Қазақ этнопедагогикасының теориялық негіздері

Қазақ этнопедагогикасының теориялық негіздері

1.  
   Қазақ этнопедагогикасы ғылым саласы тұрғысынан

 
• Аймақтық биосфера, ландшафт адамдардың шарушылық-өндірістік іс-әрекетінің тәсілдері мен ерекшеліктеріне, олардың әлеуметтік қарым-қатынасына, тұрмыстық әдет-ғұрпына, мәдени және рухани-адамгершілік дамуына, халық тәрбиесінің мазмұны мен құралдарын қалыптастыруға, адамзаттық қатынас пен іс-әрекеттің басқа да салаларына ықпал етеді (Л.Н.Гумилев). Әр ұлттың этнопедагогикасы. Этнос, ұлт, этнографиялық топ, этникалық топ, ұлттық топ.

•  
  Педагогика - жалпы: оқыту мен тәрбиелеу әдістері, заңдары мен заңдылықтары, қағидалары туралы жалпылық сипат береді. Этнопедагогика - ерекше: этникалық өзіндік ерекшелігін ескере отырып, педагогикалық білім береді. Қазақ этнопедагогикасы – бірегей: нақты тарихи этноәлеуметтік жағдайда құрылған қазақтың этникалық тәрбиесінің ерекшеліктері. Әрбір халықтың тәрбие жүйесі өзіндік ерекшелікке ие, яғни әр түрлі тілдер, ұлттық мінез, психикалық тәртіп, ұлттық сана-сезім, салт-дәстүр, әдет-ғұрып, дін. Қазақтың халық педагогикасы. Қазақ этнопедагогикасы қазақтың халық педагогикасын зерттейді.
•  
  Қазақ этнопедагогикасының нысаны: ұлттық және дәстүрлі-тұрмыстық, этнопедагогикалық мәдениет. Қазақ этнопедагогикасының пәні: қазақтың этникалық тәрбиесі үздіксіз үрдіс тұрғысынан адаммен өмір бойы жүреді. Нәтижесі: этникалық құндылықтарды, этноәлеуметтік рөлдерді, этикалық нормаларды меңгеру, этникалық сана-сезімін, өзінің халқына, оның тарихына, тіліне, мәдениетіне жағымды қатынасын қалыптастыру.

2.  
   Қазақ этнопедагогикасының атқаратын қызметтері

 
• Қазақ этнопедагогикасының мақсаты мен міндеттері: педагогикалық ғылымдар жүйесінде қазақ этнопедагогикасының орнын анықтау, қазақтың этникалық тәрбиесінің өзіндік ерекшеліктерін зерттеу, тәрбиенің этноұлттық мәнін айқындау, ұлттық мінез және өзіндік санасын қалыптастыру ерекшеліктерін зерттеу. 
 
• Негізгі қызметтері: танымдық: ата-баба тәрбиесі заңдарының мәні, халық тәрбиесінің мақсатын, әдістерін, тәжірибесін және т.б. сипаттау және талдау; ұлттық дүниетанымын және ұлттық ділін қалыптастыру; патриотизмге, қазақ халқының тілі мен тарихын аялап, сақтап, дамытуға тәрбиелеу; ұлттық мәдениет құндылықтарына тәрбиелеу; отбасындағы этникалық тәрбиенің жағымды тәжірибесін насихаттау; қазақ халқының этникалық тұрмыс-тіршілігін сақтау, жалпы ғылыми әдістері: талдау, жинақтау, индукция, дедукция, аналогия, 
идеализация, салыстыру, бақылау, өлшеу және т.б.

3.  
   Қазақ этнопедагогикасының негізгі қағидалары

 
• Қазақ этнопедагогикасының негізгі қағидалары: әлемнің объективтілігі мен танымдылығы; даму және тарихилық; теория мен практиканың бірлігі; кешенділік, тұтастық және жүйелілік; ұлттық, мәдениеттілік, табиғилық; жас және жеке ерекшеліктерін ескеру; туыстық қатынастың басымдылығы; үлкендерді құрметтеушілік; этникалық пен әлеуметтіктің арақатынасының мақсаттылығы және т.б.  
 
4. Қазақ этнопедагогикасының заңдары мен заңдылықтары

•  
  Ғылыми заңдар – құбылыстар, үрдістер және ішкі, тұрақты және қажетті байланыстағы жүйе. Ол шынайы құбылыстардың өзара объективті, қолда бар, қажетті, жалпы, тұрақты және қайталанатын (белгілі бір жағдайда) байланыстары. Заңдылықтар – аяғына дейін танылмаған заң (немесе әрекет шегі және формасы анықталмаған). Заң – қатал белгіленген заңдылықтар. Жалпыпедагогикалық заңдар: дамудың қозғаушы күші – қарама-қарсылықтардың (ішкі, сыртқы, жалпы және жеке) күресі, тұлғаның дамуы ішкі және сыртқы жағдайлармен өзгереді, тұлғаның дамуы үш фактормен анықталады: тұқымқуалаушылық, орта, тәрбие, даму индивидтің іс-әрекеті үрдісінде өтеді, шынайы өмірде тәрбиеленеді.

