Синэкологияның негізгі ұғымдары

Сол сияқты ормандағы ағаш тектес немесе шөптесін өсімдіктер ярустылыққа (қатарлар) байланысты реттеліп орналасқан. Ормандардағы ярустылық - әртүрлі ағзалардың экологиялық Қуыстарға бөлінуінің жақсы мысалы бола алады. Әр түрге  Жататын ағзалардың екі экологиялық  қуысы болуы мүмкін: Фундаменталъды және іске асырылған. Фундаментальды қуыс - түрдің тіршілік ете алатын жағдайлары, ал іске асырылған - түрдің сол қауымдастықтағы  кездесуі. іске асырылған қуыс Фундаментальды қуыстың бір бөлігін құрайды.

Экологиялық сукцессия

Экологиялық сукцессия Белгілі бір уақыт ішінде қауымдастықтар құрылып және өзгеріп отырады. Олардың түрлік құрамы, әртүрлі топтағы ағзалардың молдыгы, трофикалық құрылымы, өнімділігі және басқа да көрсеткіштері өзгеріп отырады. Бір биоценоздың екінші биоценозбен жүйелі түрде ауысуьш экологиялық сукцессия (латынша succession - ауысу) деп атайды. Жалпы биоценоздардың бірін-бірі ауыстыру тізбегін сукцессиялық катар немесе серия дейді. Сукцессияға мысал ретінде кішігірім көлдің батпаққа, одан орманга айналуын келтіруге болады.

Экологиялық сукцессия биоталық қауымдасгық  пен физикалы?;, орта арасында тепе-теңдік орнайтьш экожүйенің реттелген дамуы, оны болжауға болады. Экологиялық  сукцессия бірнеше кезеңнен өтеді, солардың барысында биоталық қауымдастықтар бірінен соң бірі алмасып жатады. Сукцессия кезінде түрлердің  алмасуының себебі, популяциялар қоршаған ортаны өзгертуге үмтыла отырып, өзге популяциялар үшін қолайлы жағдайлар  жасайды.

Экологиялық сукцессия барысында  ағзалардың түрлік популяциялары және олардың арасындағы функциялық байланыстардың түрлері бірін-бірі белгілі заңдылыққа сәйкес кезеңді түрде және қайталанып алмастырып отырады.Сукцессия - өсу, тұрақтану, климакс сатыларынан тұрады. Экологиялық сукцессияның автотрофты, гетеретрофты, аутогенді, аллогенді, фитогенді, зоогенді, ландшафты, алапатты, антропогенді түрлері бар.

Қазіргі таңда сукцессияның экзогенетикалық  және эндогенетикалық түрлерін ажыратады. Экзогенетикалық сукцессия сыртқы абиотикалық немесе антропогендік (батпақтарды құрғату, сулардың ластануы) әсерлерден болуы мүмкін. Эндогенетикалық  сукцессия қауымдастықтағы байланыстар  жүйесінің немесе құрылымының өзгеруі  нәтижесінде болуы мүмкін.

Жалпы сипаты бойынша сукцессия  бірінші реттік (алғашқы) және екінші реттік (соңғы) болып бөлінеді. Бірінші  реттік (алғашңы) сукцессия тіршілік иелері жок жерде: лава үстінде, сусымалы құмдарда, жартастарда, тасты жерлерде басталады. Бұл жерде алғашқы  қоныстанушылардың (бактериялар, қыналар, балдырлар) ролі зор. Олар тіршілік ету барысында аналық жынысты бүзып өзгертеді, топырақтың түзілуіне себеп болады. Өлген, шіріген азғалар біртіндеп жиналуы және үгілу әсерінен тау жыныстарының үгілуі нәтижесінде мүктер өсетін топырақтың түзілуіне алып келеді. Мүктердің өсіп дамуы кезінде де топырақ түзілу процесі жалғаса береді. Қолайсыз жағдайлар кезінде де тіршілік ете беретін қарапайым қауымдастықтар түзіледі. Сөйтіп, ағзалардың адуан түрлілігі арта береді.

Қоңыржай климаттағы екінші реттік сукцессия процесі кезіндегі  негізгі стадияларының ұзақтығы:

• бірінші - шөптесін өсімдіктер жамылғысы стадиясы -

шамамен 10 жылға созылады;

• екінші - бұталы өсімдіктер стадиясы - 10-25 жылға

созылады;

• үшінші - жапырақты ағаштар стадиясы - 25-100 жылға

созылады;

• төртінші - қылқан жапырақты ағаштар стадиясы - 100

жылдан асады.

Сукцессия - барлық қауымдастықтарға тән, белгілі бір стадияларда  жүретін, жалпы өзгерісгерді қамтитын бағытталған және заңды процесс.

Сукцессиялық өзгерістердің негізгі  типтері мынадай:

• сукцессия процесі кезінде өсімдіктер мен жануарлар түрлері

үнемі өзгеріп отырады;

• сукцессиялық өзгерістер нәтижесінде ағзалардың түрлік

алуантүрлілігі артады;

• органикалық заттардың биомассасы артады.^[1]

Пайдаланған әдебиет

1. ↑ Экология (оқулық) - Алматы, 2008 - ISBN 9965-32-223-6