Қолданылған әдебиеттер тізімі

 Басқару буындары арасындағы деңгейлердегі дұрыс жіктеу қажет. Орталықтандырылмаған басқару құрылымындағы корпорация жалпы корпорациялық деңгей және өндірістік – шаруашылық деңгейлерге бөлінеді. Бұл жағдайда аппарат бөлімі өндірістік – шаруашылық қызметтің нәтижесіне, өнімнің бәсеке қабілеттілігіне, жоғарғы басшылық ұзақ мерзімдік жоспарлау және сыртқы байланысты кеңейтуге жауап береді.

 Акционерлік қоғамның ендігі проблемасы – персоналды басқару. Бұл басты,бір мақсаттағы басқаруды әрбір облыстарға сапалы түрде жүзеге асыра алмайсың. Фирма персоналдардың шешімімен санасуы керек. Сол үшін персоналдарға мотивацияны кең көлемде қолдану қажет, өйткені олар фирманың жұмысын  алға жылжытады және фирманың тікелей ішінде жүріп басқаруға қатысады. .[4]

          Акционерлік қоғамның жоғарғы органы оның акционерлерініің жалпы жиналысы болып табылады. Қоғамның басқару органы- директорлар кеңесі; Атқарушы орган – алқалы (басқарма ) немесе жеке –дара; Бақылаушы орган- алқалы (тексеру комиссиясы) немесе жеке- дара тексеруші; Қолданылып жүрген заңдарға сәйкес өзге де органдар болып табылады.

          Жабық қоғамның жарғысында қоғамды, директорлар кеңесін құрмай басқару мүмкіндігі көзделуі мүмкін. Бұл жағдайда директорлар кеңесінің айырықша құзіретіне осы жатқызылған мәселелер акционерлердің жалпы жиналысының айырықша құзіретіне беріледі. Акционерлердің жалпы жиналысының ерекше құзіретіне:

•   қоғамның жарғысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу;
•   қоғамның үлгісін өзгерту;
•   қоғамды ерікті түрде қайта құру және тарату;
•   қоғамның директорлар кеңесін сайлау, оның сандық құрамын белгілеу және оның мүшелерінің өкілеттіліктерін мерзімінен бұрын тоқтату;
•   қоғамның жарияланған жарғылық капиталының мөлшерін өзгерту;
•   қоғамның тексеру комиссиясының мүшелерін сайлау және олардың өкілеттілігін мерзімінен бұрын тоқтату;
•   бұл жағдайларды қоспағанда есеп комиссисының құрамын бекіту;
• қоғамның жылдық қаржылық есебін, қоғамның тексеру қорытындыларын бекіту;
• қоғамның акционерлердің алда тұрған жалпы жиналысын шақыруды акционерлерге хабарлау нысанын айқындау және осындай ақпаратты баспасөз басылымында жариялау тұралы шешім қабылдау;
•   акцияларды бөлшектеу (сплит) және топтастыру;
•   акциялардың құнын оларды қоғам бағалы қағаздар рыногы      туралы заңдарға сәйкес сатып алу кезінде айқындау әдістемесін   бекіту;
•   қоғамның таза табысын бөлу тәртібі;
•   жыл қорытындысы бойынша дивиденттер мөлшерін бекіту;
•   қоғамға тиесілі барлық активтердің жиырма бес және одан көп процентін құрайтын сомадағы активтердің бір бөлігін немесе бірнеше бөлігі арқылы өзге заңды тұлғаларды құруға немесе олардың қызметіне қоғамның қатысуы туралы шешім қабылдау;
•   ірі мәмілелерді және өзге де мәмілелерді заңға сәйкес бекіту;
•   қоғамның облигацияларын және туынды бағалы қағаздарын шығару шарттары мен тәртібі;
•   қоғамның өз капиталы мөлшгерінің жиырма бес және одан да көп процентін құрайтын сомаға қоғамның міндеттемелерін көбейту туралы шешім қабылдау;
•   лауазымды тұлғаларға оның ішінде қоғамның директорлар кеңесі мүшелерінің төленетін сыйақының және өтемақының мөлшерін бекіту;
•   қоғамның аудиторын бекіту;
•   егер қоғамның жарғысында акционерлерге қоғамның қызметі туралы ақпараттар беру тәртібі белгіленбесе осындай тәртіпті, сонының ішінде бспасөз басылымын айқындау
• жарғыны өзгерту туралы;
• акционерлік қоғамның жарғылық қоры;
• бұрын шығарылған акцияларды  шоғырландыру және бөлу,қосымша акцияларды шығару туралы;
• облигациялық заемдар шығару тәртібі туралы;
• қоғамның атқарушы органдарын, тексеру комиссиясының мүшелерін және қоғамның аудиторларын сайлау,сондай–ақ, олардың өкілеттілігін мерзімінен бұрын тоқтату туралы;

