Адам өмірінің ұзақ уақытқа жоспарланған модельді нұсқалары

3 апта

ОЖСӨЖ 5:

 

 

 

 

 

 

 

 

Тақырыбы: Сұрақтарды талқылау.  

                     1."Климаттық факторлар".

                      2."Эдафикалық факторлар".

3."Су факторлары".

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                                   06106 топ.

                                           Акаева Гүлдана

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3 апта

№3 семинар

 

 

 

 

 

 

 

Тақырыбы:Адам өмірінің ұзақ уақытқа жоспарланған модельді нұсқалары.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

06106 топ.

                                               Акаева Гүлдана

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                  Климаттық факторлар.

Климат қалыптастырушы факторлар дегеніміз не?

Климаттың пайда  болуы оның себептеріне байланысты.Оларды климат қ ұ р у ш ы  ф а к

т о р л  а р деп атайды.Қазақстанның климаты үш фактормен анықталады:

-1. Күн радиациясы

-2.Атмосфераның  алмасуы

-3 Жердің төсеніш  беті.

Енді Радиация деген не?Радиацияның қандай түрлері  бар,Қазақстан аумағына  қанша көлемде күннен радиация түседі? Деген сұрақтарға жауап берейік.

Күн радиациясы Күннен шығатын сәулелі энергия.Белгілі  бір уақытта 1 см жер бетіне түсетін  күн радиациясы Дж/м мен есептеледі.Күн  радиациясының Жер бетіне түсу мөлшері  географиялық ендікке байланысты өзгеріп  отырады.Неғұрлым оңтүстікке орналасқан сайын күн сәулесі тік бұрышпен түседі де,атмосфераны қысқа жолмен кесіп өтеді,жылуды да соғұрлым көп береді.Солтүстікке барған сайын күн сәулесінің түсу бұрышы азайып,атмосфераны ұзаз жолмен,көлбеу бұрышпен кесіп өтеді.сол себепті жылуды да аз алады.

Радиация дегеніміз-Жер бетіне түсетін күн сәулесінің 20 пайызын атмосфера кері шағылыстырад.Қалған бөлігі жер бетіне жетеді,яғни жер бетіне тура түскен күн сәулесін т у р а  к ү н  р а д и а ц и я с ы деп атайды.

-Күн сәулесінің  біраз бөлігін атмосферадағы  су булары,мұз түйіршіктері,шаң-тозаңдар,бұлттар өздеріне сіңіріп және шашыратып таратады.Мұндай жағдайда Жер бетіне ш а ш ы р а н д ы радиация жетеді.

-Жер бетіне  келетін тура және шашыранды  радиацияның қосындысын ж и  ы н т ы қ  радиация деп атаймыз.

-Жиынтық радиацияның біраз бөлігі жерге топырақ,су,қар жамылғысы арқылысіңіп жылынады,оны ж ұ т ы л ғ а н радиация деп атайды. Ал біраз бөлігін жер беті кері шағылыстырады, оны ш а ғ ы л ы с қ а н радиация дейміз.Күн радиациясының жер бетіне жетуі географиялық ендікке ғана емес,атмосфераның мөлдірлігіне және күн сәулесінің түсу ұзақтығына да байланысты.Атмосфераның алмасуы деген не? Ауа массалары деген не? Деген сұрақтарға жауап іздейік. Атмосфера әрқашан қозғалыста    болады. Атмосфераның төменгі бөлігі тропосферада ауа ағындары пайда болады.Олардың өзіне тән температурасы,ылғалдылығы,мөлдірлігі болады.Қазақстан және басқа аумақтарда жүретін атмосфералық алмасудың басты ерекшеліктері ғаламшарлық алмасудың  әсеріне байланысты.Мысалы,солтүстік жарты шардың үстігіндегі ауаның зоналық алмасу ағындары мұхиттық ауа массаларын батыстан-шығысқа қарай қозғап,2-2,5 тәулікте біраз өзгеріске ұшырай,Қазақстанға жетеді.Осы кезде,яғни зоналық алмасу жүргенде,республика Еуразияның орталығында орналасқанына қарамастан,климаттың континенттігі азаяды. Сөйтіп,Қазақстанның жер бетіндегі атмосфералық алмасуы-жалпы алмасудың бір тармағы болып табылады.                                                                                                                            

Ауа массалары.

