Қоршаған ортаға әсерді бақылау

2) Қазақстан  Республикасының экологиялық заңнамасы  талаптарының сақталуын қамтамасыз  ету;

3) табиғат  пайдаланушының өндірістік процестерінің  қоршаған ортаға және адам  денсаулығына әсер етуін мейлінше  азайту;

4) табиғи  және энергетикалық ресурстарды  пайдалану тиімділігін арттыру;

5) тосын  жағдайларға жедел кідіріссіз  ден қою;

6) табиғат  пайдаланушылардың басшылары мен  қызметкерлерінің неғұрлым жоғары  деңгейде экологиялық хабардар  болуы мен жауапкершілігін қалыптастыру;

7) кәсіпорындардың  экологиялық қызметі және халықтың  денсаулығы үшін қатер туралы  жұртшылықты хабардар ету;

8) экологиялық  талаптарға сәйкестіктің деңгейін  арттыру;

9) қоршаған  ортаны қорғауды басқару жүйесінің  өндірістік және экологиялық  тиімділігін арттыру;

10) инвестициялау  және кредит беру кезінде экологиялық  тәуекелдерді есепке алу болып  табылады. 

Өндірістік экологиялық бақылауды  жүргізу тәртібi

1. Өндірістік  экологиялық бақылауды табиғат  пайдаланушы әзірлеген және қоршаған  ортаны қорғау саласындағы уәкілетті  органмен келісілген өндірістік  экологиялық бақылау бағдарламасы  негізінде табиғат пайдаланушы  жүзеге асырады.

2. Өндірістік  экологиялық бақылау бағдарламасында  өндірістік экологиялық бақылау  процесінде қадағаланып отыратын  міндетті параметрлер тізбесі,  оның мерзімділігін, ұзақтығы  мен өлшемдер жиілігін айқындау  критерийлері, пайдаланылатын аспаптық  немесе есептік әдістер белгіленеді.

3. Өндірістік  экологиялық бақылау шеңберінде  өндірістік процестің тиімділігін  экологиялық бағалау қоршаған  ортаға эмиссиялар, зиянды өндірістік  факторлар деңгейін, сондай-ақ табиғи, энергетикалық және өзге де  ресурстарды тұтынудың нақты  көлемін өлшеу негізінде және (немесе) есептеу негізінде жүзеге  асырылады.

 

          5.  Экологиялық мөлшерлеу

 

Барлық табиғатты қорғау ісшараларының негізі қоршаған орта сапасын мөлшерлеу болып табылады. Қоршаған орта сапасын мөлшерлеу  аданың өмір сүруі үшін қоршаған ортаның  тарамдылығын айқындайтын және биологиялық  алуан түрліліктің сақталуы мен  экологиялық жүйелердің тұрақты  пайдалануын қамтамасыз ететін қоршаған орта сапасының көрсеткіштерін белгілеу. Экологиялық нормативтерді сақтау арқылы адамдардың экологиялық қауіпсіздігін; адам, жануарлар мен өсімдіктер генофондын сақтауды; тұрақты даму жағдайында табиғи ресурстарды тиімді пайдалану  мен қалпына келтіруді қамтамасыз етеді.

Мөлшерлеу және стандартазациялау  – адам қоғамы қызметінің көпжоспарлы  саласын реттеуінің маңызды құралы – өндірістен әлеуметтік-тұрмысқа дейін. Дәстүрлі түрде, мөлшерлер адамдар  мен оларды қоршайтын қоршаған орта арасындағы қарым-қатынасты реттеу үшін пайдаланылады.

Қазіргі түсінікке сәйкес, экологиялық мөлшерлеу (ЭМ) қоршаған ортаға әсер ететін шектеу қойылған қалыптарды бекітуге бағытталған ғылыми, құқықтық, әкімшілік және басқа да қызметті білдіреді, оларды сақтаған жағдайда экожүйелердің  дағдарысы болмайды, биологиялық  әртүрліліктің сақтап қалынуы және халықтың экологиялық қауіпсіздігі кепілденеді. ЭМ экологиялық регламенттер және экожүйелерге, осы жүйелердің қалыпты қызмет етуін сақтап қалатын  антропогенді әсер мөлшерлерін әзірлеуге  бағытталған. ЭМ мақсаты – экожүйелердің  құрылымыдық-функционалды өзгерістері  байқалмайтын антропогенді әсерлерді регламенттеу.

Экологиялық мөлшерлер қоғамда  тек қана қоршаған табиғат орта объектілеріне  әсерлерін бақылау және басқару  функцияларын атқарып қоймайды. Қоғамдық экологиялық санасын жоғарылату, әр түрлі  экологиялық қозғалыстарды  белсендірту үрдісінде,  адамның  салауатты қоршаған ортаға деген  құқығын сақтауға экологиялық мөлшерлер  құқықтық кепіл болады.

