыми білім"; 
     •  заттардың және өзінің қожасы ету - "адамгершілік"; 
     •  құдайға, заттарға құлшылық ету - "діни тәрбие"; 
     •  тән саулығы - "дене тәрбиесі". 
И.Г. Песталоцци тәрбиенің мақсаты балаға бастауыш білім, еңбек, ақыл-ой, дене тәрбиесін беріп, жан-жақты және үйлесімді дамыту деген. 
Мақсат әрекеті адамның  саналық өнімі болғандықтан өте құбылмалы, тез өзгеріске түседі, себебі ол үздіксіз ауыспалы дүниемен, сонымен  бірге өзгерістегі тұлғамен  де әрекеттік – қозғалмалы байланыста болады.

Мақсаттың қозғалмалылығы мен  ауыспалылығы оның ешқашан шектелмейтінін көрсетеді.Мақсатты, көркемдеп айтсақ, жақындаған сайын, алыстай түсетін жұлдызбен теңестірген жөн.

Педагогтің кәсіби қызметі  адамның барша іс-әрекетіндегідей  мақсат қоюдан басталады. Педагогтің балалармен жүргізіп жатқан ісінде мақсат болмаса, ол істі кәсіпқой маманның жұмысы деп  бағалауға болмайды, оны әншейін  бір әрекет, тәрбиелік процеспен  ешбір байланысы жоқ, жәй белсенділік  деп түсіну керек.

 Мақсатты сезіну әрқандай  іс-әрекетке қуат береді. Ұлы да  шапағатты мақсат адамның бар  шығармашылық күшіне қанат беріп,  оны өрістете түседі. Мақсатқа  жету адам бағытының негізі  болған терең де толық қанағат-танушылық  тудырады.

 

Тәрбие мақсаты - педагогика ғылымының өзекті категориясы. Оны  нақтылау, жобалау, дайындау - педагогикалық  тұжырымдар жасаудың арқауы.

1.2. Тәрбие мақсаты мен тәрбие міндеттері.

Педагогтің кәсіби қызметі  адамның барша іс-әрекетіндегідей  мақсат қоюдан басталады. Педагогтің балалармен жүргізіп жатқан ісінде мақсат болмаса, ол істі кәсіпқой маманның жұмысы деп  бағалауға болмайды, оны әншейін  бір әрекет, тәрбиелік процеспен  ешбір байланысы жоқ, жәй белсенділік  деп түсіну керек.

Мақсатты сезіну әрқандай іс-әрекетке қуат береді. Ұлы да шапағатты  мақсат адамның бар шығармашылық күшіне қанат беріп, оны өрістете түседі. Мақсатқа жету адам бағытының  негізі болған терең де толық қанағат-танушылық  тудырады.

Тәрбие мақсаты - педагогика ғылымының өзекті категориясы. Оны  нақтылау, жобалау, дайындау - педагогикалық  тұжырымдар жасаудың арқауы.

Кейде педагог балалармен оқу-тәрбие жұмыстарын нақты айқындалған  мақсатсыз-ақ орындаған сияқты болады. Бірақ сол бағыт-бағдарсыз бастаған ісінде қаншалықты сарсаңға түсіп, оңды-солды  ұрынғанын, нәтижеге жете алмай шаршап-шалдыққанында  бір-ақ түсінеді. Егер түсінсе!

Шынында да, күнделікті мектептегі педагогикалық тәрбиеде болмыс көрсеткендей, мақсат проблемасы өте нашар шешілуде, кейде ол мәселе тіпті естен шығарылады, осыдан ''мақсатсыз тәрбие'', яғни жол-жөнекей  тәлім етек алған құбылыс. Осының салдарынан педагогтің кәсіби қызметінің өнімі жоқтың қасы, балалар мен  ұстаздардың шығармашылық мүмкіншіліктері  іске қосылмайды, ал кәсіптік іскер  не істерін білмей, ақырында түңіледі, жұмысынан қанағаттанушылық рахат  көрмейді.

Тәрбиелік істің мұндай келеңсіз жағдайларының объективті себептері  мақсаттың әлеуметтік-психологиялық  табиғатынан туындайтынын түсіне білу қажет.

