Мектептегі туризмнің даму тарихы және түсінігі

   Сондықтан, қызмет  спецификасы туристік білім саласында  туденттерді тәрбиелеу спецификасын  анықтайды. Туризм бойынша жоғарғы білім міндетті туризм туризм индустриясыеның тез және жіберілуші профессионалдылығы, туризмнің өмір сүру ортаға және барлық салаға позитивті әсер етуді нығайтылуы. Бұл мақсатқа жету үшін тиімді тәрбиелеу әсерісіз мүмкін емес.

    Оқушының тұлға ретінде қалыптасудың тұтас процесін реттеу туристік қызмет жүйесінде тәрбиелеуге негізделген, оған мыналарды жатқызуға болады: жеке–психология ерекшілік есебі, мәдениет, табиғат арқылы тәрбиелеу, (көрнекі принципі); сыпайлықты қалыптастыру, қарым–қатынас гуманизациясын қалыптастыру, топта тәрбиелеу, жеке гегенасын тәрбиелеу[24].

   

2.3 Оқушылардың туристік білімін жүзеге асыруда туристік

жұмыстардың мүмкіндіктерін талдау

 

    Жаңа адамды қалыпастыруға мүмкіндік беретін әр түрлі құралдардың ішінде ең маңызды орынды туризммен және өлкетану алуда. Туризм және өлкетану соңғы жылдары мектептердің оқу–тәрбиелеу процесінде бекем айқындама алуда. Әсіресе бұндай жұмыстар география,  денешынықтыру, сонымен қатар, тұрақты тұратын орны бойынша балалармен жұмыс істеу, отбасы тәрбиесінде, мектептен тыс уақытта орын алуда. Өскелең ұрпақты тәрбиелеудің соңғы қойылған міндетерінде туризм және өлкетану формалардың және әдістердің спецификалық мазмұны арқылы шешеді. Бұл туризм және өлкетанудың қазіргі түсініктемелерімен байланысты–бұл жеке тұлғаның рухани құңдылығының қалыптастыру, қоршаған ортаны тану, сауықтыру, физикалық даму.

  Оқушылардың туристік – өлкетануды және экскурсиялық қызметті дамытуды ұйымдастырудағы ерекше маңыздылығы қазіргі педагогика принциптері болып келеді.

    Тәрбиелеудің өмір, еңбекпен байланысы шынайы қоршаған ортамен танысу жүйесін ұсынады. Жорықтарда бұл саясаттық ақпараттар, әңгімелер арқылы жүзеге асырылады. Ең бастысы туристер іс әрекетмен таныс болу керек және тек туристік тұрмыстық іс-әрекеттермен тұйықтанбау керек.

   Ғылымның дидиктикалық принциптері  туристік–өлкетану, экскурсиялық жұмыстар жоспарларында қолданылады және бұл міндеттерді шешу тәсілдік жүйесінде жүзеге асырылады және де оны қазіргі тәрбиелеу мақсатымен және міндеттерін басқаратын  қызметтің бір қалыпты жүйесі ретінде қарастыру керек. Ғылым принциптері туристік–өлкетану және экскурсия қызметінде жүзеге асырылады, сонымен қатар, саяхат жасайтын аумақтарды болжамды  зерттеуде, жиналған материалдарды өңдеу барысында, туристік жорықтарға сәйкес келетін жұмыстарды жасауды дайындауда жүзеге асады. 

   Туристердің біріккен еңбектік және адамгершілік тәрбиесі коллективтің сүеніші болып келеді. Коллективтік принцип ең маңызды рөл атқарады, тек   біріккен коллектив қана қиын маршрутты жеңе біледі және алдыға қойған міндеттеріне жете біледі.

   Туристік бала коллективтің ауызбірлігі–сәттіліктің негізгі шарты, себебі жорықтағы барлық жұмыс түсінушілікпен жасалуы керек және әр қатысушыларға өз міндеттерінің қатын түрде орындалуы да маңызды.

    Туризм оқушылар коллективін дамытудың үлкен мүмкіндігі болып келеді.

