Құқық жүйесі мен құрылымы, олардың мазмұны

Жоспар:

1.Кіріспе........................................................................................................................2

2. Құқық жүйесі мен құрылымы, олардың мазмұны......................................................4

3. Құқық жүйесінің негізгі сипаттары.........................................................................7

4..Қорытынды...............................................................................................................9

5.Пайдаланған әдебиеттер тізімі....................................................................................10

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

Кіріспе

         Көптеген құқық нормалары әр түрлі қоғамдық қатынастарды реттеу кезінде бірімен-бірі келісімді байланыста болады. Құқық жүйесі объективтік сипатта болады, себебі шын мәнісіңдегі бар қоғамдық қатынастар жүйесін көрсетеді және адамдардын субъсктивтік көзқарастарымен құрылмайды. Құқық жүйесі экономикалық, саяси, адамгершілік және басқа қоғамдық қатынастармен, сол елдін тарихи даму барысымең, оның ұлтгық ерекшеліктерімен қамтамасыз етіледі. Осы фактілердің бәрі құқық жүйесіне объективтік сипат береді және оның бірлігін, келісімділігін белгілейді. ^[1]

Құқық жүйесі тұтас бірлікте құралады, ондағы құқык нормалары  бір-бірінен келісімді және жеке қимыл жасамайды. Құқық нормаларының бірлігі және құқық жүйесінің  бойындағы келісімділігі құқықтық принциптердің бірлігімен камтамасыз етіледі және атқаратын функцияларымен құқықтық мақсаттарға сай болады.Құқық  жүйесінің өзі, шын мәніңдегі  қоғамдық қатынастардың сипатына қарай, оларға мақсатты ықпал жасайды. Онын тиімді болуынын өзі, қоғамдық дамудын  қажеттілігін калай көрсетуіне, белгіленген  мақсаттарға жетуге қосқан ұлесіне  байланысты. Құқықтық реттеуде, кейбір құқық нормаларының бір-біріне қайшылығы  көп зиян келтіреді. Заң шығарушының  мақсаты- құқық жүйесінін жағдайына  карау, оны жетілдіру, дер кезінде  жетімсіздікті, қайшылықтарды жою  болып табылады. Құқық жүйесі құкық  ережелерінің тұрақтьшығына байланысты және сонымен қатар, өзінің жөнді  динамизмінен айырылмауы қажет, дәлелденген  өзгерістер және құқық жүйесін әрдайым  толықтыру кажет, себебі коғамдык тәжірибе әр уакытта бір орында тұрмайтыны анық. Қоғамдағы құрылған құқық жүйесі осы елдіңтарихи дамуындағы заңдышық ерекшеліктерін көрсетеді. Ол көптеген қоғамдық қатынастардың ықпалымен және қажеттілікпен құрылады, қоғамның көпжақты мүдделерін және даму болашағын қамтиды.Жүйе, философиялык түсінік ретіңде - бөліктерден (элементтерден) тұратын тұтас құбылыс, бір-бірімен қарым-қатынаста және әрекеттестік жағдайда болады. Біртұтастығына байланысты өзін құрайтындарынсыз

2

болмайды, сол сияқты оны  құрайтын жеке бөліктері де, жүйесінсіз өз еріктерімен жеке функцияларды орындай  алмайды. Құкық жүйесі жалпы объективтік  заңдылықтар негізінде құрылады және қызмет істейді. Ол өте күрделі  және даму жағдайындағы әлеуметтік құбылыс, нормативтік нысанда қоғам өмірінің заңдылықтарын көрсетеді және бекітеді. Былайша айтқанда, заңдар немесе нормалар, қоғамдық өмірдің объективтік қажеттілігін білмесе, ол - өз мәнінде жүргізілмеген кұқықтың шығармашылық нәтижесі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3

 

Құқық жүйесі мен құрылымы,олардың мазмұны

       Құқық жүйесі – бұл құқықтың өзінің құрылымы, оның салаларға, институттарға бөлінуі. Құқықтың жүйелік құрылымы оның белгілі бір байланыстағы көптеген элементтерден құралған біртұтас құрылым екендігін білдіред.Құқықтық институттар бірігіп, сол қоғамнын кұқық жүйесін құрайтын кұқык саласына айналады.Құқық - жүйе ретінде мынадай белгілермен сипатталады: біріншіден, құқық - жиынтығы емес органикалық тұтас, құқықтық құбылыс. Құқық нормалары, объективтілігімен сипатталады. Ол адамдардың субъективтік пікіріне сай құрылмайды, себебі сол ортадағы бар жүйенің қоғамдық қатынастарымен қамтамасыз етіледі. Құқық бір жағынан, арнайы нысанда сол жүйенің қатынастарыи көрсетеді, екінші жағынан, оларға реттеушілік ықпалын тигізеді. Егер, құқық өзінің нормаларында қоғам өмірінің қажетін дұрыс көрсетпесе, қоғам дамуына кедергі болады.Құқықтық жүйе - біртұтас және өзін құрайтын нормалар қарым қатынастығымен сипатталады. Олардың ретгеу күші, жалпылама алға қойған мақсаттарына жетуге арналған бір-бірімен келісушілігінде.Құрамның әрбір бөлігі құқық жүйесінен алынбаса, жүйелік қызмет әрекетіиен және әлеуметтік маңыздылығынан айырылады. Екіншіден, кұкык жүйесі - көп салалы өзіне мазмұндары бірдей емес және көлемі жағынан да өзгеше, кұрамдық бөліктерін косып алады. Біртұтас құрылым болғандықтан, кұкык жүйесі құқық нормаларына, құқық институтына, әр түрлі салаларға және сапа бөліктеріне бөлінеді. Ондай бөліну, кұкык жүйесінің көрсететін және реттейтін коғамдық катынастардың жан-жақтығына байланысты.Құқык нормалары - кейіптік қоғамдык катынастарды реттейді, соған сай, алғашкы құқық жүйесінің бөлігін құрайды, ал әр түрлі құқық нормаларынын жиынтығы оның басқа бөліктерін (элементтерін) кұрайды: кұқық институты, құқықтық сала бәліктері және құқық салалары, одан да қиын қоғамдық қатынастар құрамының бөліктерін реттейді. Құқық - бұл қоғамдық қатынастарды реттеуге бағытталған, мемлекетпен орнықтырылатын және қамтамасыз етілетін, жалпыға міндетті, формальды анықталған заң нормаларының жүйесі.Құқықтың-белгілері: 
1).еріктіліксипаты; 
2).жалпығаміндеттілігі; 
3).нормативтілігі; 
4).мемлекетпенбайланысы; 
5).формальдыанықталғандығы; 
6).жүйелілігі. 
Құқықтың қоғамдық жоғарғы мақсаты қоғамдағы бостандықты нормативтік тәртіпте қамтамасыз етуінен және кепілдеуінен, әділеттілікті қалыптастыруынан, қоғамдық өмірден қателіктер мен өз бетімен кетушіліктерді жоя отырып, қоғамдағы экономикалық және рухани факторлардың әрекет етуіне мейлінше жағдай жасауынан көрініс табады.  
Құқықтың құндылығы - бұл кұкықтың азаматтардың және 
жалпы қоғамның әлеуметтік әділетті қажеттіктері мен мүдделерін 
қамтамасыз ету құралы мен мақсаты ретінде қызмет ете алу қабілеті.