Республика аумағынанегізінен ауа массаларының үш типі әсерін тигізеді:

1.Арктикалық  ауа массасы.Солтүстік Мұзды мұхит  үстінде және оның жағалық  құрлықтар мен аралдарында қалыптасады.Арктикалық  континентті ауаның температурасы  қыста да,жазда да төмен,сондықтан  ылғалды көп ұстап тұра алмайды.Ауа мөлдір құрғақ болады.

2.Қоңыржай ауа  массасы .Қазақстан түгелімен  қоңыржай климаттық белдеудің  оңтүстік бөлігінде орналасқан.Батыстағы  Атлант мұхитынан келетін ауа  теңіздік қоңыржай ауасы деп  аталады.Бұл ауа Қазақстанға жеткенше өте ұзақ жолдан өтіп,ылғалының көп мөлшерінен айырылып жетеді

3.Тропиктік ауа  массасы. Қазақстанға Орта Азия  мен Иран аймағынан келеді.Континеттік  тропиктік ауаны иран ауасы  деп атайды. Бұл ауаның келуі  жазда байқалады.   

Ауаның қысымы 

Климат құрушы факторлар  бір-бірімен өзара әрекеттесе отырып,атмосфералық қысымның таралуына,ауа массаларының сипаты мен бағытына және соғатын үстем желдерге ықпал етеді.Қазақстанның ұлан-байтақ аумағында атмосфералық қысым бірдей таралмаған. Сонымен атмосфералық қысым деген не?Жауаптар:Атмосфералық қысым дегеніміз-атмосферадан  жер бетіне түсетін ауаның салмағы,ауаның қысымының өлшем бірлігі мбар бойынша есептейді.Қалыпты жағдайда атмосфералық қысым760 мбар болады. 

Қазақстан аумағына әсер ететін желдер: 

1.Сайқан желі. 2.Ебі желі 3.Шілік желі. 4Арыстанды-Қарабас желі

5.Қордай желі. 6.Мұғалжар желі

Қазақстан аумағында  ауа температурасының таралуы.

Қазақстан аумағының  кең-байтақ болуына,,сондай-ақ жер бедерінің  әр түрлілігіне байланысты температураның таралуы да әркелкі.Сонымен бірге жазық,аласа таулы бөлікте жылдық және айлық орта температура солтүстіктен оңтүстік бағытқа қарай өзгерсе,биік таулы аймақтарда биікке көтерілген сайын өзгереді.Қазақстандағы ең суық ай-қаңтар.Қаңтардағы орташа температура солтүстікте -19 градус,оңтүстікте Дарбаза -1,5 градус. Қазақстанның ең суық  жері-Атбасар өңірі .Мұнда ауа температурасы бір жылда-57 градусқа жеткен.Қазақстанның ең жылы айы-шілде.Шілденің орташа температурасы республиканың солтүстігінде Петропавл  плюс 19 градус,оңтүстігінде Дарбаза плюс 28-30 градус.Жазда күн сәулесінің түсу бұрышы мен жер бетін қыздыру қарқыны әсерін тигізеді.Ең жоғары температура солтүстікте плюс41 градус,ал оңтүстікте плюс 47градустан аспайды. Қазақстанның жылы маусымдағы температуралық режимі оның мезгіл-мезгіл ауытқып отыратынына қарамастан егін шаруашылығына қолайлы.

Эдафикалық  факторлар.

Биоценоздардың дамуы  негізінен климат, геологиялық, эдафикалық және биотикалық факторлар әсеріне  байланысты. Климаттық фактор әсерін Еуропа территориясында төртінші мұздық және мұздықтар ара геологиялық дәуірлердегі өзгерістерде көру мүмкін. Мұздықтың Еуропа орта бөлігіне дейін сылжып келуімен тундра флорасынан паст бойлы тал, дреада және басқа көптеген түрлер. Еуропаның оңтүстік бөлігіне тарқалған. Мұздық дәуірі жануарларына мамоні жүнді корхидон, қой, сиыр ұсақ кемірушілер енген. Олардың көптері климатқа бейімделместен жойылып кеткен. Климат жылы келуімен кейбір түрлер солтүстікке қарап тарқалған мысалы : жүзім Биоценоздардың дамуында биологиялық факторларда үлкен рөл ойнайды мысалы : өсімдіктердің дамуында шалғындардың қалың және өнімді болуында жануарлардың рөлі үлкен мыс : Арал жағалауы Қазақстан шөлдерінде ақбөкендер, Америка прерияларында бизондар әрекеті болмағанда ол жерлердің биоценоздарының дамуы мүмкін емес.  
Биоценоз ішіндегі бір топ әртүрлі организмдер бір түр денесіне немесе оның өкілі үстіне жайласып жасайды. Бұл көріністі консорция деп атайды мысалы : жаңғақ тамырлары үстіне бейімделген саңырауқұлақтар микориза пайда етеді.  
Биоценоздың горизонтал бағытында бөлінуі мозайка деп аталады. Мозайкалық барлық фитоценоздарға тиісті болып олар микротоптар микроценоздар .