қоғамның ішкі регламентін қабылдау,оған өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы; [4]

1.2  Акционерлік қоғам  қызметтерінің ерекшеліктері

       Акционерлік қоғамда акционерлердің, соның ішінде құрылтайшылардың  арасында,өзге шақырылған сарапшы – мамандар арасынанда қадағалау кеңесі құрылуы мүмкін. Қағалау кеңесі акционерлік қоғамның атқарушы органдарының қызметіне бақылау жасауды жүзеге асырады. Қадағалау кеңесі мүшелерінің акциоенрлік қоғам атынан әрекет жасауға құқығы жоқ. Қоғам жарғысымен қадағалау кеңесі құрылған жағдайда онң ерекше құзіретіне жатқызылған мәселелерді қадағалау кеңесі акционерлік қоғамның атқарушы органдарының шешуіне бере алмайды.

Акционерлік қоғамның атқарушы органы алқалық( басқарма,дирекция)

немесе  жеке дара(директор,бас директор,президент) болуы мүмкін. Ол акционерлік қоғам қызметіне күнделікті басшылықты жүзеге асырады және қадағалау кеңесі мен акционерлердің жалпы жиналысына есеп береді.

          Жалпы жиналыстың айырықша құзіретіне  жатқызылған қалған мәселелер жөніндегі шешімдер қоғамның жарғысында көбірек сан көзделмесе қоғамның дауыс беруге қатысқан дауыс берген акциялардың жалпы санының жай көпшілік дауысымен қабылданады.

          Директорлар кеңесі мүшесінің  өкілеттілігін мерзімінен бұрын  тоқтату жөніндегі мәселені шешу үшін акционерлердің көбірек дауыс саны жарғымен белгіленбейді.

          Қоғамның жарғысында акционерлердің  жалпы жиналысының айырықша қүзіретіне  сондай ақ- қоғам қызметінің басқа  да мәселелері жатқызылуы мүмкін.

          Акционерлердің жалпы жиналысының айырықша қүзіретіне жатқызылған мәселелер көзделген басқа жағдайларда қоғамның директорлар кеңесінің шешуіне берілмейді. 

           Акционерлердің жалпы жиналысы  қоғамның ішкі қызметіне жатқызылған  мәселелер бойынша қоғамның директорлар кеңесінің кез келген шешімін жоюға хақылы.

           Егер акционерлердің жалпы жиналысының  шешімі артықшылықты акциялар  иелерінің құқығына нұқсан келтірген  немесе оны шектеген ретте  мұндай шешімдер жиынтығында  тиісті санаттардағы артықшылықты  акциялардың жалпы санының кемінде үштен екісіне ие акционерлер жақтап дауыс берген жағдайда ғана акционерлердің жалпы жиналысында қабылдануы мүмкін.

