Павлодар облысындағы АӨК концепциясының дамуы

Павлодар облысындағы АӨК концепциясының дамуы.

 

Мұратхан Д.А.

С.Торайғыров ат.ПМУ Агр-201 тобының студенті, Павлодар қ.

Жоба жетекшісі Нұрғалиева А.А

С.Торайғыров ат.ПМУ профессоры, Павлодар қ.

 

         Агролық сектор (ауыл шаруашылығы) кез келген елдің экономикасында ерекше орын алады. Ауыл шаруашылығына айрықша орын берілетіндігі адамдардың өмір сүрулеріне қажетті азық –түліктерді өндіретіндігі және жұмысшы күштерін толықтыратындығы, өндірістік емес тұтынатын тауарлар мен азық түлектерді және өндірістік мақсаттағы өнімдерді өндіретіндігі. Шын мәнінде ауыл шаруашылығының даму деңгейі көп ретте елдің экономикалық деңгейін анықтайды.

         Қазақстан  Республикасы ежелден агралы  ел болып есептеледі. Сондықтан  Павлодар облысы қазіргі кезде  Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіп  кешенін дамытуда. 

         АӨК  –нің дамуы ұзақ мерзімді болу мақсаты Павлодар облысындағы азық –түлік қорының ұлғая беруіне және бүкіл облыстық  ортақ қазақстандық агрокешеннің нарығын шығаруға,  ауыл адамдарының жалақы қаржысының тез өсуіне, сонымен қатар агролық өнімдерін шығара отырып, табиғат ресурстарын сақтауына  көмектесетін жобаның бірі болып келеді.

        Өсімдік шаруашылығы дамуына, облыс халқының сұранысын қанағаттандыру үшін, өсімдік шаруашылығы өнімінің көлемі толық болу керек. Тұрақты кеңейту- негізгі егін егу жұмыстары бағыттары бойынша болып қалып отыр. Ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруші облыстар, қазіргі заманғы техника мен жабдықты жыл сайын сатып алуда. Тұқым шаруашылықтар желісі қазіргі таңда дамуда. Алайда, ауыл шаруашылығы секторының әлеуетіне қарамастан, атап айтқанда, өнеркәсіп өсімдік жеткілікті пайдаланылмайды.        

Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер бөлігі ретінде егістік жер үлесі арттыру және өндіріс көлемінің өсуімен, егістік-жарамды тыңайған жерлерді пайызы жоғары болып қалуда. Ауыспалы егісте, монодақылдардағы қию ауданы сақтамау, шамадан тыс шағын ауыл шаруашылығы кәсіпорындары агрономиялық шаруашылығы ережелерiн сақтауға мүмкіндік бермейді.

         Павлодар облысының аймақтық ерекшеліктеріне негізделген ауыл шаруашылығы  жер пайдалану мақсатын оңайлату үшін АӨК-нің маңызы зор. Сондықтан ауыл шаруашылық жерлерін ұтымды және қарқынды пайдаланудың негізгі бағыттары мыналар:

         - Экономикалық және экологиялық зерттеулер ауыл шаруашылығы әрбір нақты ауыл шаруашылығы жүйесі үшін әзірленуі тиіс, олар бойынша агроэкологиялық жерді толық бағалау;

         - Пайдаланылмаған құнарлы жер жылдық пайдалануға қосу; - 15-тен 20% шегінде нақты салмағы ғылыми негізделген егіс айналымы қолдану, жер топырақ құнарлылығын ұдайы жақсарту және дақылдарының шығымдылығы жүйелі өсуін қамтамасыз ету , монодақылдардағы бағытын жол бермеу;

         - Неғұрлым қолайлы топырақ және климат жағдайларына солтүстік астықты аудандарда, дәнді астық үлесі топырақ құнарлылығына сәйкес 65-70% аспау керек оңтүстікке дәнді дақылдардың үлесі 50-55% -ға арттыру жөн , себебі сол аймақта жауын- шашын үлесі аз.

