Жалақы -нарықтық экономикадағы табыстың маңызды түрі

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ                        МИНИСТРЛІГІ

С.АМАНЖОЛОВ АТЫНДАҒЫ  ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК  УНИВЕРСИТЕТІ

 

 

 

 

РЕФЕРАТ

 

Тақырыбы: Жалақы -нарықтық экономикадағы табыстың маңызды түрі

     

 

                                                      Орындаған: Қамбарова А.Қ

                              Топ: УБГ-113

                                                  Тексерген: Такирова Н.Б.

 

 

 

 

 

 

 

Өскемен қаласы, 2014ж.

Жоспар

1.Кіріспе

Жалақының теориялық негіздері

2.Негізгі бөлім

 

 Қазақстан Республикасындағы жалақы жүйесін талдау

3.Қорытынды

 

Кіріспе

Жалақы түсінігі. Жалақы — бұл еңбек шарты бойынша нақты еңбек функциясын атқару үшін жұмыс үшін төленетін, тараптардың келісімімен белгіленетін, алайда, заңдарда белгіленген шектен кем болмауы тиіс ай сайынғы ақы , төлем. Қазакстан Республикасының заңдарында еңбек үшін қандай да бір кемсітусіз және заңда белгіленгеннен төмен емес ақы төлеу қағидасы белгіленген. ҚР конституциясы жәңе ҚР еңбек заңдары бірдей еңбек үшін, яғни , бірдей ұзақтықтағы, күрделіліктегі еңбек үшін жыныс, нәсіл, жас, ұлт жәңе т.б. белгілері үшін кемсітусіз бірдей ақы төлеуді кепілдейді.

Ең төмен жалақы мөлшері меншік нысананы қарамастан, ұйымдарда жалданып жұмыс істейтін адамдарға ақшалай төлемдердің Қазақстан Республикасының Конституциясы кепілдік берген ең төмен мөлшері. Ең төмен жалақы мөлшері шектелмеген, тек ол салықтармен реттелуі мүмкін. Нақты қызметкердің еңбегіне ақы төлеу жұмыс берушімен арадағы өз ара келісімнің негізінде жүзеге асырылады. Әрбір қызметкердің еңбектегі табыстары оның жеке салымына және еңбегінің соңғы нәтижелеріне байланысты болады. Еңбекке ақы төлеудің нысандары, жүйелері және тарифтері ұжымдық шарттармен және келісімдермен белгіленеді.

Бұл ретте ескеретін жайт, заңда белгіленген төмен мөлшерден кем емес ай сайынғы жалақы алу құқығын айлық кезенге есептелген еңбек нормасын орындайтын қызметкерлер ғана иеленеді.

Ең төмен жалақы мөлшеріне қосымша ақылар мен үстеме ақылар, сыйақылар және де көтермелеу төлемдері еңбейді. Бұл дегеніміз, қосымша ақылардың, үстеме ақылырдың, сыйақылардың және де өзге де төлемдердің барлық түрлері негізгі жалақының құрамына иенеді, ал бұл жалақының мөлшері заңда белгіленген ең төмен мөлшерден кем болмауы тиіс.

Негізгі бөлім:

Басқа да айтар, жалақы- бұл жұмыс істеп тапқан ақы және осы қасиетімен ол жәрдемақылардан, қосымша ақылардан, үстеме ақылардан,кепілдік және өтемақылық төлемдерден,сонымен қатар,еңбектің нәтижесінде алынатын табыстан ерекшеленеді.