Экологиялық мөлшерлеудің тиімділігі мыналармен қамтамасыз етіледі:

·Қалыптардың ғылым мен техниканың, халықаралық стандарттардың қазіргі деңгейіне сәйкестігімен;

·Әділдігімен және заңдылығымен, өйткені әзірлеу де, бекіту де  мемлекеттің арнайы өкілетті органдарымен жүзеге асырылады;

 ·Барлық шаруашылық субъектілермен орындаудың міндеттілігімен және оларды орындамағаны үшін ұйымдардың және азаматтардың жауапкершілігімен.

Экологиялық мөлшерлеу негізінде келесі ұстанымдар жатыр:

·Мақсаттар (қоғамның ұзақмерзімдік қызығушылықтарының жеке қызығушылықтардан, әлемдік және аймақтық салдардың жергіліктен басымдылығы, т.б.);

·  Озықтар (қалыптарды әзірлеу бойынша зерттеулер жоспарланатын әсерлердің бастамасының алдында болу керек);

· Шектемдер (әсерлердің критикалық мәндерін орнату, олардың жоғарыламауы экологиялық қауіпсіздікті кепіл етеді);

·  «Әлсіз бөлім» (қалып ең сезімтал бөлікті қорғау керек);

«джиу-джитсу» (теріс әсерлердің орнын толтыруға қабілетті ішкі жүйелік күштерге тіректеу); Әдетте табиғи ортаны ластаушылардың әрқайсысында жол берілетін ластаушы заттардың  шығарылу шегі белгіленеді. Ластаушы заттардың  шоғырлану шамасы осы шектен аспағанда  олар адам денсаулығына экологиялық  жүйелерге зиян келтірмейді деп  есептеледі. Нормативтердің орташа тәуліктік  және тәуліктегі ең жоғары шамасы белгіленеді.

Табиғи ортаға әсер ету  стандарттары әрбір өнеркәсіп үрдістерінен шығарылатын ластаушы заттардың  шамасын реттейді. Стандарт бір уақыт  аралығында ластаушы заттар санына немесе ластаушы заттардың белгілі мөлшерінің шығарылатын уақытына белгіленуі мүмкін. Табиғи ортаға әсер ету стандарттары жол берілетін ластану шегінің  негізінде анықталады. Барлық ластаушылар  әсер ететеін территорияда ластаушы заттардың жиынтық шоғырлануын  жол берілетін шамадан аспау  керек. Әрбір ластаушы көздерге ластаушы заттар шығару шегін белгілегенде территоияның жалпы ластану деңгейі, ластаушы заттардың таралу немесе шоғырлану  мүмкінділігі және басқа ластаушылармен қосылатын жиынтық әсері ескеріледі.

Әдетте ластаушы заттардың  шоғырлану дәрежесі бақылау пункттерінде өлшенеді. Егер көрсеткіш нормадан артық болса, ластаушыларға норма  азайтылып, шоғырлану дәрежесі қайта  есептеледі. Керісінше, бақылау көрсеткіші төмен болса, норматив жоғарылатылуы  мүмкін. Бұл процестерді төмендегі  блок – сызбадан көруімізге болады (сурет3).

3- сурет  А,В,С, - ластаушы  көздер; DA,DВ,DС – ластаушылардың  таралу аудандары. К – бақылау  нүктесі.

Технологиялық және тағы басқа  объективті себептермен ластаушы заттардың  шығарылуы нормасын жол берілетін  нормаға бірден жеткізу мүмкін болмағанда, аймақтың экологиялық жағдайы көтеретін  болса, уақытша келісілген норматив белгіленеді және оны жол берілетін  шамаға жеткізу шаралары белгіленеді.

Ластаушы заттар шығару нормативін белгілеу көп сатылы қайталанатын процесс  және аймақтағы барлық ластаушылардың табиғи ортаға жиынтық әсері, аймақтың табиғи жағдайы ескеріледі. Бақылау  нүктелерінде ластаушы заттардың шоғырлануы жол берілетін шамаға жеткенінше үрдіс қайталана береді (сурет 4).

4- сурет  Ластаушы заттардың  жол берілетін шығару нормасын  белгілеу

 

       6. Нормативтік көрсеткішке бекітілген құжаттар

 

Бүгінде Қазақстанда табиғат  қорғау қалыптары және ережелері 18 мыңнан астам нормативті-техникалық және басқа да құжаттарға кіреді. Олардың  ішінде негізгілері:

·   Құрылыстық қалыптар және ережелер (ҚҚжЕ);

·    Табиғат қорғау саласында мемлекеттік стандарттар;

·     Салалық жоспарлауда әзірленетін шаруашылықтың жеке салалары әсерінің қалыптары (салалық стандарттар – ССТр);

·      Аумақтық жоспарлауда қолданылатын табиғатты пайдаланудың түрлерінің бірлесуінің қалыптары;

·      Қоршаған орта сапасының санитарлы-гигиеналық қалыптары.