Су факторлары.

Ағынды факторлары (Фактор стока) — қарастырылып отырған алаптағы ағындының шамасы мен қалыптасу ерекшеліктерін анықтайтын сыртқы физикалық географиялық ортаның элементтері. Ағынды факторларын климатгық деп (жауын шашын, булану, ауаның температурасы) және төсеніш беттің (топырақ геологиялық жағдайлар, ормандану, батпақтану дәрежесі және т.б.) ерекшеліктерін көрсететін физикалық географиялық деп бөледі. Сонымен бірге ағынды факторлары зоналық (климаттық), бейзоналық (алап ауданы, өзен үзындығы және т.б.) жәнеинтрозоналық немесе осы зонамен байланысты зонаішілік болып бөлінеді. Ағынды шығыны табиғи және антропогендік әрекеттер әсерінен болатын су шығындары.

 

 

 

 

Адам өмірінің ұзақ уақытқа  жоспарланған модельді нұсқалары

Климаттың адам өмірі мен оның шаруашылық әрекетіне тигізетін әсері

Климаттың ауыл шаруашылығына тигізетін әсері де ерекше. Бір дақылдарға жылу, екіншілеріне ылғал, үшіншілеріне жарық көбірек керек. Республиканың солтүстік және орталық аудандарындағы климат жағдайлары егін шаруашылығымен айналысуға мүмкіндік береді, ал оңтүстік аудандарда суармалы егіншілік дамыған. Бірақ климат жағдайлары адамның шаруашылық әрекетіне барлық уақытта қолайлы емес. Қолайсыз, тіпті зиянды атмосфералық

құбылыстарға қуаңшылық , аңызақ , үсік , көктайғақ, шаңды дауылдарды жатқызуға болады.

Қазақстанның климаты жалпы құрғақтығымен ерекше көзге түседі. Әсіресе оңтүстікте жаз өте ыстық болады. Құмның беті 60°-70°С-қа дейін қызады. Мұндай климат жағдайы солтүстік аудандарда да жиі болып тұрады. Құрғақ ауаның пайда болуы күшті қызған және тропиктік ауа массасының басым болған кезімен байланысты. Оған ылғалы аз, ыстық құрғақ жел — аңызақ тән. Аңызақ желді күндердің ұзақтығы табиғат зоналарында түрліше болады: дала зонасында жылына 5-10 күн, шөлейт зонасында 40, Қызылқұмда 100 күн. Қазақстан жерінде соңғы 20 жыл ішінде қуаңшылық 4 рет болды. Қуаңшылық пен аңызақ қа қарсы күресу үшін қар тоқтату, орман алқаптарын отырғызу, жер суару және т.б. арнайы агротехникалық шаралар қолданылады.

Қазақстанда жылдың жылы мезгілінде байқалатын ерекше атмосфералық құбылыстың бірі — шаңды дауыл. Олар желдің жылдамдығына және топырақ жамылғысының сипатына тығыз байланысты. Шаңды дауыл ауа құрғақ кезде, борпылдақ топырақты алапта соғатын қатты жел. Олар топырақтың ұлпаларын ұшырып, өсімдік тамырларын ашып тастайды, ауыл шаруашылығына көп зиян келтіреді. Қазақстанның дала зонасында орташа есеппен жылына 20-38 күн шаңды дауыл болады. Республиканың оңтүстігінде құмды шөлдерде, Балқаш көлінің оңтүстігіндегі шаңды дауыл 55-60 күн болады. Қазақстанның оңтүстік-шығыс, шығыс тауларында шаңды дауыл негізінен байқалмайды, өйткені олар тастақты және сазды аудандар болып есептеледі.

