Арал теңізінің тартылуы

АРАЛ ТЕҢІЗІНІҢ ТАРТЫЛУЫ

 

                                                    Орындаған: Жұмаш Т.Қ.

                                                       Тексерген: Бодықова И.Н 2013

АРАЛ ТЕҢІЗІНІҢ ТАРТЫЛУ САЛДАРЫ:

 

• АРАЛ ТЕҢІЗІНІҢ КЕШЕГІСІ МЕН БҮГІНІ
• ЕГІСТІККЕ ПАЙДАЛАНУ
• “БАЙҚОҢЫР” ҒАРЫШ АЙЛАҒЫНЫҢ ӘСЕРІ
• ОЗОН ҚАБАТЫНЫҢ ЖҰҚАРУЫ
• БАЛЫҚТАРДЫҢ ҚЫРЫЛУЫ
• АРАЛ ТЕҢІЗІНІҢ БОЛАШАҒЫ

АРАЛ ТЕҢІЗІНІҢ  КЕШЕГІ МЕН БҮГІНІ

 

      60 жылдардан бастап Арал теңізінің ауданы кеми бастайды. Суды ауыл шаруашылық дақылдарын суару үшін қолдану Тянь-Шань тауларымен ағып келетін табиғи су ағысын 90%-дан астам қысқартып жіберді. Теңіз ауданы 2,6 млн. га-ға кеміп, өзінің 60% көлемін жоғалтты. Судың деңгейі 12-ден 2 м-ге түсіп кетті, тұздылығы 2 еседен астам артты. Күн сайын 200 тонна тұз бен құм желмен 300 км ара қашықтыққа таралады. Шөлдену, топырақтың тұздануы, өсімдіктер мен жануарлар дүниесінің кедейленуі, климаттық өзгеруі одан әрі жалғасуда. Халықтың денсаулығы күрт төмендеп кетті. 
Арал аймағының экологиялық жағдайы экономиканың дәстүрлі бағыттарының дамуының мүмкін болмауына әкеліп, бірқатар әлеуметтік және саяси мәселелерді туғызады. 
Қоршаған ортаны бұза отырып, кез келген қазіргі заманғы қоғам өзінің болашағын жояды. Болашақ ұрпақтардың дамуы үшін экологиялық тұрақты сақтап қалу қажет. Экологиялық тұрақты болашақты сақтау үшін табиғи ортаның жағдайын бақылап, өнеркәсіптік қалдықтарды нормалау алдын алу, қалдықсыз және ресурстарды тиімді пайдаланатын технологияларды жасап, іске қосу керек.

АРЛДЫҢ БАСТАПҚЫ ЖӘНЕ ҚАЗІРГІ  ТАҢДАҒЫ КӨРІНІСІ

АРАЛ ТЕҢІЗІНІҢ  ҒАРЫШТАН ТҮСІРІЛГЕН БЕЙНЕСІ

ТҰЗДЫ ШАҢДАР

 

• ХХ-ғасырдың 70-жылдарынан бастап, ғарыштан (космостан) түсірген суреттерде Арал маңынан орасан зор шаңды дауылдар тіркеле бастаған. Шаңды дауылдардың ошағы Арал теңізінің СОЛТҮСТІК шығыс және шығыс жағалауындағы суы кепкен аймақта болды. Аралдың табанынан желмен көтерілген ТҰЗДЫ шаң жүздеген мың шаршы километр аумаққа таралуда. Ғалымдардың зерттеулеріне қарағанда тартылған теңіз табанының 1 км2 жерінен 8000 тоннаға жуық ТҰЗДЫ шаң көтеріліп, қоршаған ортаға таралады екен. Шаңмен көтеріліп, шөккен ТҰЗ топырақтың құнарлылығын азайтып, eгic өнімін төмендетеді, ауыз судың сапасына әсер етіп, жергілікті халықтың денсаулығына зиянын тигізіп отыр. ТҰЗДЫ шанның -шөгуінің зиянды әсері тұрмыста пайданатын ауыз судың сапасын, халықтың денсаулығы нашарлатуда.