           Қоғам жыл сайын акционерлердің  жалпы жиналысын өткізуге міндетті.Қоғам  акционерлерінің жылдық жалпы  жиналысы қаржы жылы аяқталғаннан кейін бес ай ішінде өткізілуі тиіс.Аталған мерзім есепті есепті кезендегі қоғам қызметінің аудитін аяқтау мүмкіндігі болмаған жағдайда үш айға дейін ұзартылған деп саналады. .[5]

           Акционерлердің жылдық жиналыстан  басқа жалпы жиналыстары кезектен тыс болып саналады.

            Дауыс беру құқығынсыз артықшылықты  акцияларды иеленген акционерлердің  жалпы жиналысқа қатысуға және  күн тәртібіндегі мәселелерді  талқылауға қатысуға құқығы бар.

           Әрбір акционерлердің жалпы жиналыста даусы беру кезінде оған тиесілі дауыс беретін акциялар санына тең келетін дауыс саны болады, бұған қоғамның жарғысында дауыстарды айқындаудың өзге де тәртібі көзделген жағдайлар кірмейді.

           Акционерлердің жалпы жиналысында, егер қоғам акционерлердің жалпы жиналысында немесе жарғысында өзгеше белгіленбесе, кез еклген тұлғалар қатыса алады.

         Жалпы жиналысты әзірлеуді және өткізуді қоғамның атқарушы органы не осы қоғамның тәуелсіз тіркеушісі немесе өзге тұлға жүзеге асырады.

         Жалғыз акционері бар қоғамда жалпы жиналыстың құзіретіне жатқызылған мәселелер бойынша шешімдерді ол дербес қабылдайды және жазбаша түрде ресімделуі тиіс.  

         Акционерлердің кезектен тыс жалпы жиналысы қоғамның директорлар кеңесінің, атқарушы органның, тексеру комиссиясының бастамасы бойынша не жиынтығында қоғамның дауыс беретін акцияларының кемінде  бес және одан да көп процентін иеленген акционерлердің бастамсы бойынша шақырылады.

         Акционерлердің бастамсы бойынша шақырылатын, акционерлердің жалпы жиналысын әзірлеу мен өткізуге байланысты шығындар өздеріне жіктеледі және оларды осы жиналысты шақыру себептері расталғаннан кейіе қоғам өтейді. .[6]

        Ерікті түрдегі тарату процесінде тұрған қоғам акционерлердің кезектен тыс жалпы жиналысын тарту комиссиясы да шақырылады.

        Акционерлердің жылдық, кезектен тыс немесе қайтадан өткізілетін жалпы жиналыстарын шақырудан шақыру туралы талапты атқарушы орган алған сәттен бастап отыз күн ішінде қоғамның директор кеңесі немесе атқарушы орган бас тартқан жағдайда шақыру осы санамаланған тұлғалардың талап арыздары бойынша сот негізінде жүзеге асырылады.

        Сот жиналыстың белгіленген уақыт және өткізу орнын, оның күн тәртібін белгілеуі, жиналыс туралы қоғамның акционерлеріне жіберілетін жазбаша құлақтандыру мазмұнын белгілеуі және жалпы жиналыстың мақсатына жетуі үшін қажетті өзгеше шарттарды айқындауы мүмкін. Қоғам акционерлерінің қайтадан өткізілетін жалпы жиналысын шақыру осы жағдайда көзделген акционерлердің жалпы жиналысын шақыруға арналған тәртіпте жүзеге асырылады.

         Акционерлердің өтпей қалған жалпы жиналысының органына шақырылған қайтадан өтетін жалпы жиналысы, егер оған қатысу үшін тіркеу аяқталған кезде жиынтығында қоғамның дауыс беретін(акционерлердің жалпы жиналысын кезінде дауыс беру құқығы бар) акциялардың қырық және одан да көп процентін иеленген акционерлер, оның ішінде сырттай дауыс беруші акционерлер теркелген болса қүқылы боады. Акционерлердің саны он мыңнан асатын қоғамның жарғысымен акционерлердің өтпеген жиналысының орнына қайтадан жиналыс өткізуге арналған азырақ (қоғамның дауыс беретін акциялардың кемінде жиырма бес проценті) кворум көзделуіә мүмкін.

