Судың физика-химиялық қасиеттерін анықтау

ҚАЗАҚСТАН  РЕСПУБЛИКАСЫ  БІЛІМ  ЖӘНЕ  ҒЫЛЫМ  МИНИСТРЛІГІ

 

 

 

 

 

 

 

Зертханалық жұмыс №1

 

Тақырыбы: Судың физика-химиялық қасиеттерін анықтау.

               

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Алматы, 2013

Су объектілерінің органолептикалық  қасиеттерін анықтау

 

Органолептикалық  қасиеттер. Органолептикалық қасиеттер көру (лайлылық, түстілік) және иіс сезу (иіс) органдарымен анықталады. Қанағаттандырылмайтын органолептикалық қасиеттер судың ластануын көрсетеді. Алғашқы су сапасын бағалау, оның температурасын, органолептикалық қасиетін анықтау суатта жүргізіледі. Судың температурасын анықтау жылулық ластануды бақылау үшін қажет, сондықтан өлшеуді бір-бірінен бірнеше 100 м қашықтықта болатын бірнеше нүктелерде жүргізу керек. Ерекше назар аударарлық зат, бұл суатқа құятын жылға, өзен, ақаба сулары болуы тиіс. Өлшенген температуралардың бірнеше градус (температуралық градиенттер) айырмашылығы болса, жылулық ластану жайында айтуға болады.

Су сапасының органолептикалық бағалануы – суды бақылаудың  алғашқы міндетті  санитарлы-химиялық процедураларының бірі.

1-тәжірибе.  Судың  иісін анықтау.

Судың иісі, суға табиғи жолмен немесе ақаба суларымен түскен, иіс  аңқығыш ұщқыш заттарға негізделген. Барлық дерлік органикалық заттардың  иісі болады және ол суға беріледі. Әдетте, иісті бөлме (20⁰С) және жоғары (60⁰С) судың температурасында анықтайды.

Иісті субъективті өзіндік  сезінулерге байланысты екі топқа  бөледі:

1. Табиғи шығу тегі (тірі және өлі организмдер, топырақтың

әсері, су өсімдіктері және т.б.);

2. техногенді жасанды шығу тегі. Әдетте ондай иістер суды

өңдеу барысында едәуір өзгеріске  ұшырайды.

Құрал-жабдықтар  және реактивтер:

250-500 мл тығыны бар колба  немесе тығыны бар нөмірленген  пробиркалар, штатив (иісті мойны  кең колбада анықтау қолайлы);

Жұмыстың барысы:

1. колбаның 1/3 бөлігіне су құйып, тығынмен жабыңыз;
2. колбаның құрамын шайқаңыз;
3. колбаны абайлап ашыңыз да, байқап дем тартыңыз, бірде

иістің интенсивтілігін  және өзгешелігін анықтаңыз. Егер иіс  бірден сезілмесе немесе анық болмаса, онда колбадағы суды 60⁰С температураға дейін қыздырып, тәжірибені қайталауға болады.

Иістің қарқындылығын 1.5-кестеге  сәйкес бес баллдық жүйе бойынша, шығу тегі бойынша иістің қасиетін 1.6-кестеде анықтаңыз

 

1.5 Кесте - Иістің қарқындылығын   анықтау

Иістің қарқындылығы	Иіс білінуінің  сипаты	Балл

 

 

 

1.6 Кесте - Иістің қасиетін  анықтау

Табиғи шығу тегі	Жасанды шығу тегі
Анық емес (немесе  жоқ)	Анық емес (немесе  жоқ)
Топырақты	Мұнай өнімді
Шіріген	Хлорлы
Көгерген	Сіркелі
Жертезекті	Фенолды
Шөптесін	Күкіртсутекті
Басқа (қандай екенін  көрсетіңіз)	Басқа (қандай екенін  көрсетіңіз)

 

Судың иісін, ауада бөгде  иісі жоқ жерде зерттеу қажет. Иістің интенсивтілігін және қасиетін бірнеше зерттеушілер анықтаса дұрыс  болар еді.

Иісті анықтау барысында 1,7 және 1,8  кестелерді нұсқау етіп қолданыңыз.

