Банктік ресурстар және олардың құралу көздері

ҚАЗАҚ-ОРЫС ХАЛЫҚАРАЛЫҚ  УНИВЕРСИТЕТІ

ЭКОНОМИКАЛЫҚ  ПӘНДЕР КАФЕДРАСЫ

 

 

 

 

 

 

 

 

Пән  АҚША, НЕСИЕ, БАНК

 

 

Тақырыбы: БАНКТІК РЕСУРСТАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ҚҰРАЛУ КӨЗДЕРІ

 

Студент:  ЕСТҰРСЫНОВА  МӨЛДІР ҚАЛБАЙҚЫЗЫ

Группа Ф-202 каз

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ақтөбе 2012

 

Мазмұны

 

Кіріспе

 

I Банк ресурстарынын қалыптастыру теориясы.

 

1.1. Банк ресурстарының ұғымы мен құрылымы.

1.2. Банк ресурстарын құрайтын операциялар.

 

IІ Меншікті капиталдың маңызы, орындайтын функциялары мен құру тәртібі.

 

2.1. Банктің меншікті капиталының құрылымы.

2.2. Банк меншік капиталының көздері мен қызметі, жіктелуі

2.3 Банктің жарғылық капиталының құру тәртібі.

2.4 Банктің меншікті  капиталының жеткіліктілігін анықтау 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

Қазақстан Республикасының коммерциялық банкі өзі жүргізетін операциялар бойынша ресми қайта қаржыландыру мөлшерлемесін, сол сияқты басқа да мүдделендіру мөлшерін белгілейді. Ресми қайта қаржыландыру мөлшерлемесін ақша нарығының жалпы жағдайына несие бойынша сұраныс пен ұсынысқа, инфляция деңгейіне байланысты белгілейді.

Коммерциялық  банктердің ресурстарының құрылымы олардың мамандануы, әмбебаптығы және қызметінің ерекшеліктеріне қарай ерекшеленеді.

Банк ресурстарының құрылымына мыналар жатады:

1.  Банктің меншікті капиталы.

2. Банктің заемдық және тартылған қаражаттары.

Банк ресурстары – бұл банктің пассивтік операциялары негізінде қалыптасқан және барлық активтік операциялар бойынша банк өтімділігін қамтамасыз ету және пайда табу мақсатында орналастылуға бағытталатын банктің меншікті және тартылған қаражаттарының жиынтығы.

«Банк ресурстары» термині «несиелік ресурсы» қарағанда кең ұғымды білдіреді. Банк ресуретары тек несиелеуге ғана емес, сол сияқты басқа да активтік немесе комиссиондық операцияларды қаржыландыру үшін   пайдаланылады.

Коммерциялық банктердің меншікті капиталының рөлі осының есебінен банкте қажетті резервтер құралады. Сонымен қатар, банктің меншікті капиталы ұзақ мерзімді активтерге жұмсалымдардың басты көзі.

Банктің меншікті капиталы – банктің қаржылық тұрақтылығын, коммерциялық және шарауашылық қызметін  қамтамасыз ету үшін құрылған банктің әр түрлі қорлары мен сол сияқты ағымдағы қызметінің нәтижесіне байланысты  және өткен жылдардағы  бөлінбеген пайдасы.

Банктің меншікті капиталының  құрылымы бірдей емес, себебі, оларға әсер ететін әр түрлі факторларға атап айтсақ, активтер сапасына, меншікті пайданы пайдалануына, капиталдың бағасын нығайту максатына және банк саясатына байланысты жыл бойына өзгеріп отырады.

       Бақылау жұмысының мақсаты – Қазақстан Республикасының банктеріндегі банк ресурстарының саясатын, ұғымы мен құрылымын талдау болып табылады.

       Бақылау жұмысының міндеті – еліміздегі екінші деңгейлі банктердің банк ресурстарының жетілу жолдарын және реттелуін, олардың даму мәселелерін анықтау болып табылады.

      

 

 

 

 

 

 

I Банк ресурстарынын  қалыптастыру теориясы

 

1.1. Банк ресурстарының  ұғымы мен құрылымы

 

Коммерциялық  банктер бір жағынан, шаруашылық субъектілердің уақытша бос ақшалай  қаражаттарын тартатын болса, екінші жағынан, бұл қаражаттар есебінен кәсіпорындар мен ұйымдардың әр түрлі қажеттерін қанағаттандыратын арнайы мекеме. Коммерциялық банктің пассивтік операциялық негізінде оның қызметінің жүзеге асырылуы үшін қажетті банк ресурстары жинақталады.

«Банк ресурстары» термині «несиелік ресурсы» қарағанда кең ұғымды білдіреді. Банк ресуретары тек несиелеуге ғана емес, сол сияқты басқа да активтік немесе комиссиондық операцияларды қаржыландыру үшін   пайдаланылады.

Банк ресурстары – бұл банктің пассивтік операциялары негізінде қалыптасқан және барлық активтік операциялар бойынша банк өтімділігін қамтамасыз ету және пайда табу мақсатында орналастылуға бағытталатын банктің меншікті және тартылған қаражаттарының жиынтығы.