            Қоғамды қайта ұйымдастыру (біріктіру, қосу, бөлу, бөліп шығару, қайта құру) Қазақстан Республикасының азаматтық кодексіне сәйкес белгіленген  ерекшеліктерді есепке ала отырып жүзеге асырылады. Жаңа қоғамның жарғысын бекітуді және органдарын сайлауды жаңадан пайда болған қоғам органдарының ұсынысы бойынша, қайта ұйымдастыру туралы шартта белгіленген мерзімде өткізілетін акционерлердің жалпы жиналысы жұзеге асырылады. Екі немесе бірнеше қоғамның соңғысының қызметін тоқтатып, сынанында барлық мүліктерін, құқықтарын және міндеттерін өткізу актісіне сәйкес беру жолымен жаңа қоғамның пайда болуы қоғамдардың бірігуі болып табылады. Бірігуге қатысқан әрбір қоғаманың директорлар кеңесі бірігу нысанында қайта ұйымдастыру өткізу актісін және бірігу туралы шартты бекіту туралы мәселені акционерлердің жалпы жиналысының шешуіне ұсынады. Қоғамдардың бірігуі туралы шартта бірігуге қатысқандардың әр қайсысының атаулары , орналасқан жері туралы, олрадың баланстардың негізгі деректері болуы тиіс, сондай-ақ бірігу тәртібі мен шарттары, атап айтқанда бірігуге тартылған қоғамдардың акцияларын құрылған қоғамның акцияларына айырбастау тәртібі көзделуі тиіс. Барлық аталған ақпарат қоғамның акционаерлеріне баспасөз басылымдарына жариялау арқылы берілуі тиіс. 

          Уәкілетті орган халықтық қоғам бірігуге қатысқан жағдайда оның акционерлеріне беру үшін қажетті қосымша ақпараттың тізбесін көздеуге хақылы. .[8]

         Бірігуге қатысатын әрбір қоғамның акционерлерінің жалпы жиналасы белгіленген тәртіппен бірігу нысанында қайта ұйымдастыру, өткізу актісін және бірігу жөніндегі шартты бекіту туралы шешім қабылдайды.

        Жаңа қоғамның жарғысын бекіту және органдарын сайлау бірігу туралы шартпен айқындалатын мерзімде өткізілетін жаңадан пайда болған қоғам акционерлердің жалпы жиналысында жүзеге асырылады. Жаңадан пайда болған қоғам акционерлердің жалпы жиналысын шақырудың және өткізудің тәртібіне байланыс ерекшеліктер бірігу туралы шартпен айқындалады.

        Бірігуге қатысатын қоғамдырдың әрқайсысы өзінің барлық несие берушілеріне бірігу туралы жазбаша хабарлама жіберуге және баспасөз басылымдарында тиісті хабарландыру беруге міндетті. Қайта ұйымдастырылатын қоғамның несие берушілері хабарламаны алған немесе хабарландыру жарияланған күннен бастап екі ай мерзімде қоғамнан қосымша кепілдіктерді не қоғамның тиісті міндеттемелерін мерзімінен бұрын тоқтатуды немесе орындауды және залалдарды өтеуді талап етуге хақылы. 

         Қосылатын қоғамның мүліктерін, құқықтарын және міндеттерін тиісті өткізу актісіне сәйкес басқа қоғамға өткізу мен оның қызметінің тоқтатылуы қоғамның қосылуы деп танылады.

         Қосылатын қоғамның директорлар кеңесі акционерлердің жалпы жиналысының қаралуына қосылу нысанында қайта ұйымдастыру туралы мәселені, өткізу актісін және қосылуы туралы шартты бекітуге ұсынады.