 Оның басқа құралдар арасында басымдылығы қызмет характері бойынша әр түрлі және коллективтің даму темптері туризмге қатысуды жылдамдатады.. Коллективтің даму темпінің жылдамдауы саяхатта және жорықтарда балалардың орындарында әр дайым болдырады. Туристік қызметтік ұйымдасуы туристік коллективтің дамуына мүмкіндік береді.

    Туризм және  өлкетанудың рөлі өлкетану сабағында  кең түрде дамиды. Үшінші және  төртінші сынып оқушылары адам  еңбектерімен және табиғи құбылыстармен танысады, мезгілдік өзгерістерді бақылайды. Өз өлкесінің табиғатын бақылау нәтижесін оқушылар сабақтарда қолданады. Тарих пәнінен сабақ беру барысында өлкетану материалдары қолданылады, ол баланың ғылыми білім деңгейін жоғарлатады. Туристік–өлкетану қызметі үшін кең түрде көріп шығуы мұғалім алдында биология сабақ процесінде ашылады. Өсімдіктердің және жануарлардың жүйелік, морфологиялық және физиологиялық сұрақтарын зерттеу барысында жергілікті мекенің флора және фаунасымен танысады. Бұның барлығы Жерде өмірдің пайда болып және дамуын түсінуге көмектеседі.

     Бұл пәнді  беру процесінде дискуссионды әдіс кең түрде қолданылады. Осыған байланысты оқушылар метеологиялық бақылау жүргізеді. Жергілікті көл, өзендерді зерттеу бойынша жұмыс оқушылардың өлкетану ой – өрісін кеңейтеді.

    Өз өлкесін зерттеу барысында сабақтарда халық шаруашылық, құрылыс жергілікті табиғи ресуростарды қолдануды дамыту сұрақтарды талданады. Қатысушылар қаланың, аумақ өмірінің саяси және экономикалық жаңалықтарынан әр дайым хабарлы болуда.

    Географиялық өлкетанудың білімдік–тәрбиелеу мағынасы оқу–тәрбиелеу жұмыстары активтендіру көрсетілген. Оқу–тәрбиелеу процесінің активтендіру   оқу тәрбиелеу жұмысының әдістерімен және формаларын ұйымдастыру қатысушылардың танымдық және практикалық белсенділігіне бағыттылған.

  Танымдық қызметтің активтендіру тек қана білімді меңгеруге ғана емес, сонымен қатар қатысушылардың жеке тұлға ретінде белсенді және өз бетінше қалыптасуы[25].

    Оқу тәрбиелеу  жұмысының активтендіруі өлкетанудың педагогикалық маңызы өлкетану бойынша көптеген зерттеулерде көрсетіліп өтті. Көптеген зерттеулерде және әдістемелік жиынтықтарда танымдық қызметтің активтендірудің негізі құралы ретінде ұйымдардың формасы, әдістері, өлкетану міндеттерді шешу әдістерімен және тәсілдері.

    Дәл өлкетану жұмысын ұйымдастыру формасымен және әдістерінде қатысушылардың танымдық қабілеттілігінің даму және қалыптасудың үлкен мүмкіндіктері  негізделген.

    Өлкетану жұмыстарының ұйымдастыру әдістерімен және тәсілдерінде оқушылардың танымдық белсенділігінің қалыптасуы үшін көптеген мүмкіндіктер еңгізілген. Өлкетану материлдарымен жұмыс істеу процесінде танымдық белсенділік шақырады.

    Өлкетану жұмыс процестерінде оқушылар жорықтарда және экспедицияларда қатысады және табиғи құбылыстарға бақылау жүргізеді. Олар өлкетану әдебиеттерімен, анықтамалармен,периодикалық басылымдармен,  қайнар көзбен көп жұмыс істеуге тура келеді.  Бұның барлығы оқушылардың танымдық ойлау, бақылауды дамытуда жәрдемдеседі.

