Жергілікті өзін-өзі басқару органдарынын зерттеудің теориялық-методологиялық негіздері

   ҚР Бюджеттік Кодексіне сай облыстар мен республикалық маңызы бар қалалардың  бюджеттерін қабылдау кезінде  жергілікті өкілетті органдармен 3 жыл мерзіміне  алымдар мен субвенциялар көлемі анықталуы тиіс.

  Бюджеттік-салықтық  жүйе қызіргі өзінің көрінісінде жергілікті басқару органдарының фискалды тәуелсіздігін және республикалық және жергілікті бюджеттер арасындағы әділ реттеуді қамтамасыз етпейді.

  Сонымен,  жалпы  бюджетаралық қатынастарды  реттеу қажет, бюджеттік реттеуде  аймақтардың экономикалық белсенділік деңгейін жүзеге асыруда ескеру қажет және олардың көтерілуіне өз бетімен көтерілуіне септігін тигізетін қажетті симулдарды қамтамасыз ету керек. Жергілікті басқару органдарының фискалды тәуелсіздігініі кепілдігін қамтамасыз ету қажет және  республикалық және жергілікті бюджеттер арасындағы қатынастарды адекватты реттеу керек.

23

Жалпы, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының рөлі, тиімділігі мен қоғамдық сенімділікті арттыру, осы жаңдайлардың нормативтік  деңгейде  орныдалуы территорияның  экономикалық және әлеуметтік дамуына  маңызды әсерін тигізеді. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

24 

2.3      Қазақстанның  жергілікті өзін-өзі басқару органдарының тиімділігін және әлеуметтік сенімділік деңгейін  көтеру механизмдері және олардың даму перспективалары

    Жергілікті өзін-өзі басқару органдарын құру, біздің республикада мүмкін болатын модельдер утарлы пікірталастар көп уақыт бойы жалғасып келеді. Функционалданудың түрлі механизмдері мен схемалары ұсынылуда.

   Ұзақ пікірталастардан соң жалпы талқыға 2000 жылы екі заң жобасы ұсынылған болатын. Аталған Заң жобасында келесідей интерпритация берілген болатын: «жергілікті өзін-өзі басқару  халықтың билігін жүзеге асыру формасы ретінде түсіндіріледі.

   Жергілікті өзін-өзі басқару реформасын сәтті жүргізу оғын тек жүйелік көзқарасында, осы институттың  саяси жүйедегі орны мен рөліне негізделе отырып түсіндіріледі. Жергілікті  қоғамдастықтар институттарының құрылуы бір этапты процесс емес. Оның құрылуы келесідей қадамдарды қарастырады:

   Бірінші кезеңде – оның территориалды және ұйымдастырылуышылық негіздерінің құрылуы, яғни  жергілікті қоғамдастықтардың біріншілік территорияалары  мен жергілікті өзін-өзі басқарудың құрылымын аныұталуы;

   Екінші кезеңде – жергілікті өзін-өзі басқарудыңинституттарының құрылуы, ең алдымен жергілікті өзін-өзі басқару органдары арасында құзыреттердің қатал бөлінуі.

   Қазақстанда енгізіліп жатқан  жергілікіт өзін-өзі басқару моделі жергілікіт мемлекеттік басқаруды реформалау негізінде  олардың компетенциясынан жергілікті деңгейдегі сұрақтарды бөліп шығару және оларды шешу жөніндегі құзыреттің бір бөлігін нақты бір жергілікті қоғамдастықтарға өткізу.

   Біріншіден,  Қазақстанның жергілікті мемлекеттік басқару жүйесін қайта құру қажеттілігі, билікті орталықсыздандыру қажеттілігі. ЖӨӨБ коммуналдық меншік (ЖӨӨБ органдарының жеке меншігі)  және қаржылық тұрақтылық,сонымен  қатар өзін-өзі басқару органдарының  өздеріне тиесілі  әлеуметтік қызмет спектріне  әсер етуі туралы сұрақтарды шешпей тиімді болуы мүмкін емес. 