Бұл жерде ескеретін маңызы жайт, жалақы бұл қызметкер жұмыс істеп тапқан өнім құнының бір бөлігі ғана. Оның басқа бөліктеріне қызметкер емес, жұмыс беруші-табыс ретінде мен мемлекет жұмыс беру мен қызметкерге табыс салығын салу арқылы билік жүргізеді. 
Қазақстан Республикасының Конституциясы еңбек үшін қандай да бір кемсітусіз және заңда көзделген ең төмен мөлшерден кем емес ақы алу құқығын бекіткен. Еңбек ақы жүйесінде Қазақстан Республикасы президентінің 1995 жылғы 19 желтоқсандағы «Қазақстан Республикасы халқының өмірінің әлеуметтік жағдайларын жақсарту туралы». Жарлығының, 1997 жылғы 1 сәуірдегі « Мемлекеттік бюджет есебінен қаржыландыралатын ҚР органдарының қызметкерлерімен еңбек ақысының бірынғай жүйесі туралы» жарлығының, ҚР үкіметінің 1997 жылғы 6 ақпандағы «Қазақстан Республикасындаеңбекке ақы төлеуді ұйымдастыруды жетілдіру туралы» қаулысының және т.б. актілердің маңызы зор.

«Қ.Р еңбек туралы» заңының 70-бабы.

1. Жұмыс беруші осы заңға, жеке  еңбек, ұжымдық шарттарға сәйкес  қызметкердің еңбегіне ақы төлеуге  міндетті.

2. Қызметкерлердің еңбегі ақы  мерзімдік, кесімді түрде немесе  еңбекке ақы төлеудің өзге  де жүйелері бойынша төленеді. Ақы төлеу еңбектің жеке және  немесе ұжымдық нәтижелері үшін  жүргізілуі мүмкін.

3. Қызметкердің жалақысы орындалатын  жұмыстың санымен сапасына, күрделілігіне  қарай белгіленеді.

Қызметкерлердің өндіріс тиімділігі мен жұмыс сапасын арттыруға материалдық мөдделігін күшейту үшін жыл ішіндегі жұмысының қорытынды бойынша сыйлық, сыйақы беру жүйесі және материалдық көтермелеудің басқа да нысандары еңгізілуі мүмкін.

4. Ұйымдарда еңбекке ақы төлеу  жүйесі ұжымдық шарттармен немесе  жұмыс берушінің актілермен белгіленеді.

5. Қызметкерлерге қойылатын біліктілік  талаптары мен жұмыстардың белгілі  бір түрлерінің күрделілігі жұмыстар  мен жұмысшылар кәсіптерінің  біліктік анықтамалығы, қызметшілер  лауазымдарының біліктік анықтамалығы  негізінлде белгіленеді. Аталған  анықтамалықтары әзірлеу мен  қолджанудын тәртібін еңбек жөніндегі  уәкілетті мемлекеттік орган  белгілейді. Орындалған жұмыстарды белгілі бір күрделі жұмысқа жатқызуды және қызметкерлерге біліктілік разрядтарын беруді жұмыс беруші жұмыстар жұмысшылар кәсіптерінің біліктілік анықтамалығына және қызметшілер лауазымдарының анықтамалығына сәйкес дербес жүргізеді.

Жалақы екіге бөлінеді:

— негізгі;

— қосымша;

Негізгі — бұл қызметкерлерге нақты жұмыспен өтеген уақыты үшін, орындаған жұмыстары мен өнеркәсіптік өнімдерінің саны мен сапасы үшін белгіленген бағалар мен қызметақы бойынша есептелетін жалақы. Негізгі жалақының құрамына мыналар кіреді:

— жұмыс істеген уақытына тарифтік ставкалар, қызметақы, кесімді бағалар немесе орташа табыстар бойынша есептелген жалақы;

— қызметпен өткерген жылдары үшін үстеме;

— жұмыс жағдайының өзгеруіне байланысты кесімді ақы алушыларға қосымша қызмет (материалдардың сәйксесіздігі, өңдеудің күрделілігі, құрал – сайман мен жабдықтың икемсіздігі);

— кесімді ақы алушыларға үстемелі бағалар бойынша қосымша ақы;

— ақшалай және натуралды сыйақылар және сыйақы берудің бекітілген тәртібіне сәйкес төленген сыйақылар, қосымшалар;

