Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау

Стратегиямен байланысты шешімдер қабылдағанда мыналарды ескерген жөн: стратегияның кәсіпорынның мүмкіншіліктерімен сәйкестігі, стратегияны іске асыруға қажетті қаржы қаражаттарының бар болуын және олардың мақсатты пайдаланылуын, сондай-ақ тәуекел деңгейін.

Кәсіпорынның стратегиясы қаржы ресурстарын оның қызметінің тиімділігі мен қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ететін іс-шараларға бағытталуын қамтамасыз етуі тиіс. Кәсіпорынның іскерлік белсенділігін талдау  оның өз ресурстарын тиімді пайдаланатындығын көрсетті.

Кәсіпорынның іскерлік белсенділігі қаржылық жағдайында ең алдымен оның қаражат айналымының жылдамдығымен көрінеді. Іскерлік белсенділікті талдау, кәсіпорынның өз қаражатын қаншалықты тиімді пайдаланғанын анық-тауға мүмкіндік беретін, әртүрлі қаржылық айналымдылық коэффициенттердің деңгейі мен қозғалысын зерттейді.

Жақында нарыққа шыққан кәсіпорындар үшін максималды пайда әкелетін даму жолын таңдап алу өте қажет, және қаржы нарығында акционерлік серіктестіктің тиімді жұмыс істеуіне әсер етеді. Егер кәсіпорын пайда табуға, болашақта тұрақтылық пен табысты дамуға бағытталса, онда күшеюге болатын саланы таңдап алуы қажет. Кәсіпорынның жоғарғы жетістіктері кейбір жағдайларда сәттіліктің нәтижесі болады.  Экономиканың тұрақты дамуымен байланысты көп адамдар кәсіпорынға сенімділіктерін артты, инвестиция ақша салымдары мен несие алу көлемдері өсті. Кәсіпорындар өздерінің мүмкіншілітерін бағалай алуы өте қажет.

Компания іскерлік белсенділігін талдау бағыттарының бірі оның өсу қарқынын қамтамасыз ету мен компания ресурстарын пайдалану тиімділігінің деңгейі болып табылады. Іскерлік белсенділік коэффициенттері компанияның өз қаражатын қаншалықты тиімді пайдаланып отырғанын талдауға мүмкіндік береді. Қаражат айналымының жылдамдығы, оларды ЖШСша нысанына айналдыру, төлем қабілетіне тікелей ықпал етеді. Бұл бағытты жүзеге асыру үшін материалдық, еңбек, қаржылық ресурстарды пайдалану тиімділігін сипаттайтын әртүрлі көрсеткіштер есептелуі мүмкін.

 

Кесте 6 - «Базис-Астана» ЖШС құрылыс ұйымының іскерлік белсенділігін сипаттайтын коэффициенттер

№	Көрсеткіш	Баланстағы мәні
		2012	2013	2014
1	Капиталдың жалпы айналымдылық коэффициенті	0,515	0,178	0,081
2	Меншікті   капиталдың айналымдылық коэффициенті	0,698	0,333	0,11
3	Негізгі капиталдың айналымдылық коэффициенті	0,755	0,946	1,082
4	Ағымдық активтердің айналымдылық коэффициенті	1,59	0,32	0,18
5	Ағымдық активтердің айналымдылығы	227,091	1120,98	2029,51
6	Айналым қаражаттарын бекіту коэффициенті	0,63081	3,11382	5,63754
7	Материалды айналым қаражаттарының айналымдылық коэффициенті	18,4928	25,9248	12,7032
		1,30786	1,10962	2,10605
8	Дайын өнімнің айналымдылық коэффициенті	-	-	-
9	АлашЖШС қарыздың айналымдылық коэффициенті	1,92014	5,36437	1,69282
10	АлашЖШС қарыздың айналымының орташа мерзімі	187,487	67,1094	212,662
11	Берешек қарыздың айналымының коэффициенті	1,96503	0,47991	0,41894
12	Берешек қарыздың айналымының орташа мерзімі	183,204	750,144	859,317
13	Инвестицияланған капитал айналымының коэффициенті	171,368	2,17152	0,96456
14	Перманентті капиталдың айналымының жылдамдығы	0,69802	0,33253	0,11049