          Өсімдік шаруашылығының өсуі үшін, біздің облыста, осыған орай бірқатар іс-шараларды жүзеге асыруға тиісті. Халықтың қажеттілігін қамтамасыз ету үшін, өсімдік майы, жарма, көкөніс және картоп саласындағы өндірілген азық-түлік толық жеткілікті болуы тиіс және оны импортты алмастырушы өнімдердің қатарына қосып, жүзеге асыру қажет:

         -Майлы дақылдар үшін - облыс 6,6 мың тонна қажетті өсімдік майы мен күнбағыс тұқымын өндіреді, бірақ ол өңдеу кәсіпорындары 10-15% ғана аймақты қамтамасыз етеді. Өндірілген майлы өнімдер негізгі үлесі шикізат түрінде аймақтың тыс экспортталады және дайын өнім (өсімдік майы) болып облысқа қайта қайтарылады. Жағдайды түзету үшін, жаңа технология бойынша майлы дақылдық тұқым өңдеу үшін, заманауи нысандарының құрылысына инвестиция тарту қажет. Болашақта, облыс өнімдерді экспорттай алады; дәнді дақылдар үшін - облыстың топырақ-климаттық жағдайлары аймақтағы өңдеу кәсіпорындарының қажеттілігі 125,7 мың тонна, жалпы жобалық қуаты қамтамасыз ету үшін, томдық жарма дақылдарын өндіруге болады. Қазіргі уақытта ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілер дәнді дақылдарды өсіру алаңдарын ұлғайту мүдделі емес, өйткені шикізат тапшылығынан 25-30% (жылына пайдаланылады). Мемлекеттік қолдау және ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының және қайта өңдеу кәсіпорындарының кірігуі үшін, жағдайлар жасау жөніндегі іс-шаралар өндірісін ынталандыру, сервистік-дайындау орталықтарын құру экспортқа бағытталған өнім өндіруге жарма өндіру және қайта өңдеу өсуін қамтамасыз ету қажет. Сондай-ақ болашақта: картоп және бақша дақылдары - осы дақылдардың 70% үй шаруашылықтары тек 30% жүзеге асырылады - картоп мамандандырылған шаруашылықтар бірі болады. Өндірісіті арттыру үшін, суармалы жер тек 24%: жеткілікті болуы, ауыл шаруашылық аймақтарында жеміс бақшасы құру көздейтін - жеміс-жидек дақылдарының үшін, Павлодар облыста өсірілетін бау-бақша кооперативі мен үй шаруашылықтары ашылу қажет.

         АӨК-тің  даму үшін, Павлодар облысында  арнайы орталықтанған ғылыми  зертханалық оқу орындары болу  керек. Агралық кешендерді зерттей  отыра, облыстағы ауыл шаруашылығындағы  өнімдерді көп және сапайы  шығарылып, облыс тұрғындарына осылайша  өзіміздің азық-түлік өнімдермен қамтамасыз етеміз. Сонымен қатар, зерттеліп өндірілген азық тауарлары Қазақстан нарығында белгілі маркалы өнімдер қатырна кіре алады және экспорт пен импорт айналымы Павлодар облысына қаржылай дамуына көмектеседі.

         Павлодар облысының тәуекелді ауыл шаруашылығы, материалдық шектеу және техникалық ресурстарды аймағында өсімдік шаруашылығы ресурс үнемдейтін технологияларды енгізу, топырақ ресурстарын жалғасып тозу процестері ресурс үнемдейтін технологияларды белсенді енгізу талап етеді. Осыған байланысты:

        - ресурс үнемдеуші технологияларды енгізу алаңына арттыру үшін 50-100 га әр жылға қажет;

        - қауіпті аурулар, арамшөптер мен зиянкестерден таралуын мониторинг әмбебап негізінде тиімді өсімдіктерді қорғау құралдарын пайдалану;

        - қазіргі заманғы қопсытқыш және ауыл шаруашылығы техникасын сатып алу.