25

   Жергілікті органдардың тәуелсіздігін енгізу  және дамыту жергілікті бюджеттерге жергілікті бағдарламалар қабылдауға жеткілікті ресурстар беруімен қамтамасыз етілуі тиіс.

     Екіншіден, ЖӨӨБ-ды құру мен  дамытуға көп кедергі келтіретін  мәселе, бұл  төменгі деәгейлердегі   жергілікті өзін-өзі басқаруды  ұйымдастыру жөніндегі анықсыздық.

Осыған  байланысты, жергілікті өзін-өзі басқару  органдарының төменгі, ауылдарда және ауылдық мекендерде, аз халық тұратын  және билік вакууымы бар деңгейлерде  ЖӨӨБ-нің құрылуын заңмен бекіту.

   Үшіншіден, коммуналдық меншікте  және тұрғындар табыстары негізінде  құрылған  жергілікті қаржы институтын  құру. Бұл иснтитут ашылмайынша   бір жағынан, жергілікті өзін-өзі  басқару органдарының мемлекеттен  тым тікелей және қатал және  екінші жағынан елдегі  жалпы  экономикалық жағдайға  бағыныштылығы  сақталып қаладыал бұл дегеніміз  – жергілікті қоғамдастықтардық  барлығы мемлекеттің мойнында  әлі көп уақыт жүк болып  қала береді.

    Төртіншіден, аса көңіл бөлуді  ірі қалалар да қажет етеді.  Жергілікті  қоғамдастықтар республиалық  маңызы бар қалалар, астана  және облыстық  маңызы бар қалалар  территориясында да құрылуы мүмкін. Ірі қалалардағы билік  тұрғындардан  кішкене мемлекеттегі секілді  алыстатылған, сондыұтан қалаішілік  территорияларда  өздігінен басқарылатын  қоғамдастықтар құрған жөн.

    Сонымен, жергілікті басқаруды  ұйымдастыру моделі  территориалдық  құрылымның төменгі (ауыл, аудандық  маңызы бар қала, қаладағы аудан,  облыстық маңызы бар қала)  деңгейдегі мен жоғары  деңгейлердегі  мемлекеттік басқаруды (облыс,  республикалық маңызы бар қала  және астана) байланыстыруы керек. 
 
 
 
 
 
 
 
 

26 

Қорытынды

    Курстық жұмысты тәмәмдай келе келесідей қорытынды шығаруға болады:

    Жергілікті өзін-өзі басқарудың теориялық негіздерін және  оның негізгі моделдерін  зерттеу нәтижесінде  Қазақстанда тиімді ЖӨӨБ жүйеісн құру шетелдік тәжірибені талдаусыз мүмкін еместігіне көз жетті.

     Өзінің қазіргі көрінісінде ЖӨӨБ дамыған демократиялық елдерде ХІХ ғғ муниципалды реформалар нәтижесінде қалыптасқан. Ал  ӨӨБ органдарынығ құрылуы феодалды  қоғамнын қазіргі индустриалды қоғамға көшумен байланысты.

     Жалпы, қазіргі кезде мемлекеттерде оның үш моделін бөліп көрсетуге болады: англосаксондық, континенталды және кеңестік. Әр моделде  өзіндік ереекшеліктері және қарама-қайшылықтары да бар.  Дегенмен, бүгінгі күні біз осы моделдердің керісінше бір-біріне жақындасып, тіпті бірігуін де байқаймыз.

    Жергілікті органдардың  методолгиялық принциптерін зерттеу нәтижесінде халықтың жергілікті билік органдарына сенім артуы қажет екендігі туралы теориялық нәтиже жасалды.

Қазақстан Республикасында енгізіліп жатқан ЖӨӨБ моделі тек  жергілікті  мемлекеттік басқару жүйесін реформалау арқылы олардың құзырынан жергілікті маңызы бар сұрақтарды алып, оларды шешуді өз жауапкершілігіне жерігілікті қоғамдастыққа тапсыру нәтижесінде ғана құрылуы тиіс.