Нарықтық қатынастарға өту барысында банктік ресурстарының құрылымында біршама өзгерістер болуда. Меншікті қаражаттар қатарына, біріншіден, коммерциялық банктің акционерлік капиталы, резервтік қоры, сол сияқты қосымша қорлары кіреді. Тартылған қаражаттардың жаңа түріне: Ұлттық банктен және басқа да несиелік мекемелерден алатын несиелер, басқа банктердің корреспонденттік шоттағы, депозиттік шоттардағы қаражаттары, облигацияларды сатудан түскен қаражаттар, лизингтік операцияларды жүзеге асырғаны үшін алынған тауарлы-материалды құндылықтар жатады.

Коммерциялық  банктердің ресурстарының құрылымы олардың мамандануы, әмбебаптығы және қызметінің ерекшеліктеріне қарай ерекшеленеді.

Банк ресурстарының құрылымына мыналар жатады:

1.  Банктің меншікті капиталы.

2. Банктің заемдық және тартылған қаражаттары.

Банк   ресурстарының    құрамындағы    меншікті    капитал үлесі      тартылған қаражаттарға қарағанда өте төмен болғандықтан барлық қаражаттарға деген қажеттілігінің 10% ға  жуық бөлігі  өтелсе,  ал  қалған     бөлігі тартылған қаражаттардың үлесіне тиеді.

   Банкінің капиталы ( өзіне меншікті құралдың ), қолданылатын аласы да емес, сомма сияқты анықталады:

- банкі жарғылық  капиталының;

- банкі қорларының;

- таратымаған  пайданың;

Үлкейген мөлшерге:

- резервті мүмкіндер  жоғалтулар қарыздарға 1 және 2 топтардың тәуекелді;

- алынғанды ( төленгенді ) жиналғанды - табыс алдыңғы ақысымен;

- шетел валютаға  құралдардың қайта бағалаулары;

- құнды қағаздардың қайта бағалаулары;

Азайтылған  мөлшерге:

- жіберілген  зияндардың;

- сатып алынған  өзіне меншікті акциялардың;

- акционерліксіз  банкі жарғылық капитал арттырулары оның тіркелген мағынамен;

- міндетті резерв  ішіне салулардың құнды қағаздың;

- несиелердің,  кепілдіктердің, пайдалануға берілгендердің лимиттар сыртынан;

- заттық активтардың  тауып алуына шығындардың арттырулары өзіне меншікті қайнарлармен;

- келешек дәуірлердің  шығындарының есептелгендерге, бірақ емес төленгенмен пайыздарға;

- дебиторлық  қарыздың, ұзақтықпен 30 күннен жоғары;

- есеп-қисап  банкілердің ұйымдарымен бөлінген  құралдармен.

Қорғау функция. Банкті жою оқиғасында салымшыларға өтем төлеу мүмкіншілігін білдіреді.

Шапшаң функция. Белгілі, не табысты жұмыс басына арналған банктерге старттық капитал қажетті, ғимараттардың тауып алуына қолданылады, жабдықтаудың, қаражаттық резервтердің жасаулары ойда болмаған зияндар әлде қалай кездессе. Бұлар өзіне меншікті капитал сонымен қатар мақсаттар қолданылады.

Реттеуші функция. Банкілердің табысты жұмыс жасауында  қоғам құштарлығымен байлаулы, сонымен  қатар заңдармен және мүмкіндік  беретін ережелермен мемлекеттік  органдарға жөнге салу функциялары жүзеге асыру және бақылаудың.

                

 

1.2 Банк  ресурстарын құрайтын операциялар.

 

 Банк өз қызметтерін банктік пассив және актив операциялары арқылы атқарады. Пассив операциясы деп банктердің өзіне ақша қаражатын тартып, банктік ресурстар кұру операцияларын, ал актив операциялары деп осы қаражатты орналастыру операцияларын айтады.

Банктің негізгі пассив операцияларына: банкнота эмиссиясы, коммерциялық банктердің және мемлекеттік қазынашылықтың (қаржы министрлігінің) ақша салымын қабылдауы, банктің өз капиталын құру операциялары жатады. Көп елдерде орталық банктің ақша қорларының негізгі көзі – банкнота шығару, яғни 40-тан 85%-ға дейінгі пассив операциялары. Қазіргі     кезде шығарылатын     банкноталар     алтынмен қамтамасыз   етілмеген (фидуциарный)   өз   құны   жоқ   ақша. Банкнота шығарудың қазіргі механизмі коммерциялық банктерге   несие   беруге,   мемлекеттік   бағалы   қағаздарды   сатып алуға   және   алтын   валюталык   резервтерді   ұлғайтуға   негізделген.   Банктерді несиелегенде  банкнота  шығару  вексель және баска банктік міндеттемелермен қамтамасыз етілген; ал мемлекеттік   карыз   міндеттемелерін,   алтынды   және   шетел валютасын сатып алғанда соларға сәйкес мемлекеттік міндеттемелермен, алтынмен және шетел валютасымен камтамасыз етіледі.    Басқаша    айтқанда,    банкнота    эмиссиясы    орталық

банктін актив  операцияларымен камтамасыз етіледі. Осыдан оның    пассив    және    актив    операцияларының    байланысы көрінеді.