 

Үшіншіден, операциялық цикл ұзақтығының көрсеткіштер динамикасы операциялық цикл ұзақтығының 23 күнге төмендеді, ал қаржылық цикл ұзақтығының көрсеткіштер динамикасы қаржылық цикл ұзақтығының 1006 күнге төмендегенін көрсетеді. Негізінен бұл жағымсыз тенденция болып табылады, себебі корпорация активтерінің айналу мерзімі қысқарады. Компанияның іскерлік белсенділік коэффициенттерінің өзгеру динамикасы төмендегі  7-суретте көрсетілген.

 

Сурет 7. Компанияның іскерлік белсенділік коэффициенттерінің өзгеру динамикасы

 

Бұдан әрі табыстылықты бағалаймыз. Олар коғам қызметінің қаншалықты пайдалы екенін көрсетеді. Бұл коэффициенттер алынған пайданың жұмсалған қаражатқа, не сатылған құрылыс қызмет көрсету көлеміне қатынасы ретінде есептеледі. Егер сатудан түскен түсім өндірістің шығындарын толық өтесе, соныменен серіктестіктің  қалыпты қызмет етуіне жеткілікті пайда қалыптастырса, онда мұндай когам табысты болып саналады.

«Базис-Астана» ЖШС құрылыс ұйымының қаржылық нәтижелерінің динамикасы мен деңгейін талдау үшін негізгі мәліметтер 7-кестеде бейнеленген.

Кестеден көрініп отырғандай құрылыс саласында қызмет көрсетуден  түскен түсім 2013 жылы 2014 жылға қарағанда 874 552 мың теңгеге және сатылған өнімнің өзіндік құны 626 880 мың теңгені құрайды. 2014 жылы қоғам қаржылық қызметі табысты болды, 2013 жыл таза табыс 52 032 мың теңгеге жоғарлады.

Құрылымында 2014 және 2013 жылы компанияның табысы пайдалы болып келеді. Жалпы табыс үлесі 880 245 мың теңгеден  1 127 947 мың теңгеге дейін өсіп, сондай-ЖШС салық салынғаннан кейінгі қалыпты қызметтен түскен табыс 2014 жылы 534 486мың теңгеден, 2013 жылы 586 518 мың теңгеге дейін өсті, таза табыс 2013 жылы 586 518 мың теңгеге дейін жоғарлайды.

 

Кесте 7-»Базис-Астана» ЖШС құрылыс ұйымының табыстылығын сипаттайтын абсолютті көрсеткіштер   (мың теңге) 

 

№	Көрсеткіш	Баланстағы мәні			Өзгерістер
		2012	2013	2014	13/12	14/13
1	2	3	4	5	6	7
1	Өнімді өткізуден түскен түсім	2577931	3 452 513	5 126 375	874582	1673862
2	Сатылатын өнімнің өзіндік құны	1697686	2 324 566	3 025 649	626 880	701083
3	Жалпы табыс	880 245	1 127 947	2 100 726	247 702	972779
4	Негізгі қызметтен түскен табыс	671 048	725 427	1 375 362	54 379	649935
5	Негізгі емес қызмет. түскен табыс	92 503	112 456	386 253	19 953	273797
6	Салық салынғанға дейінгі қалыпты қызметтен түскен табыс	763 551	837 883	1 761 615	74 332	923732
7	Салық салынғаннан кейінгі қалыпты қызметтен түскен табыс	534 486	586 518	1 233 131	52 032	646613
8	Таза табыс	534 486	586 518	1 233 131	52 032	646613
Дерек көзі: «Базис-Астана» ЖШС Акционерлік Қоғам 2013-2014 жылдардағы қаржылық есептілігі

 

2014 жылы өнімді өткізуден  түскен түсім 2013 жылмен салыстырғанда

1 673 862 мың теңгеге өседі. Негізгі  қызметтен түскен табыс  649 935 мың теңгеге дейін жоғарлайды, сондай- ақ негізгі емес қызметтен түскен табыс та 2013 жылы 112 456 мың теңгеден, 2014 жылы 386 253 мың теңгені құрайды.