 

1.7 Кесте - Иістің қарқындылығы

Иістің қарқындылығы	Иіс білінуінің сипаты	Балл
Жоқ	Иіс сезілмейді	0
Өте әлсіз	Иісі сәл ғана білінеді	1
Әлсіз	Егер көңіл аударса, иіс  білінеді	2
Айқын	Иіс оңай білінеді	3
Анық	Иісі көңіл аудартады, ішуге келмейді	4
Өте қатты	Иісі соншама қатты, ішуге  мүлдем келмейді	5

                                                                                                                                            

1.8 Кесте - Иістің сипаты

Символ	Иістің сипаты	Иістің жуық түрі
Х	Хош иісті	Қиярлы, гүлді
Бат	Батпақты	Тұнбалы, балдырлы
Шір	Шіріген	Фекальды, ақаба
А	Ағашты	Ылғалды жоңқаның, ағаштың  иісі
Т	Топырақты	Жаңа жыртылған жердің бозданған иісі
Бал	Балықты	Балық, балық майы
К	Күкіртсутекті	Шіріген жұмыртқа
Шөп	Шөпті	Жаңа шабылған шөп, пішеннің иісі
Бел	Белгісіз	Шығу тегі табиғи иіс

 

    Бақылау нәтижесі  бойынша 1.5 және 1.9 кестелерді толтырыңыз

 

1.9 Кесте - Иістің қарқындылығын  бағалау

Пробирканың (колбаның)  №	Баллмен бағалау	Иіс
1
2
3
және т.с.

 

2-тәжірибе. Судың  температурасын анықтау.

Құрал-жабдықтар:

1) калибрленген термометр;

2) үлгіні іріктегіш (судың  тереңдігін өлшеу үшін).

Жұмыс барысы:

Термометрді үштен бір  бөлігіндей ғана етіп, 5 минутқа суға

батырыңыз;

- термометрді судан алмай,  көрсеткішін санап шығарыңыз(минималды  бөлудің жартысына дейінгі дәлдікпен);

- жылулық ластануды зерттегенде,  бір-бірінен 100 м қашықтықта суаттағы  бірнеше орындардың су температурасын  анықтаңыз. Температуралардың айырмашылығын  есептеңіз.

 

3-тәжірибе. Судың  түстілігін анықтау.

Түстілік – темір қосылыстардың кешенді және гуминді заттардың болуымен негізделген табиғи сулардың кәдімгі қасиеті. Судың түсі суат түбінің құрылымына және қасиетіне, су өсімдіктерінің сипаты және суатқа жақын келген топырақтарға, бассейндегі шалшық және жертезектерге, т. б. тәуелді болуы мүмкін.

Пробиркалардың биіктігі 10-12 см-дей су түсінің сипатын  сапалы түрде анықтауға болады. Судың  түсін немесе түстілігін анықтау, ақаба  сулардың анализі немесе табиғи сулардың бояу сапалығының бағалануы бойынша  ғана өзекті. Ауыз судың түсі болмайтынын  білеміз.

Су бағанасының сәйкес биіктігі аспауы тиіс: шаруашылық-ауыз су суаттарының сулары үшін тағайындалады– 20 см; мәдени-тұрмыстық – 10 см.

Құрал-жабдықтар:

1) Биіктігі 15-20 см шыны  пробирка;

2) ақ қағаздың бір беті (фон ретінде)

Жұмыс барысы:

- пробирканы 10-12 см-ге дейін  сумен толтырыңыз;

- жеткілікті жарықпен (күндізгі, жасанды) ақ фонда пробирканы  қарап, судың түстілігін анықтаңыз.

Төменде келтірілген 1.10 кесте  бойынша сіздің жағдайыңызға сәйкес түстің астын сызыңыз немесе бос  жолды толтырыңыз.

       

         Кесте 1.10 - Судың түстілігі

Судың түстілігі

Әлсіз-сары

Ашық-сары

Сары

Интенсивті-сары

Қоңырлау

Қызыл-қоңыр

Басқа (қандай екенін  көрсетіңіз)

 

4-тәжірибе. Судың  лайлылығын (мөлдірлілігін) анықтау.