 
• Этнопедагогикалық заңдар: адамгершілік-этикалық заңдар, дәстүрді тәрбиелеу заңдары, этноәлеуметтік рөлдердің заңдылықтарын орындау.  
 
• Практикадағы қазақ этнопедагогикасының заңдары: этникалық мәдениет заңдары (соның ішінде моральды-этикалық), шариғат заңдары, азаматтық құқық заңдары, салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар жүйесі, этноәлеуметтік рөлдер моралдық нормалар ұстанымдарының жүйесі тұрғысынан, «жеті ата» заңы (7-ұрпаққа дейінгі туыстық білім; үйленуге дейінгі 7 буын, ру, шежіре туралы білім) және т.б.

Зерттеу нысаны: оқушыларға этномәдени білім беру.

Зерттеу пәні: Қазақстанда оқушыларға этномәдени білім беру эволюциясы.

Зерттеудің ғылыми болжамы: егер Қазақстанда оқушыларға этномәдени білім берудің қалыптасу және даму тарихы жүйеленіп, оның ғылыми-педагогикалық негіздері зерттелсе, онда этномәдени білім беру теориясы мен практикасын жетілдіруге байланысты жаңа педагогикалық идеяларды одан әрі дамытуға мүмкіндік болады, өйткені, этномәдени білім берудің даму тенденциялары, ерекшеліктері, динамикасы анықталады және перспективасы болжанады.

Зерттеудің міндеттері:

1. Оқушыларға этномәдени білім берудің әдіснамалық және теориялық қағидаларына талдау жасап, ғылыми тұрғыдан негіздеу.
2. Қазақстанда этномәдени білім беру идеяларының даму генезисін анықтау.
3. Қазақстанда этномәдени білім берудің қалыптасуының тарихи-педагогикалық алғышарттарын анықтау.
4. Оқушыларға этномәдени білім берудің қалыптасуы мен даму кезеңдерін айқындаудың тұжырымдамалық тұғырларын анықтап, Қазақстанда этномәдени білім берудің негізгі кезеңдерін ашып көрсету.
5. Қазақстанда этномәдени білім беру теориясы дамуының негізгі тенденцияларын ашып көрсету.
6. Қазақстанда этномәдени білім беру практикасының даму ерекшеліктері мен динамикасын көрсету.
7. Қазақстан Республикасы орта мектептерінде этномәдени білім беру процесін жетілдіру бойынша ғылыми-әдістемелік ұсыныстар жасау.

Зерттеудің жетекші идеясы: бүгінгі күн талабынан туындап отырған этникалық толерантты тұлғаны қалыптастыруды біртұтас үздіксіз тарихи - педагогикалық процесс ретінде қарастыру Қазақстанда оқушыларға этномәдени білім берудің қалыптасуы мен дамуын ретроспективтік тұрғыдан талдауға, бағалауға, пайдалану мүмкіндіктерін анықтауға және даму перспективасын көрсетуге мүмкіндік береді.