   Оқу–тәрбиелеу жұмыстарының өлкетану факторларының негізгі активтендірілуі:

1. өлкетану материалдардың мазмұны қатысушылардың танымдық қызығушылығын тудырады;
2. туған өлкенініңм экономикалық–әлеуметтік, табиғи құбылыстарын бақылауды ұйымдастыру және қатысушылардың тапқан өлкетану білімін оқу және тәрбиелеу жұмыстарында қолдану;
3. туған өлке бойынша оқу және оқудан тыс экскурсиялар, жорықтар, алыс және жақын саяхаттар, тақырыптық экспедициялар, жиналыстарды ұйымдастыру;
4. топтық және жек өзіндік жұмыстардың және іздестіру–зерттеу міндеттердің  жүйесі;
5. қатысушылардың қоғамдық пайдалы қызметтердің ұйымдастыруы және оларды өлкетану мазмұның агитациялық–үгіттеу жұмыстарға тарту.

    Туған өлкенің табиғи–экономикалық жағдайын зерттеудің комплекстік тәсілі, оның процесінде қатысушылар ой–өрістерін кеңейтеді. 

    Оқушылардың туыстарымен және ата–анасы пікіріне негізделген мектептегі туризмнің ерекшеліктері көрсетілген. Оған жатады:

• бір тұлғада туыстарының қамқоршы ретінде анықтауы;
• мектептегі туризмге деген туыстарының жақсы қарым–қатынасының себептерін  бағалау, сонымен қатар: оқушылардың ой–өрісін кеңейту және оның білім объемін жоғарлату;
• мектептегі туризмге деген туыстарының теріс қарым–қатынасының себептерін  бағалау, сонымен қатар: оқушылардың қауыпсіздігі жайлы қортыныш, оқушылардың көңіл күйіне әсер етуге және оған көмек көрсете алмауы, әр дайым байланыстың болмауы, бөтен адамдардың ортасында ұзақ уақыт болуы,
• жеке мектептегі туризмге туыстарының жақсы қатынасы (48,1%); туыстарының және ата–аналарының оқушылардың туризм негізін оқуына қызығушылық танытуы (93,9%).

    Мектептегі  туризмнің ерекшеліктерін көрсету  оқушылардың пікірлеріне негізделген.  Оларға жатады:

• туристік саяхат жайлы әр түрлі түсінігі бар оқушы - туристердің төрт типі  жан–жақты (36%), дамыған (20%), экзотикалық (15%), жеке (14%) және басқалары-15%;
• топта саяхат жасауға ерекше ықылас танытатын оқушылар (89,2%);
• ата-анасымен, әсіресе анасымен саяхат жасағыс келетін оқушылар (50,7%);

     Белсенді демалу, басқа адамдардың өмір сүру салтымен және мәдениетімен танысу барысындағы ой–өрісіт кеңейту есебінде оқушылардың туризмге деген жақсы қатынасы; алғашықы саяхат жасуды мына елдер және аумақтар бойынша өтуге ықылас таныту: Франция, Италия, Англия; Санкт-Петербург,

Байқал;

• денешынықтыру мақсатында оқушылардың туризмге деген әр түрлі қатынасы;

  Мектептегі туризмнің  сегіз принциптері өңделген және  көрсетілген:

• оқушылардың және олардың ата–анасының бірлік принциптері;
• туристік саяхаттағы қауіпсіздік принциптері;
• денешынықтыру мақсатында туризмнің әр түрлілігінің принциптері;
• туристік маршруттарының әр түрлі принциптері;
• туристік жолдаманың мекен–жай жарнамаларының принциптері;
• туризм негізін оқыту принциптері.

  Денешынықтыру студенттері  өздерін жауапты деп санайды: 

• туризм бойынша дәріс, экскурсия, жорық, туған өлке бойынша саяхат, демалыс күндердегі шығулыр бойынша;
• оқушыларды физикалық тәрбиелеу мақсатында туризмді ұйымдастыру.