        Павлодар  облысында өсірілетін барлық дақылдардың қажетті тұқымдарын қамтамасыз ету үшін, облысының тұқым қолда әлеуетті тұқым шаруашылығын дамыту қажет. Олар майы тұқымдар, көп жылдық шөптер және көкөністер.. Аудандастырылған және жергілікті бейімделген сорттарын және өсімдік шаруашылығы өндірісні дамыту қажет. Оларға арнайы тұқым жарма және көп жылдық шөптерге - мемлекеттік бюджеттен субсидия арқылы элиталық тұқым өндіру өндірісінің өсімін ынталандыру қажет және әр ауданда элиталық-тұқым өсiру шаруашылықтары жасау , тұқым картоп және бақша дақылдарын - қазіргі заманғы биотехнологиялық әдістерін пайдалана отырып, зиянкестер мен аурулардан төзімді картоп сорттарын шығарды жаңа тұқым өсіру қажет. Қолданыстағы элиталық-тұқым шаруашылығында бар картоп тұқымы - PC Агрофирма «BIOS» бәсекеге қабілетті ортаны жасайды және облыс үшін аудандастырылған сорттарын өндіру және ауқымын арттыруға мүмкіндік береді; - Тиісті материалдық және технологиялық-техникалық базасымен ауданда мамандандырылған шаруашылықтардағы негізделген қауын және көкөніс тұқымдарын өндіруіне аранйы іс-шаралар жүргізу қажет.

         АӨК-тің  даму Павлодар облысындағы өсімдік  шаруашылығына өте үлкен үес  бере алады. Яғни АӨК-нің екінші  сфераның ауыл шаруашылығының  жалпы өнімдерін үлес салмағын  меншіктің барлық түріндегі ауыл  шаруашылық кәсіпорындарының алған  инвестицияларына және амортизациялық  есептеулеріне қарай анықталады. Агроөнеркәсіп кешенің екінші  серасы сол өзінің ауылшаруашылығы. Бұл сера кешенің өндірістік потенциалы еңбек ресурстарының басым бөлегі пайдаланылады. АӨК-нің екінші серасындағы салалар өндірген ауыл шаруашылығы өнімдерінің бағаларының диспоритеті, сонай-ақ ауыл ауыл шаруашылығындағы кәсіпорындарының сауда және қоғамдық тамақтандыру орындарымен қатынастырының реттелмеуі бірінші сферада түпкілікті өнім құнын төмендетуге әкеліп соқтыруда –қазір бұл пайыз жартысынан аспайды.

         АӨК-нің  екінші сферасы екі саладан  тұрады: егіншілік және мал шаруашылығы; бұлардың әрқайсысында бірнеше  сала бар:

         Өсімдік  шаруашылығында мынадай салалар  бар:

• астық шаруашылығы;
• көкеніс шаруашылығы;
• жемшөп өндірісі;
• қант қызылшасы өндірісі;
• картоп өндірісі;
• кендір өсіру;
• жүзім шаруашылығы;
• бақша шаруашылығы және т.б.

Осылардың барлығы Павлодар облысында даму үшін қажетті іс-шаралар басында

айтып кетілген болатын.

        Мал шаруашылығындағы  салаларына келетін болсақ:

• етті ірі қара шаруашылығы;
• қой шаруашылығы;
• жылқы шаруашылығы;
• құс шаруашылығы;
• шошқа шаруашылығы;
• түйе шаруашылығы;
• үй қоянын өсіру;
• балық шаруашылығы және т.б.