    Біріншіден,  Қазақстанның жергілікті мемлекеттік басқару жүйесін қайта құру қажеттілігі, билікті орталықсыздандыру қажеттілігі. ЖӨӨБ коммуналдық меншік (ЖӨӨБ органдарының жеке меншігі)  және қаржылық тұрақтылық,сонымен  қатар өзін-өзі басқару органдарының  өздеріне тиесілі  әлеуметтік қызмет спектріне  әсер етуі туралы сұрақтарды шешпей тиімді болуы мүмкін емес. Жергілікті органдардың тәуелсіздігін енгізу  және дамыту жергілікті бюджеттерге жергілікті бағдарламалар қабылдауға жеткілікті ресурстар беруімен қамтамасыз етілуі тиіс.

     Екіншіден, ЖӨӨБ-ды құру мен дамытуға көп кедергі келтіретін мәселе, бұл  төменгі деәгейлердегі  жергілікті өзін-өзі басқаруды ұйымдастыру жөніндегі анықсыздық.

27

    Осыған байланысты, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының төменгі, ауылдарда және ауылдық мекендерде, аз халық тұратын және билік вакууымы бар деңгейлерде ЖӨӨБ-нің құрылуын заңмен бекіту.

   Үшіншіден, коммуналдық меншікте және тұрғындар табыстары негізінде құрылған  жергілікті қаржы институтын құру. Бұл иснтитут ашылмайынша   бір жағынан, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мемлекеттен тым тікелей және қатал және екінші жағынан елдегі  жалпы экономикалық жағдайға  бағыныштылығы сақталып қаладыал бұл дегеніміз – жергілікті қоғамдастықтардық барлығы мемлекеттің мойнында әлі көп уақыт жүк болып қала береді.

    Төртіншіден, аса көңіл бөлуді ірі қалалар да қажет етеді. Жергілікті  қоғамдастықтар республикалық маңызы бар қалалар, астана және облыстық  маңызы бар қалалар территориясында да құрылуы мүмкін. Ірі қалалардағы билік  тұрғындардан кішкене мемлекеттегі секілді алыстатылған, сондыұтан қалаішілік территорияларда  өздігінен басқарылатын қоғамдастықтар құрған жөн.

   Сонымен, жергілікті басқаруды ұйымдастыру моделі  территориалдық  құрылымның төменгі (ауыл, аудандық маңызы бар қала, қаладағы аудан, облыстық маңызы бар қала)  деңгейдегі мен жоғары  деңгейлердегі мемлекеттік басқаруды (облыс, республикалық маңызы бар қала және астана) байланыстыруы керек.

    Жалпы, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының рөлі, тиімділігі мен қоғамдық сенімділікті арттыру, осы жаңдайлардың нормативтік деңгейде  орныдалуы территорияның  экономикалық және әлеуметтік дамуына маңызды әсерін тигізеді. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

28

Қолданылған әдебиеттер тізімі

1. «Жергілікті мемлекеттік және өзін-өзі басқару туралы» Заң, № 126-VІ 09.02.09 ж. – Астана 2009
2. Қазақстан Республикасының Конституциясы – Астана: Елорда 2008.

3. Прело Н. цит. по: Органы местного управления в зарубежных странах: сравнительное исследование. М.ИНИОН, 1994 г. с.21