Қауырт атмосфералық құбылысқа үсік те жатады. үсік көктемнің аяқ кезінде, күздің басында, кейде теріскей жақта жазды күндері арктикалық ауа массасының енуіне байланысты болатын күбылыс. Ауаның температурасы қысқа мерзімде 0°С-тан төмендеп, топырақ беті тоңазып кетеді. Қауырт атмосфералық құбылысқа үсік те жатады. үсік көктемнің аяқ кезінде, күздің басында, кейде теріскей жақта жазды күндері арктикалық ауа массасының енуіне байланысты болатын күбылыс. Ауаның температурасы қысқа мерзімде 0°С-тан төмендеп, топырақ беті тоңазып кетеді. Ол егінге, жеміс ағаштарына көп зиян келтіреді. Қайталап егін егуге, жеміс ағаштарын отырғызуға қосымша қаражат және еңбек жұмсалады. Үсік тің қауіпті аудандары көбінесе Қазақстанның солтүстік және орталық бөліктері. Мұнда көктемгі үсік ке шалдығу ықтималдығы (қарақұмық, жүгері, бидай, кияр, алмұрт, т.б. үшін) он жылдың ішінде 5 жыл, шөл зонасында (мақта, жүзім, гүлдер және басқа жеміс тұқымдары үшін) 10 жылда 4 жыл үсік қаупі бар.

Республиканың халық  шаруашылығына қолайсыз атмосфералық құбылыстардың бірі көктайғақ (көк  мұз). Көбіне аязды ауа райынан  кейін сіркіреме жауын жауғанда қалыптасады. Әдетте көктемде және күзде ауа райы салқындап, жер беті 0°С-қа дейін суынып, мөлдір және көгілдір жұп-жұқа (5 мм) мұзбен жабылады. Мұндай құбылыс мал шаруашылығына, адам баласына зияны үлкен, транспортта апаттар, байланыс және энергия желілерінде үзілістер туғызады. Көктайғақ республиканың оңтүстік және орталық аудандарында жиі байқалады. Солтүстік аудандарда көктайғақ сирек байқалатын құбылыс. Республиканың батыс жазықтарында, орталығында және оңтүстік-шығысында көктайғақтың қалыңдығы 15 мм-ге жетеді. Қаратау жотасы, Қырғыз, Іле Алатауларының жел жақ беткейлерінде оның қалыңдығы 22 мм-ге дейін барады.

What Are the Main Problems the Teens Are Facing Today?

Misevich O.-11a

Speaking about challenges in a teen’s life I’d say first that nowadays young people are facing a lot of problems, which primarily were associated with adult life.

How do you feel about a teen sitting on a bench in the park drinking beer and smoking? Unfortunately, this caricature image has got into our life and the question in fact is why.

I think all that smoking, drugs use and violence among youth are the ways that teens take in trying to escape from their problems. It may sound absurdly, but I believe that the most important thing, which leads young people to stress and depression, is relationships. Naturally I mean all kinds of relationships not only those between boys and girls. We live in the society, not in a desert! Everyone wants people to listen to him/her and to do what he/she wants, and sometimes it’s very hard to contact with the people around.

It’s clear that relations may be of various types: between kids and parents or teachers, between mates or beloveds… And they all bring troubles!

I regret to say that there is no understanding in many families. Parents are not interested in their kids’ lives and let them do anything they want. On the one hand, it’s ok as teenagers are mature enough to make their own decisions. But on the other hand, I think there should be some control in the family, because what kids do can sometimes be not just foolish but totally wrong. They start drinking or taking drugs in trying to express their protest, instead ruining their own lives.

In my opinion, the most important thing for teenagers is school. In fact, school is a model of the real life, the place, where kids learn not only how to square numbers or write correctly, but how to communicate with absolutely different people. At school children have to contact with their mates and teachers and this experience is what they have when entering the grown-up world.

Today  such things as discrimination or intolerance at schools are not unusual. Some students find no common themes to discuss with their classmates; not everybody is interested, for example, in fashion news or modern gadgets. So they escape to their own world and often become outsiders. An incapability to contact with people around can lead to a lot of problems such as depression or neurosis and even they  end up with suicide, which nowadays becomes, so to say, a normal way to die. Suicides among teenagers often happen as a result of their failures in private affairs. Although there are a lot of books, magazines and films dwelling on the subject, parting with a girl- or boyfriend can be a serious trouble in the young age. Besides, most teens are maximalists and see things in black and white… but – who says we must be wise?! To be a teen means to learn how to live, and it’s impossible to make no mistakes on the way.

Last year I wrote a poem about teens’ problems. It characterizes our life clearly.