          Қосылатын қоғам акционерлерінің жалпы жиналысы қосылу нысанында қайта ұйымдастыру туралы, өткізу актісін және осы белгіленген тәртіпте қосылу туралы шартты бекіту туралы шешім қабылдайды.

         Оған қосылу жүзеге асырылатын қоғамның директорлар кеңесі акционерлерінің жалпы жиналысының оған басқа қоғамның қосылуы нысанында қоғамды қайта ұйымдастыру туралы, өткізу актісін және қосылу туралы шартты бекіту туралы мәселені енгізеді.

         Оған қосылу жүзеге асырылатын қоғам акционерлердің жалпы жиналысы оған басқа қоғамның қосылуы нысанында қоғамды қайта ұйымдастыру туралы, өткізу актісін және осыайқындалған тәртіпте қосылуы туралы шартты бекіту туралы шешім қабылдайды.

          Оған жүзеге асырылатын қоғамның жарғысына өзгерістер және толықтырулар енгізу туралы шешімнің қажеттілігі туындаған жағдайда, онан қосылу жүзеге асырылатын қоғам акционерлерінің және қосылатын қоғам акционерлерінің бірлескен жалпы жиналысында қабылданады.

          Қоғамның директор кеңесінің шешімі бойынша егер қосылатын қоғамның активтерінің және міндеттемелерінің сомасы оған қосылу жүзеге асырылатын қоғамның өз капиталының бес процентінен аспаса бір қоғамның екінші қоғамға қосылуы жол беріледі. Мұндай жағдайда қосылу нысанында қайта ұйымдастыру туралы шешімді, бұл қосылу ірі мәміле болып табылған жағдайды қоспағанда, оған қосылып жүзеге асырылатын қоғамның директор кеңесі қабылдайды.

           Қайтадан ұйымдастырылатын қоғамның акцияларын кейіннен жаңадан құрылатын қоғамдардың акцияларына айырбастаумен осы қоғамның барлық мүліктерін жаңадан пайда болған қоғамдар арасында бөлу арқылы қоғамның барлық мүлкін, құқықтарын және міндеттерін өткізу мен қоғамның қызметін тоқтатудыжүзеге асыру қоғамды бөлу болып табылады. Бұл ретте бөлінетін қоғамның құқықтары мен міндеттері бөлініс балансына сәйкес жаңадан пайда болған қоғамдарға өтеді. [9]

           Бөліну нысанындақайта ұйымдастырылатын қоғамның директорлар кеңесі акционерлердің жалпы жиналысының қарауына  бөліну нысанында қоғамды қайта ұйымдастыру,жаңа қоғамдарды құру,қайтадан ұйымдастырылатын қоғамдардың бағылы қағаздарын құрылатын қоғамдардың бағалы қағаздарына айырбастау және бөлініс балансын бекіту туралы мәселелерді енгізеді.

            Акционерлердің жалпы жиналысы қабылданған қоғамның бөлінуі туралы шешім қайтадан ұйымдастырылатын қоғамның акцияларын жаңадан құрылған қоғамдарының акцияларына айырбастау тәртібін,сондай ақ қайтадан ұйымдастырылатын қоғамның бұрынғы шығарылған акцияларының әрбір түріне арналған,аталған акциялардың түрлері мен атаулы құнының айырбастау кезінде қолданылатын арақатынасын айқындауы тиіс.Бұл ретте акцияның бір түрін иеленгендерге берілетін құқықтар (оның ішінде айырбастауға арналған акцияларды таңдау) бірдей болуы тиіс,Қайтадан ұйымдастырылған қоғамның кез келген акционерлерінеоған тиесілі акцияларды жаңадан құрылған қоғамның акцияларына айырбастау нәтижесінде берілетін құқықтар оған қайтадан ұйымдастырылатын қоғамның жарғысымен берілген құқықтармен салыстырғанда кемітілмейді немесе шектелінбейді.