Табиғи ортаның сапалық  стандарттары ауа,су бассейндерінің, топырақтың және басқа табиғаттың құрамды бөліктерінің жай – күйін реттейді.

Технологиялық стандарттар - әрбір өндіріс процестеріне немесе тазалау қондырғыларына белгіленеді. Стандарт бойынша табиғат қорғау технологиясы үлгілік технологияға сай болуы керек.

Өнімдердің сапасының  стандарттары – азық – түлікте, суда, тұтыну тауарларында зиянды заттардың, қоспалардың болмауын реттейді.

Табиғи ортаның тазалық  нормативтері: санитарлық – гигиеналық; санитарлық қорғау; экологиялық; өндірістік шаруашылық жүйелеріне бөлінеді.

3. Қоршаған ортаны қорғау  саласының қолданыстағы нормативтік  құқықтық актілерінің тізбесі  1-кестеде.

1-кесте   Жаңа нормативтік-құқықтық  құжаттар

1. Қазақстан Республикасының  Экологиялық кодексі 

Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 9 қаңтардағы № 212 Заңы

2.Қазақстан Республикасының  Экологиялық кодексі (қазақ тілінде) 

Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 9 қаңтардағы № 212 Заңы

3 Қазақстан Республикасының  2007-2024 жылдарға арналған орнықты  дамуға көшу тұжырымдамасы туралы 

Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 14 қарашадағы № 216 Жарлығы

4 Қазақстан Республикасының  2004-2015 жылдарға арналған экологиялық  қауіпсіздігі тұжырымдамасы туралы   

Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы 3 желтоқсандағы № 1241 Жарлығы

6 Экологиялық, ғылыми  және мәдени ерекше маңызы  бар қоршаған ортаны қорғау  объектілерінің тізбесін бекіту  туралы 

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 21 маусымдағы № 521 Қаулысы

7 Ластану учаскелерінің  мемлекеттік тізілімін жүргізу  ережесін бекіту туралы  

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 3 шілдедегі № 566 Қаулысы

8 Қоршаған ортаны қорғау  бойынша іс-шаралардың типтік  тізбесі  

ҚР Қоршаған орта минінің 2007 жылғы 24 сәуірдегі № 119 (ҚР ЭК 17 бабы 29 т. сәйкес) Бұйрығы

9 Қоршаған орта сапасының  нысаналы көрсеткіштерін айқындау  ережесін бекіту туралы  

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 1 маусымдағы № 448 Қаулысы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

Tабиғатты қорғаудың табиғат ресурстық кезені 20-ғасырдың екінші жартысында табигатты қорғаудан адамның денсаулығына әсер ету факторы ретінде адам өмір сүретін ортаны қорғау түсінігіне ауысты Ұтабиғатты қоргаудың антропоорталық кезені. Бүгінгі күнде экоорталық кезеңге  өту туралы сөз етуге болады – ол адамға пайдалы яки зиянды екендігіне қарамай табиғаттың барлық элементтерін қорғау. Бәрі де табиғатта пайдалы және өмір сүруге құқылы.

     Заңдастыру  мен қатар оны жузеге  асырудың  механизмдері де дамиды, және  табиғатты қорғау қызметін жузеге  асыратын мемлекеттік бақылау  мен басқару органдары да заңға  сай қалыптасады. Баскарудың өзі  қоршаған ортаның жай-жапсарын  бағалау,  оның параметрлерінің  өзгеруін бақылау, бағдарлау,  шешім шығару, басқару қурылымдарының  көмегімен оларды өндірістік  қурылымдар арқылы жузеге асыру  болып есептеледі.

   Табиғи процестерді  қауып-қатерсіз басқару өмір сүретін  ортаның сапасын  бақылауды  нускайды. Экологиялық бақылаудың  дәрежесі қогамның экономикалық  және мәдени дамуына баланысты.  Қоғам неғурлым дамыған болса  қошаған ортаның әлеуметтік-экологиялық  басқару процестерін жузеге асыру  соғурлым жоғары болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер;

1. 1995ж. Қазақстан Республикасының  Конституциясы. - Алматы.-2005

2. Қазақстан Республикасының  Экологиялық кодексі. - Алматы,2012.

3. Банников А.И. др. Основы экологии  и охраны  окружающей  среды М., Колос, 1996.

4. Бейсенова Ә.С., Шілдебаев Ж.Б., Сауытбаева г.З. Экология, Алматы, “Ғылым”,  2001 -236 бет.

5. Коробков В.М., Предельский Л.В. Экология. “ростов на Дону” 2001

6. Сағынбаев Г.К. Экология негіздері. Алматы. 1995.

7. Экзарьян В.Н.  Геоэкология и охрана  окружающей  среды М., 1997.