Қиын балалармен жұмыс істеудің мазмұны

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ  ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ  МИНИСТРЛІГІ

Б.АХМЕТОВ АТЫНДАҒЫ ПАВЛОДАР ПЕДАГОГИКАЛЫҚ КОЛЛЕДЖІ

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

К У Р С Т Ы Қ  Ж Ұ М Ы С

 

Тақырыбы : Қиын балалармен жұмыс істеудің мазмұны

 

 

                                                   

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                          Орындаған : БСО-41 тобының студенті Искакова Динара

                                    Рецензент: педагогика және психология пәндерінің оқытушысы: Жангазинова С.Б

 

 

 

 

 

Павлодар 2008 ж.

 

 

 

   Жоспар

 

 

 

1. Кіріспе
2. Негізгі бөлім

1. Отбасында баланы тәрбиелеу

            2.Бастауыш оқушылардың мінез-құлќын зерттеу.

       3.Отбасының балаларға тигізетін әсері.

       4.Ата-аналарға оқушылар проблемасынан кеңес беру.

3. Тәжірибелік бөлім

            Баланыњ мінез-құлќы.

4. Қорытынды
5. Пайдаланған әдебиеттер

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

Қай заманда, қай елде болса да отбасының адамзат ұрпағына тигізетін ықпалымен әсерін өмірдегі басқа ешнәрсенің күшімен салыстыруға болмайды.

Қазіргі кезенде еліміздің нарықтық қатынастарға өту жағдайында отбасының жылдар бойына қалыптасқан құндылық негіздері әлеуметтік экономикалық тұрғыдан өзгерістерге ұшырауда. Әсіресе жаңа әлеуметтік шындықтан сұраныстарына сәйкес отбасындағы ұрпақ тәрбиесі дағдарысты жағдайға кез болып отыр.

Осыған байланысты қазіргі қоғамның әлеуметтік күрделі процесіне талдау жасау қажеттігі педагогика, психология ғылымдарының күн тәртібінде тұрған басты проблемаларының бірі. Нарықтық экономика жағдайында туындаған қоғамдық қатынасар, қоғамдық санадағы өзгерістер адамгершілік қасиеті сапарларға қарым-қатынасқа өз ықпалын тигізуде.

Бұл күнде отбасыларының басым көпшілігі бала тәрбиелеудегі әлеуметтік, педагогикалық бастапқы өнеге ұясы болатын мүмкіндіктерінен ажырап отыр.

Бүгінгі танда арнайы әлеуметтік педагогикалық зерттеулер бойынша отбасының материалдық ахуалының төмендеуі, адамдар арасындағы адамгершілік қарым-қатынастардағы өзгерістерге байланысты жалғыз басты аналардың, әкесіз немесе анасыз балалардың, тастанды балалардың жыл сайын көбейе түсуі және кейбір отбасыларының адамгершілік тұрғыдан азғындауы барған сайын өріс алуда.

  Жеке адамды жан жақты дамытудың ең басты факторы, - тәрбие, өмір жағдайы және қоршаған ортасы. 

Олай болса, әрбір жеке адамның өмірден алған тәжірибесі, қоғамдағы қарым-қатынасы әрқалай болғандықтан әрбір адамның өзгешеліктері дара ерекшеліктерімен мінез делінеді. Сондықтан да, жеке адамның кескін-келбетіндегі мінез-құлқының құрылысы, ой образдары және ұстаған бағыты, ынта-ықыласы т.б. оқушының дара өзгешеліктерінен байқалынады.

 Сонда да болса, қоғамының  адамдарына тән нәрсе, олардың  жалпы көлемді дара қасиеттерінің  біртұтас бірлестік қалып алуында  демекпіз.

Қиын балалардың адамгершілік қасиеттерін дұрыс қалыптастыруда қоғамдық ортаның атқаратын көлі жайлы және оқу-тәрбие процесінде әр оқушының психологиалық және физиологиялық ерекшеліктеріне сәйкес қайта тәрбиелеудің әдіс, тәсілдерін сұрыптау сияқты шаралар қарастырылды.

 

І. От басында баланы тәрбиелеу

1.1 Отбасы тәрбиесінің дұрыс ұйымдастырылмауы, яғни тұрмыстағы ұрыс-талас, маскүнемдік, ата-ананың біреуінің болмауы ті.ба. жағдайлар себепші болса, мектептегі оқу-тәрбие жұмыстарын ұйымдастыруда жіберілген қате-кемшіліктер, яғни жеке оқушылардың мінез-құлық ерекшеліктерін, ынта-ықыласын, қызығушылдығы және талап-тілегін т.б. ескермеу мүмкіндік туғызған.