1. Қазақ этнопедагогикасы  және оның этнопедагогикалық  білім беру жүйесіндегі 
Этнопедагогиканың мәнін анықтау барысында біз Т.И.Огородниковтың: «этнопедагогика – педагогиканы 
«Тұтастыққа, бір жүйеге бағына отырып, құрамдас бөліктер салыстырмалы түрде 
Этнопедагогика үшін – дамып отыратын этнопедагогикалық болмыс;  
Этнология үшін (этнография) – этнос және өзі сияқтылармен қарым-қатынасы;  
Этномәдениеттану үшін – сол этностың мәдениеті;  
Этнопсихология үшін – ұлтық сана-сезім, ұлттық мінездің қалыптасу заңдылықтары;  
Этнофилософия үшін – қоршаған ортаны қабылдау ерекшеліктері;  
Алайда аталған салалардың әрқайсысы өз аспектісін: яғни этнопедагогика – 
Осы деректерге сүйене отырып, біз педагогиканың құрамдас бөліктері мен 
Этнология мен педагогиканың арасындағы нысан бойынша байланыс – этностың 
Этномәдениет пен этнопедагогика арасындағы байланыс. Этнопедагогика – халықтың рухани 
Этнопедагогика мен этнософия арасындағы байланыс. Этнопедагогиканың мазмұны халық даналығын, 
Этнопедагогика мен этнопсихология арасындағы байлансы. Ол – зерттелетін мәселелер 
Этнофилософия және этнопедагогика арасындағы байланыс. Этнофилософия – дүниетаным. Осы 
Сөйтіп, жоғарыда айтылған пәндердің арасындағы байланыстардың тамыры тереңде жатыр, 
Этнопедагогикаға берілген көптеген анықтамаларды талдау зерттеушілердің негізінен оның этникалық 
Біз қолданып отырған «этникалық» деген ұғым тәрбие мен білім 
Педагогика әдіснамасы қазақ этнопедагогикасының бағыттаушы негізі бола отырып, бізге 
2. Этнопедагогиканың мазмұны.  
Этнопедагогика – этникалық қауым педагогикасының дамуын зерттейтін педагогикалық білімдердің 
Педагогоканың дамуын халықтың педагогикалық дәстүрлерімен бірге қарастыру тек қызығушылық 
Алайда педагогика мен халықтық тәрбиенің мұндай бірлігі олардың бірдейлігі 
Этнопедагогика курсы болашақ маманды тәрбие жүйесіндегі этникалық өзгешеліктер мен 
Курс мазмұнында этнос педагогикасының пайда болуы, дамуы және қазіргі 
Мұның бәрі халықтық педагогика өзіне нақты этникалық қауымға қатыссыз 
Этностың педагогикалық мәдениетін қоғам дамуының бүкіл кезеңдеріне тән әлеуметтік 
Сонымен қатар этнопедагогика өзіндік ішкі тарихи-педагогикалық даму заңдылықтарына ие. 
Болашақ маман тәрбие жұмысының сапасы мен нәтижелігі ғасырлар бойы 
Этнопедагогиканың халыққа білім беру саласында қолданылу жағдайларымен байланысты мәселелер 
Дәл сондықтан да этноедагогиканы алдымен оқу-тәрбие процесіне кеңінен енгізудің 
Этнопедагогикадағы бала денсаулығы мен денесінің жетілуі жөніндегі қамқорлық, ақыл-ой 
Құрылымында этнопедагогика элементтері бар немесе өзге өлшем мен көрініс 
3. Этнопедагогикалық зерттеу әдістері өзге ғылым салаларымен байланысы.  
Этнопедагогиканың зерттеу әдістері жәй сөз болған жекелеген авторлар /Н.Я.Ханбиков, 
Әлеуметтік жүйенің көпшілікке ортақ түрі отбасынан басталады. Халықтың күнделікті 
Нақты өмір сүру жағдайындағы /әлеуметтік, экономикалық, мәдени, табиғи және 
Этнопедагогикада кең теориялық қорытындылауды талап ететін проблемалармен қатар, фактілік 
Халықтық педагогика жетістіктерін қазіргі тәрбиеде қолданудың мақсатқа сәйкестілігі жөніндегі 
Мұндай пікірлердің қателігі, ең алдымен халық даналығының ешуақытта ескірмейтіндігімен 
Диалектикалық ілімге сүйене отыра этнопедагогика ұдайы мұрагер болу, жаңару 
Этностық педагогиканың кеңес өкіметінен кейінгі кезеңі бір мағыналы емес, 
Қоғам өміріндегі өзгерістердің этнопедагогикаға ықпалы көпқырлы және бірқатар өлшемдер 
Этнопедагогика білімдерін қолдану рухсыздыққа, ұлттық жоққа шығаруға, тарихи ессіздікке 
Отанға қызмет етудің тиімді жолдарының бірі оның ұрпақ тәрбиесіне 
Дүниежүзілік тарихи мәнге ие өткен кезеңдер мен түрлі елдердің 
Этнопедагогикалық қарастыруда тәрбие қоғамдық құбылыстың бірінен өзгесіне заңды ілесіп 
Бұқаралық педагогикалық шығармашылықтан өсіп шыққан этнопедагогика педагогика ғылымының халыққа 
Еңбекшілердің педагогикалық процесті терең талдауға мүмкіндіктері болады, ол жазудың 
Сонымен этнопедагогика зерттеудің кең көлеміне не оның алдында үлкен 
Тәрбие идеялары мен тәжірибесін салыстырмалы педагогикалық талдау этнопедагогика методологиясының 
Этнопедагогиканың практикаға жол табуы ол қазіргі педагогикалық теорияны жан-жақты 
Этнопедагогикалық ізденістерді этносоциологиялық зерттеулердің құрамдас бөлімі ретінде қарастыру жемісті 
Педагогика ұғымына педагогика ғылымының бүтіндей жүйесі кіретіні белгілі. Жоғарғы 
Этнопедагогиканың дербес ғылым ретінде алатын орнын белгілеуде және дәлелдеуде, 
Қорытынды.  
Этнопедагогика – белгілі бір халықтың, тайпаның өзіне тән ерекшелігі 
Ғылымда жеке бір халықтың, тайпаның этностық ерекшеліктерін айқындайтын ғылыми 
Әдеп, яғни жеке ғылым саласы ретінде әлемнің Бірінші, Екінші 
Эстетиканың өмірлік, тұрмыстық, адами қарым-қатынастық саладағы алтын өзегі - 
Қазақ этнопедагогикасының қайнар бұлағы біздің заманымызға дейінгі дәуірден бастау 
Этнопедагогиканың арқауы болған тәлімдік ойлар тарихы өзектестігімен ұлттық педагогиканың 
Қазақтың жазу мәдениетінде Қорқыт атаның тәрбиелік мәні зор жырлары 
Пайдаланылған әдебиеттер.