         АӨК-нің мал шаруашылық дамуында Павлодар облысында іс-шаралар жүргізілуі көп. Сондықтан қазіргі таңда ауданда ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдейтін, ауыл шаруашылығы шикізатын өңдеу үстем жағдайды ірі өңдеу зауыттары ЖШС ЖШС «Рубиком», ЖШС «Алтын бұзау», АҚ «ПХБК», АҚ «Сүт» «Pavlodarmoloko» ЖШС «КЭММИ» болып табылатын өндіріс кешендері бар. Павлодар аумағындағы -95% ұн- макарон өнімдері , - 96% шұжық өндіру облыстық сомасының сүттің үлесі 88,6% -84%, болып табылады. Ауыл шаруашылығы шикізатын қайта өңдеу өндірісі орнына жақын жүзеге асырылуы тиіс екенін ескере отырып, оларды қамтамасыз ету керек:

          - сүт өңдеу: барлық салалардағы терең өңдеу ұйымдастыру, облыстың қалалары мен аудандарында жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарды жаңғырту, бұрын өндірілген тезнологиясын пайдаланбау, сүт өнімдерінің барлық түрлерін өндіруді ұйымдастыру, отандық нарықты қанықтыру және шетелдік нарық үшін аумақты ынталандыру қажет;

         - Ет және балық өңдеу үшін: қалаларында жаңа кәсіпорындарды жаңғырту және оларды ашыу, шұжық экспортқа бағдарланған түрлерін өндіретін, ет өнімдеріне, ұлттық тағамдары, балық және етті Павлодар, Ақсу, Екібастұз Баянауыл, Ертіс, Лебяжі, Қашыр, Шарбақты аудандарында өндіру, өңдеу зауыттары Artemina Салина Шарбақты және Лебяжі аудандарында шаянды өндіру.

          - Астық өңдеу үшін: астық және дәнді дақылдардың, жоғары сапалы ұн, жарма, макарон өнімдері буып, облыстың қалалары мен аудандарында құрғақ клейковина, нан және нан-тоқаш өнімдерін экспортқа бағытталған өндірістің өнімдерін терең өңдеу үшін өнімдердің ауқымын кеңейту;

         - Күнбағыс тұқымдарын өңдеу үшін: Павлодар, Қашыр және Успен аудандарында құйылған тазартылған өсімдік майын өндіру үшін, өсімдіктердің құрылысы жүргізу;

          - Жеміс және көкөніс өңдеу: картоп өңдеу кәсіпорындарының ашу (картоп крахмал өндірісі, картоп жеңсік), Е.В. консервіленген жемістер мен көкөністерді және жартылай фабрикаттарды Павлодар, Ақсу, Лебяжі және Павлодар облыстарында өндіру.

        Өнімдер орау және буып брендтер (брендтер) құру үшін қазіргі заманғы технологияларды енгізу керек. Нарықтық кәсіпорындарда жергілікті тауар өндірушілердің өнімдерін ілгерілету үшін дайын өнім қаптама жасау керек. Осы өнім мен оның тұтынушылық шағымдану туралы хабардарлықты күрт арттыру нәтижесінде, дайын өнімнің жарамдылық мерзімін ұлғайтуға мүмкіндік береді. Ауыл шаруашылығы шикізатын жинау бастап дайын өнім сату үшін - барлық сатыларында өндірістік процесс үздіксіз және мақсатты жетілдіру бойынша ғылыми әлеуетінпайдалану қажет..                

         Қорытындылай келсек, осы тұжырымдаманы іске асыру үшін, ең алдымен облысының ерекшеліктерін ескере отырып, өңірлік немесе қазақстандық нарыққа әлеуетті артықшылықтары бар салаларды қолдау арқылы, аграрлық азық-түлік секторында қолданыстағы теңгерімсіздік, ауыл шаруашылығы теңестіру басым секторларын дамыту үшін мүмкіндік береді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер тізімі:

 

1. Агробизесті үйымдастыру : оқу құралы / А.А. Нұрғалиева. –Павлодар : Кереку, 2012. -100б. [32, 34, 35 с.]
2. Павлодар облысының ішкі саясат басқармасы http://uvp-pvl.goo.kz/
3. Департамент статистики Павлодарской области http://pavlodarstat.kz/