Жеке тәрбие жұмысын іске асыруда, ең алдымен оқушылар ұжымын ұйымдастырып, соның негізінде жеке оқушыларға педагогикалық ықпалдар жасауымыз керек.

Тәрбие процесін басқару өте қиын, ол еш уақытта бірқалыпты жағдайда өтпейді. Белгіленген мақсаттан ауытқыт кетушілік болады. Өйткені педагогтар мен ата-аналар тарынан баланың да буында адамгершілік қасиеттерінің қалыптасуында ағаттық, педагогикалық қателіктер жіберіледі.

 Осының нәтижесінде тәрбиесі  қиын балаларды байқауға болады.

Педагогикалық тәрбиесі қиын балалар бұлар оқуға еңбекке қоғамдық өмірге ықыласы жоқ балалар. Олар дөрекі, әдепсіз, барлық жарамсыз әдептерге еліктеуге бейім келеді.

Мұндай тәрбиесі қиын балаларды тындыратын себептердің бірі-үйелмен тәрбиесіндегі  кемшілік, яғни балаларын оқытуда, тәрбиелеу де ата-аналардың жауапкершілік сезімінің жоқтығы бала мінезінде мейірімсіздікті, яғни қатегездікті, дөрекілікті, өзімшілдікті туғызады.

Екінші себеп  бұл үй ермендегі сәтсіздік сәтсіздік маскүнемдік, , ұрлық, ата-аналардың және басқа сүйелмен мүшелерінің жеңілтек мінез-құлық, ал бәрінен жаманы ажырасу  неке бұзу.

Үйелмен тәрбиесінде ата-аналардың мінез-құлық шешуші фактор Сіз өз балаларыңыздың тәрбиесін бастамас тан бұрын өзіңіздің  тексеріңіз.

Сізден жеке  нағыз шешуші нәрсе ... Ата-аналардың өздеріне талап қоюы, олардың өз үйелмелің қадірлей білуі, өзінің әрбір қадамын қадағалап отыруы тәрбиенің ең бірінші және ең басты әдісі  деген болатын АҢ.СУ. Макаренко. Оның сөзін жалғастыра келіп “егер сіз дөрекі және мақтаншақ немесе маскүнем болсаңыз... ол онда сізге тәрбие туралы ойланудың қажетті жоқ

 Егер әке маскүнем  болса мектеп жасына кейінгі балалар жүйке ауруынан (нервоз), жиі қояншық  ұстамадан (эпилепия) азап шегеді, олардың ақыл-ойы баяу болады.

Мұндай балалар енжар, тынышсыз ашушаң келеді.

Әрбір ата-ана ішкілікке, азғындыққа түспеу үшін күш –қабілетін пайдаланып, балаларға мейірімді өнегемен әсер етуі керек.

Үшінші себеп  ұл балаға үнемі жеткіліксіз көңіл аударылады. Кейбір сүйелмен баланың ішкі дүниесін, тілектерін, ойларын, қайғысын, қоршаған ортаға қатынасын жете біле білмейді.

Тату үйелменде ата – аналар балалардың күнделікті өмірі мен іс - әрекеттеріне басшылық жасайды. Балалардың өздерінің қуанышын, қайғыларын, ойларын, саяси мәселелерді, жаңа фильмдер мен кітаптарды, бірлесе отырып талдайды, өздерінің  сүйікті әндерін орындайды.

Мұндай сүйелмен балаларын  халқының тамаша рухани және еңбек бәрі баланың ішкі дүниесінің қалыптасуына игі әсер етеді. Сүйелмен бала үшін өмір мектебі, онда мейірбандық, шындық, адалдық, қайырымдылық, еңбек сүзгіштік ті.ба. тәртіп пен мінез-құлық қасиеттері дамиды және қалыптасады.

Үйелмендей қоғамның келешек азаматы өседі. Басқаша айтқанда, бала білімнен құқықтық сенімге, сенімнен әрекет етуге ұзақ, күрделі жолдан өтеді. Демек, үйелмен жеке адамның тәртібі және мінез-құлық негізін қалайтын микроұжым.