Мақсат - субъект санасында  оның қоршаған ортамен өзара ықпал  байланысынан туындайтын әрекеттің  нәтижесі туралы ой болжамы. Демек, мақсат - жағдайлар себепті пайда болуынан, нақты болмыстан алынатындықтан - ол объективті құбылыс. Мысалы, өмірінде домбыра ұстап, үніне зер салмаған педагог балаға музыкалық тәрбие беруі мүмкін емес т.б.

Мақсат объективті себептерден  бастау алумен бірге субъективтік те категория, себебі ол сана туындысы, ол адам ойында пайда болып, әр нақты  тұлғаның сана-сезімдік ерекшеліктерінің көрінісін береді. Ертедегі латындар айтқандай: ''Екі адам зат жөнінде  бір әңгіме айтуы мүмкін, бірақ  бірінің әңгімесі екіншісіне ұқсамас''. Бір мақсатты жалау еткен педагогтар, сол мақсаттың өзін әртүрлі баламада түсінеді, себебі олардың әрқайсысы кәсіби әрекеттің нәтижесінде өз сана деңгейінен баға береді. Сондықтан, мақсат болжау проблемасы - тәрбиелі адамның идеалды образының дараланған саналардағы көптеген баламаларын қамтыған мақсаттың мүмкін-дігінше нұсқасын анықтау - байсалды зердемен қоса, көп уақыт та, мамандық күш салуды да талап етеді. Адам өзіне ықпал етуші объективті және субъективті әсерлердің нәтижесінде өмір бойы қалыптасады. Бірақ педагогикалық жүйелер (мектепке дейінгі, мектептік, мектептен соңғы) жеке адамның қалыптасу деңгейі мен сапаларын нақты көрсететін өзінің уақыттық шектеріне ие болғандықтан, әр саты аяғындағы тәрбиелік нәтижелер жөнінде сөз қозғауы мүмкін.

Өсіп келе жатқан ұрпақты тәрбиелеу мақсаты - кең әлеумет пен ғылымның араласуымен тек мемлекет белгі-лейтін педагогикалық саясаттың басты құрылым бірлігі. Жарияланатын тәрбиелік мақсаттардың экономикалық, құқықтық және ұйымдастыру шарттарын қамтамасыз ету мемлекеттің міндеті. Былайша айтқанда, құқық негізінде бекіген тәрбие мақсатының іске асуына қоғамның бар мүмкіндіктері бағытталуы қажет, әлбетте, бұған да тиісті бақылау қажет.

Тәрбие мақсатының мазмұны неде, ол қалай айқындалады?

Өсіп келе жатқан ұрпақты тәрбиелеу мақсатының мазмұны қоғамның өркениеттілігіне (цивилизованность), оның демократиялық сипатына, экономикалық мүмкін-дігіне, педагогикалық жүйелер дамуын болжастыратын және нақты жағдайларды үйлестіріп отыратын мекеме-леріне байланысты.

Мақсаттың жалпыланған сипаты жағдайлардың әртүрлі көрініске  енуіне тәуелсіз, оның іске асып отыруын  қамтамасыз етеді.

Мақсат әрекеті адамның  саналық (идеялық) өнімі болғандықтан өте құбылмалы, тез өзгеріске  түседі, себебі ол үздіксіз ауыспалы дүниемен, сонымен бірге өзгерістегі тұлғамен де әрекеттік-қозғалмалы байланыста болады. Тәжірибе, білім, оқиға т.б. адамды байытып  отырады, бірақ құбылмалы сана иесі - субъект сол байлыққа жету жолында  өзінің де өзгеріп жатқанын байқай бермейді, не оған тіпті мән бермейді. Мысалы, педагог ''кеше'' де, ''бүгін'' де өзін бір мақсат ұстағандай сезінеді, ал сырттан қарағанға, оның кәсіби педагогикалық  ісінде өзгерістердің болғаны айдан  анық байқалады. өмірдің өтпелі-ауыспалылығы мақсаттың да бір қалыпта өзгеріссіз қалмауына ықпал жасайды.