«БАЙҚОҢЫР» ҒАРЫШ АЙЛАҒЫНЫҢ АРАЛҒА ӘСЕРІ

БАЙҚОҢЫРДЫҢ АРАЛҒА ӘСЕРІ

 

    Байқоңыр космодромы қазақ жеріндегі ең үлкен және өте күрделі инженерлік құрылыс. Мұндай инженерлік кешенді адамзат баласы бұрын-сонды жасаған емес. Бұл ғажап құрылыста космос корабльдерін, космос станцияларын, зымыраңдарды, зымыран-тасымалдаушыларды сынау, космос кеңістігін зерттеу үшін кең көлемде ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізіледі Алайда, сол ғылымиөзерттеу жумыстары барысында Арал теңізінің тартылуында жеделтетуде. Әрбір ғарышқа ұщырылған кемеден бөлінген алаудың ытығы соншалықты, тіпті сол оттың зиянды әсері Арал теңізін кептіруге әкелуде

   Сондай-ақ ауыл шаруашылығының басқа да салаларының

 

   дамуының әсерлері  зор. Өзен бойлары игеріліп, суды  ысырапсыз пайдалану жүзеге асты. Мәселен, Арал 1960-1965 жылдар арасында 44 мың м³, ал 1990 жылдары екі есеге  қысқарды. Нәтижесінде, Арал теңізінің  деңгейі 23 метрге дейін төмендеп, оның су айдыны 30-200 км-ге дейін  қусырылды. Судың тұздылығы 40 пайызға дейін артты. Оның үстіне  екі өзен бойындағы шаруашылықтарда  тыңайтқыштар мен химиялық препараттарды  қолдану 10-15 есеге өскен. Осындай  антропогендік факторлар Арал  өңірін экологиялық апатқа ұшыратты.

      Құрғап  қалған теңіз түбінен жыл сайын  айналаға зияндылығы өте жоғары 2 млн. тұзды шаңдар көтеріліп,  желмен тарай бастады

 

ЕГІСТІКТІҢ САЛДАРЫ

 

    Арал  теңізінің негізгі, ең басты  себебі мақта, күріш секілді  дәнді дақылдарды өсіруге Сырдария, Әмудария өзіендерінің жасанды  бөгеттер арқылы Аралға жетпей  егістік алқаптарына тартылуы, арналарының  басқа бағыттарға бұрылуы болып  табылады

АРАЛ ТЕҢІЗІНІҢ ТАРТЫЛУЫНЫҢ  БАЛЫҚТАР ӨМІРІНЕ ҚАУІПІ

 

 

АРЛА ТҰЗДАРЫ ОЗОН ҚАБАТЫН  ЖҰҚАРТУДА

 

 

Арал теңізін құтқару жөнінде бірнеше ғылыми болжамдар мен жобалар бар. Олар: 
Сібір өзендерін Қазақстанға бұру.  
2. Әмудария мен Сырдария өзендерінің суын реттеу арқылы суды молайту. 
3. Арал теңізін жартылай сақтап қалу. 
4. Каспий теңізінің суын жасанды канал арқылы әкелу. 
5. Жер асты суларын пайдалану. 
6. Арал теңізінің өздігінен табиғи реттелуін немесе толысуын күту. Әрине, бұл жобалар болашақтың ісі болғанымен, уақыт талабы оны 
күттірмейді. Бәрі де қаражатқа тірелуі мүмкін. Ал оның іске асуы адамзат кауымының білімі мен біліктілігіне байланысты екені анық. 
Қазіргі кезде Аралды құтқару бағытында батыл да жоспарлы түрде ғылыми негізде жұмыстар жасалуда. "Арал тағыдыры - адам тағдыры" болғандықтан оны сақтап қалу аға ұрпақтын болашақ алдындағы борышы.

АРАЛ ТЕҢІЗІНІҢ  БОЛАШАҒЫ

НАЗАР АУДАРҒАНЫҢЫЗҒА

 

                                 РАХМЕТ!

 

 

 

 

 

 

1

 

2