Салық салынғанға дейінгі қалыпты қызметтен түскен табыс 837 883 мың теңгеден 2014 жылы 1 761 615 мың теңгеге жоғарылайды, ал салық салынғаннан кейінгі қалыпты қызметтен түскен табыс 2014 жылы 646 613 мың теңгені құрайды. Таза табыс болса 2014 жылы 646 613 мың теңгеге тең. 2014 жылғы баланс құрылымында 2013 жылмен салыстыратын болса, онда 2014 жылдың табысының әлде қайда жоғарлағанын кестеден көруге болады.

Компанияның табыстылығы мен экономикалық саттылығы тек абсолютті көрсеткіштермен ғана емес, сонымен салыстырмалы көрсеткіштер арқылы да бағаланады. Қаражаттарды салу бағытына, капиталды тарту түріне, есеп мақсатына байланысты табыстылықтың әртүрлі коэффиценттерін қолданады. Бұл көрсеткіштердің жалпы мәні - жүз теңге салынған қаражаттардан түскен пайда соммасын анықтау. Ол ұйым қызметінің экономикалық тиімділігін анықтайды және жүз теңге салынған ресурстарға келетін пайда көлемін көрсетеді. Компания қызметінің табыстылығын бейнелейтін көрсеткіштер 2014-2013 жылдары  теріс мәнге ие болды, ал 2014 жылы бұл көрсеткіштер оң мәнге ие болды, сондай-АҚ 2014 жылы табыстылық көрсеткіштері жоғарлайды.

2014 жылдан 2013 жылға қарай компанияның активтерінің табыстылығы  -0,015-тен, 0,022-ге дейін өседі. Ұзақ мерзімді активтер мен ағымдағы активтер табыстылығы да 2013 жылы теріс мәнде болса, 2014 жылы оң мәнге ауысады, яғни  ұзақ мерзімді активтердің табыстылығының нәтижелері арқылы 2014 жылға қарай негізгі құралдар мен басқа да айналымнан тыс активтердің пайдалану тиімділігі 0,038-ғе ұлғайғандығын, ал 2013 жылы 0,026-ға кемігендігін байқаймыз. Негізгі қызметтің табыстылығы шығынның бір теңгесіне келетін сатудан түскен пайда 2013 жылы 0,160-тан және 2014 жылы ол 0,327-ге дейін өседі.

 

Кесте 8 - «Базис-Астана» ЖШС құрылыс ұйымының табыстылығын сипаттайтын салыстырмалы көрсеткіштер

 

№	Көрсеткіш	Баланстағы мәні			Өзгерістер
		2012	2013	2014	13/12	14/13
1	2	3	4	5	6	7
1	Активтердің табыстылығы	0,048	0,033	0,055	-0,015	0,022
2	Ұзақ мерзімді активтер табыстылығы	0,091	0,065	0,103	-0,026	0,038
3	Ағымдық активтердің табыстылығы	0,102	0,068	0,119	-0,034	0,051
4	Өндірістік қорлары табыстылығы	0,075	0,048	0,087	-0,027	0,039
5	Негізгі өндірістік қорлар табыстылығы	0,153	0,099	0,163	-0,054	0,065
6	Айналымдық өндірістік қорлары табыстылығы	0,147	0,092	0,184	-0,055	0,092
7	Инвестициялардың табыстылығы	0,084	0,063	0,098	-0,021	0,035
8	Сату көлемінің табыстылығы	0,659	0,673	0,59	0,015	-0,083
9	Негізгі қызметтің табыстылығы	0,206	0,366	0,693	0,16	0,327
10	Жиынтық қапитал табыстылығы	0,047	0,033	0,054	-0,015	0,022
11	Перманентті капитал табыстылығы	0,084	0,063	0,098	-0,021	0,035
12	Меншікті капитал табыстылығы	0,084	0,063	0,098	-0,021	0,035
13	Негізгі капитал табыстылығы	0,153	0,099	0,163	-0,054	0,065
14	Айналым капиталының табыстылығы	0,147	0,092	0,184	-0,055	0,092
15	Қарыз капиталының табыстылығы	0,109	0,083	0,144	-0,026	0,061
16	Таза ақша алымының негізінде есептелген сату көлемінің, жиынтық капиталдың, меншікті капиталдың және т.б.	0,25	0,243	0,292	-0,007	0,049