Төртінші себеп – бұл сынып жетекшілерінің тәрбие жұмыстарындағы ол қылықтары мен кемшіліктері. Тәрбиесі қиын балалар жөнінде сынып  жетекшілерінің іс-әрекеті көпшілік жағдайда кейбір жұмыстармен ғана шектеледі. Олар әңгіме сынып және оқушылар жиналыстарында талқылау, оқушылардың  ата-аналарын мектепке шақыру, олардың ата – аналары істейтін жеріне хабарлау т.б. мұндай жалпы және қарапайым жұмыстар бойынша тәрбиесі қиын балаларды жан-жақты білу мүмкін емес. Оларды жете білу үшін тәрбиесі қиын балалардың диагноздық белгілерін анықтау керек.

Демек, мұндай балаларға кімдер жатады? 

Ғылыми деректерге қарағанда ондай балаларда байқалатын белгілер: біріншіден, анамальді қажеттілік (маскүнемдік, нашақорлық, ұрлық т.б.)

Екіншіден : тұрақты жаман қасиеттер жиынтығы (мейірімсіздік, жалақорлық, жалғандық, өзімшілдік) ;

Үшіншіден : - ата – аналармен немесе мұғалімдермен тұрақты егесу жағдайлары; төртіншіден, басқа адамның көмегінсіз өзін-өзі түзетуге қабілетсіздігі.

Осы жағдайға байланысты сынып жетекшілері тәрбиесі қиын балалармен жұмыс барысында мына мәселелерді еске алу қажет.

а) тәрбиесі  қиын балалардың жас және дербес ерекшеліктерін есепке алу.

ә) олардың кемшіліктерін терең зерттеу, психологиялық – педагогикалық және медициналық мәліметтерін жете білу.

б) мектептерде мақсатқа бағытталған жастар бойынша нақты жұмыстарды дұрыс ұйымдастыру, жетілдіру.

Тәрбиесі асқынған балалармен жүргізілген жұмыс өнегесін озат мектептердің іс – тәжірибесінен көруге болады.

Біріншіден, педагогикалық ұжым және ата – аналар комитеті бірігіп, балалардың жағымсыз мінездерінің себебін анықтайды, оны іске асыру үшін шаралар белгілейді.

Екіншіден, мектептегі тәрбие жұмысындағы сабақтастықты іске асырады, сынып жетекшілері күнделік жүргізіп, онда оқу жылының бойында жүргізілген жұмыстарды жазып отырады. Бұл күнделіктер сыныптан сыныпқа беріліп, ондағы мәліметтер мен, яғни жүргізілген жұмыстың мазмұны және әдістерімен келесі сынып жетекшісі танысады, өзінің істейтің жұмысының мақсатын, бағытын анықтайды.

Үшіншіден, тәрбиесі қиын жеткіншек жастағы балаларды әр түрлі жұмыстарға – жиналыстарға, түрлі – жарыстарға, кештерге, өздігімен іс -әрекетіне, бастауыш сынып балаларын шефке алуға т.б. белсенділікпен қатыстырады.

Төртіншіден, мұғалімдерді педагогикалық – психологиялық білім мен қаруландыру үшін кейбір мектептерде тұрақты семинарлар жұмыс істейді, оларға тікелей көмектеседі.

Сонымен әр-түрлі жұмыстар тәрбиесі қиын балалардың бірігіп, топтасуына және тәрбиеші мен тәрбиеленушілер арасындағы өзара қатынастың жақсаруына мүмкіндік туғызады. 

Мінез – құлықтары қиындау және қиын балалар ұғымы 1920-30 жылдары пайда бола бастады (Блонский П.П.).

Бастапқыда ғылым саласында емес, күнделікті өмірде қолданылып жүрді. Біраз уақыт ұмытылып, 1950-60 жылдардың басында қайтадан қолданысқа енді.

Қазірде бұл терминдер ғылыми сөздіктерде нақты орын алып отыр. Сөз етіп отырған бұл мәселе әрдайым социолог, психолог, юрист, дәрігер, педагог мамандарының зейінен өзің аударып, оларды аландатып отыратын үлкен мәселе екенін айтып өту керек.

 Ең алғаш осы мәселе бойынша  зерттеу жүргізіп П.П.Бельский  болды, ол өз мінез – құлқы  шамасынан ауытқыған, кәмелетке  жасы толмаған балаларды қарастырды.

П.П.Бельский өзінің 30 жыл дақытын заң бұзушы балалар мен жас өспірімдердің ішкі әлемін зерттеуге арнады. Бірақта оның теориялық позициясы жеткіліксіз болды. Ол Л.И. Петрожицкийдің теориясына сүйенеді, З.Фрид пен К.Левинен, сонымен қатар Ч.Ломбрададан да бірталай мағлұматтар алды.

