Экономикалық дипломатияның пайда болу тарихы

Экономикалық  дипломатияның пайда болу

тарихы

Дипломатия - [ лат. duplicata- билеуші шығарған үкімнің түпнұсқасы мұрағатта сақталған көшірмесі немесе дубликаты] - үкімет органдары, оның шетелдердегі өкілдері мен сенімді тұлғалары жүзеге асыратын мемлекеттің сыртқы саяси міндеттерін іске асыру әрекеттері. Жалпы қалыптасқан жағдай бойынша "дипломатия" ұғымын үш мағынада қолдану орын алған:

1. Өз мемлекетінің атынан саясат және келіс сөздер жүргізу ғылымы әрі өнері;
2. Қандай да бір мемлекеттің өкілдігін, соның ішінде сыртқы істер мекемесін, әлде барлық сыртқы саяси агенттерін қамтитын кұрделі ұғым;
3. "Құпия дипломатия" "қасқырдың аузы жесе де қан, жемесе де қанға" айналған дүниежүзілік соғыс дипломатының қызметі немесе кәсібі.

Экономикалық дипломатия өзінің бастауларымен көне заманға  барады. Қазіргі мағынадағы дипломатия саудадан бастау алған. Тайпалардың  бір – бірімен байланысы тауар  алмасудан басталды. Ежелгі Грек мифологиясындағы Гермес, бұл сауда мен пайда  Құдайы, елшілер мен елшіліктердің  жебеушісі деп есепьелген. Бұдан  сауда мен дипломатия бір Құдай  астында екені білінді. Сауда  қатынастары тек сол мемлекеттен  келген өкілдер арасында болды, бірақ  ол өздерінің құқықтарын қодайтын мекеме керек болды. Содан кейін алғашқы  елшілікті Генуэдегі Милан герцогы  Франческо Сворц 1455 жылы құрды. Сондықтан  Италияны қазіргі дипломатия бесігі деп атап кеткен. Италия қалаларының  ішінде Венециялық дипломатия ерекшеленді. Оны Венециялықтар өнер деңгейіне  дейін көтерді деп есептеледі. Венециялық елшілер өздерінің ақпараттары мен беделін қолдану арқылы мемлекеттің экономикалық жағдайына белсенді араласып отырды. Күннен – күнге тұрақты елшіліктердің саны көбейе бастады. Бірақ көптеген монархтар елшілердің елдің ішкі істеріне қол сұғып, олар жайлы хабардар болып отыруын жақтыртпады. Бұдан Англия королі Генрих VII өз мемлекетінен барлық елшілерді қуып жіберді, ал Венециялықтар 1481 жылы елшілердің өкілеттіліктерін, қызметтерін шектейтін шаралар ұйымдастырды. Көптеген ғасырлар бойы дипломатия саяси сипатта болды.

Алайда ХІХ ғасырдың ортасында  кейбір елдердің елшіліктерінде саудаға  байланысты мәселелер үлкен мәнге  ие бола бастады.

ХІХ ғасыр аяғы мен ХХ ғасыр басында бизнес мәселесіне байланысты сұрақтарға Ресей үкіметі  де көңіл бөле бастады.

Франция мемлекетінде де тауар  нарығына және капиталға таластарын күшейту мақсатында дипломатиялық  аппаратты кеңінен қолдануды  көздеді.  Францияның сыртқы істер  министірлігінде сауда, қаржы және құқық мәселелеріне байланысты техникалық кеңесшілер мамандықтары енгізілді. Олардың атқаратын қызметтеріне шекаралық бөлімшелермен тұрақты байланыс орнату, сауда келісімшарттарын дайындау, сыртқы саясатқа байланысты мәмілелер ұсыну және т.б. жатады.

1880 ж коммерциялық атташелар  Англия, Париж, Берлин, Константинопль  және Пекин елшіліктерінде енгізілді, бірақ 1914 жылға дейін үлкен маңызға ие болмады.

Дүниежүзілік соғыс жақындай келе жаңа технологиялар мен қарудың  жаңа түрлері туралы сұрақтар пайда  бола бастады. Қару – жарақ сатып  алу әскери сәттіліктерге алып келді  және саяси сипат алды. Бұдан саудалық дипломатия үлкен рөл атқара бастады. Бұл белгілер ІІ дүниежүзілік соғыста  да көрінді. ІІ дүниежүзілік соғыстан кейін коммерциялық дипломатия жолына АҚШ-та қосылды. АҚШ соғыстан экономикалық қуатты және соғыс бұл мемлекетке үлкен мүмкіндік беріп, экономикалық өсуін жоғарлатты. АҚШ басшылары  белгілі бір пайда табу үшін және экономикалық мәселелерді шешу үшін дипломатияның рөлін үлкейту  керектігін ұқты.

1950-1960-шы жылдар аясында Жапонияда елдің экономикалық әлеуетін пайдалана отырып, халықаралық дәрежеде рөлін көтеру мақсатында "Экономикалық дипломатия" пайда болды. С. Хантингтонның пікірінше, экономикалық дипломатия арандату мен қысым көрсету тетіктері ретінде сауда және ғылыми-техникалық байланыстарды пайдалануды білдіреді, оның ойынша американдық сыртқы саясаттың аса тиімді құралы болып табылады. Шын мәнінде экономикалық дипломатия - ол мемлекеттің екіжақты және көпжақты негізде ұлттық экономиканы қолдауға және дамытуға, сонымен қатар, халықаралық істерде мемлекеттің жалпы сыртқы саяси курсы шеңберінде мақсатқа жетуін, сыртқы экономикалық мүдделерді қамтамасыз ететін дипломатиялық тәсілдер мен әдістерді және экономикалық шаралар мен құралдарды (сауда саясаты, жәрдемдесу, көмек алу) қолдануы. Экономикалық дипломатияға өз елінің сауда және қаржы секторын қолдау мақсатында дипломатиялық тапсырма орындайтын сауда дипломатиясы жақын. Бұл жұмыстың аса маңызды аспектілері - экспорт және инвестиция жайлы ақпарат, әлемдік нарықта ұлттық әнімдерді сату мен әткізуге қолайлы жағдай туғызу.

Қазіргі таңда экономикадағы  дипломатия рөлі ешқандай күдік туғызбайды. Экономикалық қатынастар қазіргі таңда  көп сипатты болды. Олар бір мемлекеттің  екінші мемлекеттен тәуелдігін арттырды, мемлекеттер арасында көптеген байланыстар  орнатты және халықаралық туризм рөлін үлкейтті.