 

Сонымен бірге перманентті капитал табыстылығын есептеу барысында 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда корпорация қызметіне ұзақ мерзімге салынған капиталды пайдалану тиімділігі 0,021-ге төмендеп және 2014 жылы 0,035-ке жоғарлағаны анықталды. Сату көлемінің табыстылығын есептеу барысында сатылған өнімнің әрбір бірлігі әкелген таза табыстың  2014 жылы 0,015-ке дейін жоғарлап, ал  2014 жылы 0,083 -ке түсті.

Меншікті капитал табыстылығын есептеу компания құрылтайшыларымен салынған әрбір ақша бірлігі 2014 жылмен салыстырғанда 2014 жылы 0,021-ге төмендеп, бірақ  та 2014 жылы ол 0,035 таза табыс әкелгенді. Компания таза ақша алымының негізінде есептелген сату көлемінің, жиынтық капиталдың, меншікті капиталдың активтерінің табыстылығы 2014 жылға қарай 0,007-ге төмендеп, ал 2014 жылы керісінше 0,049-ға жоғарлайды.

 

Сурет 8. Компанияның табыстылығын коэффициенттерінің өзгеру динамикасы

 

Қаржылық жағдайдың нашарлауы капиталдың жаратылуы мен қарыздырдың өсуіне әкеледі. Осыдан компанияның қаржылық тұрақтылығы, яғни компанияның қаржылық тәуелсіздігі, меншікті қаражаттарды маневірлеу қабілеті, шаруашылық қызметтің қаржымен жеткілікті қамтамасыз етілу деңгейі төмендейді.

Қорытындылай келе кәсіпорынның қаржылық жағдайы соңғы жылдары қаржылық тұрақтылығы орташа екенін көреміз. Жоғарыда есептелген қаржылық тұрақтылық коэффициенттері, төлем қабілеттілік коэффициент-терінің мәні бұған дәлел ретінде болып отыр. Кәсіпорын өзінің қызмет ету барысында жылдан жылға кредиторлық берешектерінің көлемін ұлғайтып, ағымдағы активтер, оның ішінде тез айналысқа түсетін ақша қаражаттары мен дебиторлық борыш көлемінің қысқартқанын көреміз. Кәсіпорынның тұрғын ұй құрылысында қызмет көрсету басты қызметі болғандықтан, негізгі құралдарды, атап айтсақ, өндіріске қажет жоғары бағалы техникаларды, құрал-жабдықтарды сатып алу немесе сату алдындағы берешектерінің көбеюі осындай қаржылық жағдайының төмендеуіне себеп болып отырған тәрізді. Сондықтан абсолютті өтімді активтер мен тез төленуге тиіс міндеттемелердің мәнінің теңсіздігі сақталғандықтан, кәсіпорын жақын арадағы борыштарын өтеуге қабілетті дейміз, дегенмен алдағы кезеңдерде берешектерін өтей алмауы да мүмкін, себебі жедел өтімді активтер мен қысқа мерзімді кредиторлық борышты салыстыру кезінде кредиторлық берешек көлемінің ағымдағы активтер сомасынан сәл теңестірілмей тұрғаны байқалды берілген және есептелген мәліметтер бойынша «Базис-Астана» ЖШС құрылыс ұйымынының есепті жылда тұрақты қаржылық жағдайы жеткілікті деңгейде деп қорытынды жасауға болады. Компанияның шаруашылық қаржылық жағдайын сипаттайтын негізгі бағыттар бойынша есептелген көрсеткіштердің 2013 жылдан 2014 жылға қарай жоғарлағанын көреміз. Берілген компанияда  төлем қабілеттілігі жақсы, яғни компанияда қаржылық тұрақтылық  жағдай орын алады.

 

 

Отделстрой-Астана Проектный институт Базис ТОО

 

 

 

«Базис А» ЖШС  құрылымы