 А.С.Макаренконың қиын балалар  мен жас өспірімдерге арналған еңбектері отандық педагогиканың алтын қорына П.О.Эфрусси мінез– құлықтағы қиындық табиғатын жүйке жүйесіндегі ерекшеліктері қозушылық, көңіл-күйдің аумалы төкпелігімен, жұмысқа қабілеттіліктің нашарлауымен түсіндіруге әрекет жасады, сонымен бірге ол психологиялық себептерді физиология мен ұштастырды.

Оның зерттеуінің құндылығы мынада, ол кейбір жекелік ерекшеліктерді талдауға, соның ішінде оқушылардың өзің-өзі қалыптастыру әдетін анықтауға көп септігін тигізеді. Қиын балалардың жекелік ерекшеліктерін өмір жағдайымен, тәрбиемен өзара әрекеттестігін есепке алып, кешенді құрама түрінде зерттеп, іске асырған П.П.Блонский (1936 ж.) болды.

Оның зерттеуінің негізгі мақсаты қиын балалардың өмірін анықтау. П.П.Блонский  қиын балалардың мінез – құлық тарихын мектеп, отбасы арқылы ашып көрсетеді.

 Ол қиын балаларға мұғалімнің  қатынасы арқылы, қиын оқушы терминің  нақтылауды жөн көреді.

Бұл балаларға былайша мінездеме береді : “Обьективті” көзқараспен қарағанда қиын оқушы – мынадай, ол мұғалімнің жұмысының жемісті еместігіне байланысты.

“Субьективті” көзқараспен қарағанда  қиын оқушы – мынадай, онымен мұғалімге жұмыс істеу өте қиын, мұғаліммен көп жұмыс істеуді талап ететін оқушы.

 “Істі бүлдіруші:” оқушыларға  толыққанды мінездеме бере отырып П.П.Блонский өз жұмыстарында мектепті, сыныпты ұйымдастыруға баса көңіл бөледі.

Блонскийдің пікірі бойынша қайта тәрбиелеудің нағыз тура жолы, тәртіп бұзушыларды мәдениетсіз ортадан мәдениетті балалар ұжымына біртіндеп әкелу болып табылады.

 Көп жылдық оқу мен бақылау негізінде И.А.Невский қиындықпен тәрбиеленетін баланың пайда болуын, балалармен отбасында, мектепте жүогізілетін оқу-тәрбие жұмыстарының жеткіліксіздігінен, кемеліне жетпеген педагогикалық практика нәтижесінен деп түсіндірді.

 Ары қарай ол өз ойын былай көрсетеді. Бұл қыныр құбылыспен күресу бағытының шешімі мұғалімнің тиімді әдістерді меңгеру қабілетіне қарай емес, сол әдістерді дұрыс қолданып, дұрыс игеруіне негізделеді.

 Ал бұл негіз ең біріншіден  педагогтің жеке қасиетіне, қабілетіне  оқушымен қарым-қатынасына, олардың әрекеттерін дұрыс ұйымдастыруына қарай құрылады.

Баланың психикасы көп факторлы, әлеуметтік өмір жағдайына, қоғам дамуына тәуелді екенін қарастырды. Ғылымдардың бірқатары баланың дамуындағы кідіріске, қоғамға бейімделудің қиындығына себепші болып отыратын қолайсыз әлеуметтік – биологиялық факторларды анықтады.

Балалар мен жасөспірімдердің осоциолды мінез-құлық мәселесімен бір қатар қазақстандық педагог зерттеушілер жұмыс істеді. Мысалы : В.Г.Бажанов, Р.А.Себагян, А.Жұмабаев К.А.Жукенова т.б.

Бұл зерттеушілер қиын балалардың қиқарлық сияқты жағымсыз қасиеттерінің қалыптасуына әлеуметтік педагогикалық факторлардың әсер ететіндігін зерттеуде.

 Бастауыш мектеп оқушылары  мен жасөспірімдердің осоциолды  мінез-құлықтарын, спорт, өзіндік және жеке жұмыстарды ұйымдастыру, мектепке деген ықпалды кұшейту, отбасындағы белсенділікті арттыру, ұжымдағы әрекеттерге балаларды қатыстыру арқылы жеңудің әр түрлі жолдарын көрсетті.