Орталық банктің "Банкнота эмиссиясы" деп аталатын пассив операцияларының мөлшері оның: банктерге қарыз, мемлекеттік бағалы қағаздарды, шетел валютасын және алтынды сатып алу деген актив операцияларына байланысты болады. Осы тұрғыдан алғанда, орталық банктің актив операциялары пассив операцияларына қарағанда алдымен кұрылады. Алайда бұдан орталык банктің несие жүйесіне және мемлекетке берген кез келген қарызының орнына банкнота шығарылады деген ұғым тумайды.

Орталық банктің  несиесі онда ашылған коммерциялық банктер мен мемлекеттік қазынашылықтың шоттарына жазылуы мүмкін. Бұл жағдайда орталық банктің банкноталық эмиссиясы емес, депозиттік эмиссиясы жүзеге асырылады.

Орталық банктің  ақша ресурстарының келесі көзі -коммерцяялык банктер мен каржы министрлігінін акшалы салымы. Коммерциялық банктер орталық банктегі ашылған процентсіз шотқа міндетті резервтерімен коса өзінін кассалык корының бір бөлігін сақтауы мүмкін. Кейбір елдерде міндетті резервтер процентсіз арнаулы шоттарда жинақталады. Орталық банк коммерциялық банктерге белгілі бір бекітілген проценттік мөлшермен мерзімдік шоттарды да ашуы мүмкін.  Ал орталық банктің  өз каниталының үлесі пассив операцияларынын 4%-ын кұрайды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2 Меншікті капиталдың маңызы, орындайтын функциялары мен құру тәртібі.

 

2.1. Банктің меншікті  капиталының құрылымы.

 

Банктің меншікті капиталы, экономикалық капиталдар категориларының  ішіндегі капиталдың бір түрі болып  табылады. Меншікті капитал банк үшін маңызы өте зор. Себебі, банк ашу  кезінде құрылтайшылар мен акционерлердің қосқан улесінен құрылған меншікті капитал, банк қызметін ұйымдастыруға және банк қызметінің аясын кеңейту үшін бастапқы және ең маңызды көзі болып табылады. Сонымен қатар банктің меншікті капиталы банк үшін әр түрлі қорғаныс пен қызметті дамыту функцияларын да орындайды. Соның ішінде:

• Банкті қаржылық тұрақсыздықтан және шексіз тәуекелділіктерден сақтайды;
• Банкті банкротқа ұшыраудан қорғайды;
• Ағымды шығындарды жабады;
• Банкке клиенттердің сенімділігін арттырады;
• Клиенттердің комерциялық және тұтыну несиелерінің сұранысын қанағаттандырады және т.с.с.

Сондықтан мемлекеттік  қадағалау органдары екінші деңгейлі банктер үшін әр түрлі шектеулер  қояды және де бұл шектеулердің орындалмауы  туралы мәлімет алған кезде, Қазақстан  Республикасының Ұлттық Банкі, Қазақстан  Республикасының қаржылық ұйымдар мен қаржылық нарықты қадағалау мен реттеу агенттігі және тағы басқа мемлекеттік қадағалау органдары әр түрлі санкциялар мен шараларды қолданады және олар салымшылар мен инвесторлардың мәртебесін қорғайды. Осыдан келе, қазіргі кездегі банк ісіндегі басты қиын мәселелерінің бірі болып саналатын – банктің меншікті капиталының жеткіліктілігін анықтау болып табылады.

Оданда басқа, банктің меншікті капиталы салымшылардың  өз қаржыларын банктік айналымға, соның  ішінде: несиелік, факторинктік, лизинктік  операциялар мен бағалы қағаздарды сатып алу және тағы басқа инвестицялық операцияларға салу кезінде күтпеген шығындардың пайда болу тәуекелдігінен қорғайды. Осыған қоса, меншікті капиталдың есебінен қаржылық резерв құрылады және бұл резервтер банктің төлем қабілетін сақтаумен қатар, шығындар пайда болған кезде банктің қалыпты жұмыс істеуіне мүмкіндік береді.

Банк қызметі  үнемі белгілі бір тәуекелділіктермен байланысты болады, сондықтан активтерді тәуекелділігі бойынша топтарға бөлу керек. Активтердің тәуекелділігі  бойынша сыныпталуы мен олардың меншікті капиталдың көлемімен өзара байланыстылығы, банктің басқару сапасын, сонымен қатар банктің қаржылық тұрақтылығын арттыруға өз әсерін тигізеді. Банктің меншікті құралдарына салымдар көлемінің көбеюі, қаржыландырудың ең қауіпсіз формасы болып табылады деп те айтуға болады және ол жүйелік төңкерістердің болдырмауына өз ықпалын тигізеді.