4. Ксенофонт. Воспоминания о Сократе. М. Наука, 1993. глава 7.
5. Платон.  Государство, VII т.3.ч.1. М.Прогресс, 1971
6. Аристотель. Политика // Аристотель. Сочинения: В 4 т. М. Мысль, 1983. Т. 4.
7. Монтескье Ш.Л. «О духе законов»/ Изб. Произв. М. Прогресс, 1957 г.  
8. Макиавелли Н. Государь. М.Мысль. 1991 г.
9. Токвиль А. Демократия в Америке. М.: Прогресс, 1992. С. 65
10. Maurice Baslе, Comparative Analysis of Quantitative and Qualitative Methods in French Non-Experimental Evaluation of Regional and Local Policies. Three Cases of Training Programmes for Unemployed Adults, in: Evaluation. Vol. 6 (3), 2000
11. Eric McVittie, J.K.Swales. Regional policy evaluation: Ignorance, Evidence and Influence. University of Strathclyde, Dept. of Economics (2003)
12. Маршаков В. Оценивание политик и изменение результативности / Коллоквиум «Оценивание программ и политик: методология и применение»: Сборник материалов. – Вып 1 / Под. ред. Д.Б. Цыганкова. – М.: Науч. фонд ГУ-ВШЕ, 2006. – 216 с.
13. Прело Н. цит. по: Органы местного управления в зарубежных странах: сравнительное исследование. М.ИНИОН, 1994 г. с.21
14. Барабашев Г.В.Муниципальные органы современного капиталистического государства (США, Великобритания). М.: изд-во МГУ.-1971. с. 28
15. Ведель Ж. Административное право Франции. М., Прогресс, 1973 с.76
16. Представительные и исполнительные органы власти в системе  местного самоуправления// под ред. В.И. Фадеева. М. ИНИОН.1994 г. с.35
17. Представительные и исполнительные органы власти в системе  местного самоуправления// под ред. В.И. Фадеева. М. ИНИОН.1994 г. с.35
18. Барабашев Г.В.Муниципальные органы современного капиталистического государства (США, Великобритания). М.: изд-во МГУ.-1971. с. 37

 

29

19. Гричук А. Г. К вопросу об эффективности муниципального управления //Чиновник. - 2004. - № 3 (31).
20. Умбеталиева Т Местное самоуправление в Казахстане:

           проблемы и перспективы// Проблемы  и перспективы развития системы               местного государственного управления и самоуправления  в Республике Казахстан. Сб. мат. круглого стола. Алматы 2001 

21. Тимофеева Е.П.//«Мир человека» (ежеквартальный научно-теоретический гуманитарный, междисциплинарный журнал Санкт-Петербургского государственного университета сервиса и экономики), том 3, № 3, 2007.
22. Свешников М.И. Основы и пределы самоуправления. - СПб., 1892. с.5
23. Штимпфл Г., Шоллер Х. Местное самоуправление. - М., 1995. с. 17
24. Гнейст Р. Правовое государство и административные суды Германии. - СПб., 1896. с.41
25. Архипкин И.В. Теория и практика местного самоуправления в России: опыт одного тысячелетия (XI-XX вв.). - М., 2004. с.4-5

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

   Настоящая научная работа посвящена проведению комплексного политологического анализа эффективности органов местного самоуправления Казахстана

     Тема  научной работы  актуальна. Обретение независимости Казахстаном открыло качественно новый этап в становлении государственности нашей республики, положило начало активному процессу обустройства государственной власти, в том числе местного самоуправления.

     В данном контексте возросли потребности  в научном осмыслении и практическом решении проблем местного самоуправления. Их активное рассмотрение политической и юридической науками вызвано  теми социально-экономическими и  общественно-политическими  процессами, которые происходят в  Казахстане с  начала 90-х годов.

     Без  разделения полномочий между  центральными и местными органами власти  и  развития институтов местного государственного управления и местного самоуправления,  политическая система в Республике Казахстан  не может быть готова к осуществлению стратегической задачи нашего республики по вхождению  в число 50 наиболее конкурентоспособных  государств мира.

      Местные органы самоуправления в нынешний период развития Республики Казахстан, несомненно, должны играть  большую роль, оказывая  существенное влияние на решение  экономических и социальных вопросов развития территорий и  обеспечения  ответственности государства перед  гражданами, приближении его к  каждодневным заботам  конкретного  человека.