— мерзімінен тыс уақыттағы жұмыс үшін қосымша ақы;

— түндегі жұмыс үшін қосымша ақы;

— жұмысшының кінәсі жоқ тұрып қалуға төлемдер;

Қосымша – бұл қызметкердің кәсіпорында жұмыс жасамаған уақытына ҚР заңдарына сәйкес есептелген жалақы. Қосымша жалақының құрамына кіретіндер:

— балаларын тамақтандырушы аналарын жұмысындағы үзіліс уақытына төлем ақы;

— жасөспірімдердің жеңлдік сағаттарына төлем;

— мемлекеттік және қоғамдық міндеттемелерді орындауға жұмсалған жұмыс уақытына төлем;

— негізгі және қосымша демалыстар уақытына төлем;

— пайдаланылмаған демалыс үшін өтемақы;

— шыққанда берілетін жәрдем ақы;

Қызметкерлер жалақыдан басқа әлеуметтік сақтандыру қаражаттары есебінен еңбекке уақытша жарамсыздық жөнінідегі жәрдемақыны алады.

Негізгі және қсымша жалақылар жалақы қорын құрайды. Жалақы қорының құрамына жалақының барлық түрлері, әртүрлі сыйақылар, үстемелер, қосымша ақылар, заңға сәйкес қызметкердің жұмыс жасамаған уақытына есептелген ақша сомаларын қоса алғанда, ақшалай немес натуралды нысанда есептелген жеке әлеуметтік жеңілдіктер қосылады. 

Жалақыны есептеу жұмыс уақытын пайдалануды есепке алу табелінің негізінде жүргізіледі. Мерзімдік ақы алатын жұмысшының жалақы сомасы нақты жұмыспен өтелген сағаттардың сағаттық тариф ставкасына көбейтіндісі ретінде анықталады.

01 Жалақы = нақты жұмыспен*сағаттық тариф сомасы өтелген сағаты саны ставкасы  мерзімдік ақы алатын 6-разрядтағы сағаттыұ тариф ставкасы 76 теңг болған кезде 182 сағат жұмыс істеген. Жалақы сомасының есептелуі: 182*76=13732 теңге.

Қорытынды:

Қызметкерлердің жалақысы бойынша есептеледі:

— егер жұмыскер сол айдығы жұмыс күндерінде толыұтай жұмыс істесе, онда жалақының мөлшері қызметақы мөлшеріне сәйкес келеді:

— егер жұмыскер сол айдағы жұмыс күндерінде толықтай жұмыс істемесе, онда жалақы нықты жұмыспен өтелген уақытқа қарай есептеп шығарылады.

Мысалы: қызметақысы 11300 теңге фирма менеджері айдағы 26 жұмыс күнінң 20 күнінде жұмыс істеген.

Айдың орташа күндік жалақысы: 11300/26 =434,62 теңге. Менеджердің жалақысы 434,62*20=8692,4 теңге құрайды. Жай мерзімдік жүйе жұмыскер еңбегінің түпкілікті нәтижесі мен оның жалақысы арасындағы байланысты қамтамасыз етпейді. Шаруашылық субъектісі жұмыскердің еңбегіне ақы төлеу үшін мерзімдік – сыйақылық жүйені қолдануға құқылы. Бұл орайда сыйақы беру мынадай көрсеткіштер бойынша жалақы қорына (К-т 681) немесе тұтыну қорына (562-шот) жүргізіледі:

1.Өндірістік тапсымаларды орындау және асыра орындау;

2.Еңбек өнімділігінің  өсуі, бұымның еңбекті қежет етуін төмендету, шығарылымының жаңа нормасын, қызмет көрсету мерзімін игеру басқалар.

Сыйақы мөлшері орындалған жұмыстың маңыздылығы мен күрделілігіне қарай кәсіпкер мен жұмысшылардың толтарына сараланып белгіленеді.

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

«Экономикалық теория» В. Крымова

REFERATKAZ.KZ   сайты