    Мектептегі туризмді жақсы ұйымдастырудың педагогикалық жағдайларының жиынтығы анықталған:

• педагогикалық вуздардағы денешынықтыру студенттері үшін «Мектептегі туризм және оны ұйымдастыру ерекшеліктері» атты пән бойынша педагогикалық бағдарламаның мақсаты  жоғары сыныптағы оқушылардың  мектептегі туризмді жүзеге асырудағы дайындық;
• балаларды туризммен таныстыруға мүмкіндік беретін жоғары сыныптағы оқушылар үшін мектептегі туризм бойынша шолу дәрістің бағыты.

   Мектептегі туризмді ұйымдастыру ерекшеліктері және мамандарға басқару бойынша практикалық ұсыныстар жасау оқушылардың туризмге үлкен көлемде саның тартуға мүмкіндік береді. Бұның барлығы денешынықтыру тәрбиелеудің негізгі мақсатқа жетуге мүмкіндік береді баланың жеке тұлға ретінде жан–жақты  үйлесімді дамуы [26].

 

2.4 Сауалнама  арқылы талдау

    Курстық жұмысты  зерттеу барысында сауалнама  әдісі қолданылды. Сауаланам зерттеу  әдісі барысында әр түрлі жастағы оқушылар және олардың ата–аналарына бірнеше сұрақтар қойылды.  Оларға мынадай сұрақтар қойылды: Оқушылар мектептен тыс туристік шараларға қалай қарайды? Оқушылар  туризмнің қандай кұңдылықтарын бірінші орынға қойады? Оқушылар туризмнің қандай бағытына көп көңіл бөледі? Оқушылардың  ата-аналары туризмнің қандай бағытына көп көңіл бөледі? Мектептерде туризмнің қандай түрі көп қолданылады? Ата-анасы балаларын жорыққа қанша уақытқа жібере алады? Осы сұрақтарды суреттер бойынша көрсеттік.

 

Оқушылар мектептен тыс туристік шараларға қалай қарайды? 

1–сурет. Оқушылардың туризмге деген көзқарасы

     Мектептен тыс туристік шараларға қалай қарайсыз деген сұраққа оқушылардың 65% жақсы, 35% неғұрлым, ал 15% қызықсыз деп жауап қайтарды. Мектептен тыс туристік шараларға жақсы қарайтын туристер белсенді және шыныққан балалар, ал неғұрлым қарайтын балалар туризмді   ұнатпайтын, қоғамдық шараларға ат салыспайтын балалар және де туристік саланың қандайда болмасын бағыты қызықтырмайтын топ оқушылар саны. Туристік шараларға белсенді қарайтын оқушылар мектептерде жорық және жарыстар болғаның қалайды.

Оқушылар туризмнің  қандай бағытына көп көңіл бөледі?

2–сурет. Оқушылардың көп көңіл бөлетін туризмнің бағыты

  

   Оқушылар туристік  жорықтарға барғанды ұнатады.  Туристік жорықты бірінші орынға, жарыстарды екінші орынға, экскурсияларды  үшінші орынға, ал мұражайларға  баруды төртінші орынға қойады.

 

 

Оқушылар  туризмнің қандай кұңдылықтарын бірінші орынға қойады?

 

 

• ой – өріс

          40,7 %

• дене саулығы 60,2 %

 

 

 

 

 

 

3–сурет. Оқушылар тандаған  туризм құндылығы

 

   Оқушылар туризм  құңдылықтарының бірінші орынға  дене саулығын қойады, себебі  олар ой–өрістен гөрі белсенді  демалғанды ұнатады. Сондай–ақ олар экскурсияларға және мұражайларға барғанан гөрі жорық жарыстарға барғанды ұнатады. Және де балалардаң салауатты өмір сүруге бағыттау үшін мектеп орындарында мектептен тыс шараларды ұйымдастырған жөн.

 

Оқушылардың  ата-аналары туризмнің қандай бағытына көп көңіл бөледі?

4 -сурет. Ата-аналарының таңдаған туризм бағыты

 

  Ал оқушылардың  ата-аналары туризмнің экскурсия және мұражайға бару  түрлерін ұнатады.  Жорықтарды және жарыстарды тандамаған себебі олар балаларының өмірі үшін қорқады және жарыстар және жорықтардың қауіпсіздігіне күдіктенеді.