Судың лайлылығы шығу тегі әртүрлі ерімейтін немесе коллоидты  бөлшектердің, судағы өлшенген ұсақ дисперсті  қоспаларға негізделген. Судың лайлылығы  кейде  басқа сипаттарымен негізделеді:

- Тұнбаның болуы, ол  едәуір көзге көрінетін, үлкен,  өте үлкен немесе болмауы да  мүмкін (мм);

- ірі дисперсті қоспалардың  немесе өлшенген заттар санының  болуы (1л суға қоспа массасының 1мг өлшенеді);

- мөлдірлілік су бағанасының  биіктігін өлшегендей болады, одан  қараған кезде, ақ  қағаздағы  стандартты мөрлі шрифт көріну  керек.

Биіктігі 10-12 см лайөлшегіш пробиркадағы бағанның лайлану дәрежесі бойынша, лайлылықты анықтау үшін визуальді  әдісті қолданады. Пробирканың лайлылығын келесі сапа бойынша анықтайды: мөлдір; әлсіз опалесцирентті (минералдың атауы  – қараңғы фонда жақсы бақыланатын, бүйір жарық барысында коллоидты  ерітінділердің жарықтану құбылысы); опалесцирентті; әлсіз лайлы, лайлы, өте лайлы. Көрсетілген кәдімгі  әдісті біз лабораториялық, дала жағдайлары үшін ұсынамыз.

Құрал-жабдықтар  және реактивтер:

1) пробиркалар;

2) модельді ерітінділер.

Жұмыс барысы:

- Биіктігі 4 см стандартты  шрифтің үстінен, суы жақсы  араластырылып құйылған цилиндрді  қою қажет;

- шрифті әлі оқуға болатын,  бағанның биіктігін тауып, цилиндрге  суды құйып немесе одан төгіп,  шрифтті су бағанының үстінен  қарайды;

- зерттеуді жарығы түзу  түспейтін, жақсы жарықтанған  жерде жүргізеді;

- өлшеуді 2-3 рет қайталап, нәтижесінде орташа мәнді алады.  Бақылау нәтижесі бойынша 1.11 кестені  толтырыңыз.

 

Кесте 1.11 – Су үлгісінің лайлану  дәрежесі

Лайлану дәрежесі	Пробирканың нөмірі
Лайлылығы жоқ
Әлсіз опалесцирентті
Опалесцирентті
Әлсіз  лайлы
Өте лайлы

 

5-тәжірибе. Судың  дәмін және татымын анықтау.

Табиғи ауыз суының ластануына күмәндық тумаған жағдайда судың  дәмін бағалау жүргізіледі. 4 дәмді  ажыратады: тұзды, қышқыл, ащы, тәтті. Қалған дәм сезінулерін татымдар деп  есептейді (хлорлы, тұзды және т. б.). Санитарлы жағынан күдік туғызатын  көздер және ашық суаттардан басқа, дәм  және татымды шикі (қайнатылмаған  су) суда анықтайды.

Дәм және татымның интенсивтілігін  бесбаллдық шкала бойынша бағалайды. Зерттелген судың дәмін және татымын  анықтағанда, стақаннан суды ұртып, ауызда жұтпай 3-5 секунд ұстайды.

Құрал-жабдықтар  және реактивтер:

1) қасық, 200 мл стақандар  – 5 дана;

2) тұз;

3) қышы;

4) қант;

5) лимон;

6) қайнатылған су.

Жұмыс барысы:

  1 нұсқа:

- пробирканы жартылай  сумен толтырыңыз;

- пробиркадан 10-15 мл сұйықтықты  алып, бірнеше секунд аузыңызда  ұстаңыз да, оның дәмін және  татымын анықтаңыз. Сұйықтықты  жұтпаңыз. Су дәмі мен татымның  қарқындылығын анықтап, 1.12- кестені  толтырыңыз.

 

1.12 Кесте - Дәм және  татымның сипаты мен қарқындылығын  анықтау

Дәм  және татымның        қарқындылығы

Дәм және татымның    пайда болуының сипаты

Дәм және татымның қарқындылығын бағалау