4

Құқық жүйесі объективтік құбылыс. Ол қоғамның диалектикалық даму процесінің объективтік заңдылықтары арқылы өмірге келеді. Бір жағынан құқықтық нормалар субъективтік жолмен қалыптасады. Екінші жағынан, құқықтық нормалар қоғамның объективтік  табиғи даму процесінің тілегіне сәйкес қалыптасып, елдегі әлеуметтік қарым-қатынастарды реттеп-басқарып жатады. Сондықтан, мемлекеттік  органдар құқықтық нормаларды өз бетімен, қалай болса солай қабылдай салмайды. Қоғамның әлеуметтік карым-қатынастарының даму процесіне сәйкес құқықтық нормалар жан-жақты талқылапып, бекітіледі. Қоғамдық қатынастарды реттеп-баскару процесіпде нормативтік актілер сала-салаға, жүйе-жүйеге бөлініп, дамып жатады. Сөйтіп құқық жүйесі қалыптасады. ^[2]

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

5

Құқық жүйесінің негізгі  сипаттары

1) оның алғашқы элементі болып  құқық нормалары табылады, олар, өз кезегінде, біріге отырып, ірі  құрылымдарды – институттарды,  салаларды құрайды; 
 
2) оның элементтері бір-біріне қайшы келмейді, іштей үйлескен, тығыз байланыстылыққа ие, бұл құқық жүйесінің тұтастығын қамтамасыз етеді; 
 
3) ол әлеуметтік-экономикалық, саяси, ұлттық, діни, мәдени, тарихи факторлармен тығыз байланысты; 
 
4) ол объективтік сипатқа ие, себебі, объективтік сипаттағы қатынастарға тәуелді және адамдардың субъективтік қалауы бойынша қалыптасуы мүмкін емес. 
 
Құқықтық реттеу пәні мен әдісі құқық нормаларын салаларға бөлу негіздері ретінде-Құқық нормаларын салаларға бөлу үшін екі негізді басшылыққа алады: құқықтық реттеу пәні мен әдісін. 
Құқықтық реттеу пәні – бұл құқық реттейтін қоғамдық қатынастар. Ол басты негіз болып табылады, себебі, қоғамдық қатынастар объективтік түрде қалыптасады және олардың белгілі бір сипаты сәйкес құқықтық нысандарды талап етеді. Мысалы, еңбек қатынастары еңбек құқығының, ал отбасы қатынастары отбасы - неке құқығының реттеу пәні болып табылады. Қосымша негіз болып құқықтық реттеу әдісі табылады. Егер пән құқықтың нені реттейтініне жауап берсе, әдіс оның қалай реттейтінін көрсетеді. Құқықтық реттеу әдісі – бұл олардың көмегімен біртектес қоғамдық қатынастарды құқықтық реттеу жүзеге асырылатын заңды құралдардың жиынтығы. Құқықтық реттеудің төмендегідей негізгі әдістері болады: 
 
1) императивтік – бұл тыйымдарға, міндеттерге, жазаларға негізделген биліктік ережелер, субординация әдісі; 
 
2) диспозитивтік – рұқсат етуге негізделген, тараптардың теңқұқылығы, координация әдісі; 
 
3) марапаттаушы – белгілі бір жақсы жүріс-тұрыс үшін марапттаау әдісі; 
 
4) ұсынушылық – мемлекет пен қоғам үшін тиімді жүріс-тұрысты жүзеге асыруға кеңес беру әдісі; 
Құқық жүйелерінің өзіне тән белгілері:

Бірінші – құқық, қоғамның объективтік  – диалектикалық даму процесіне  сәйкес қалыптасқан нормативтік  актілердің бірлігі және құқықтың, қоғамның даму процесін реттеп, басқаруы. Құқық жүйелері субъективтік жолмен қалыптаспайды, сондықтан бұл жүйелер  бір-бірімен объективтік тығыз  байланыста, қатынаста болады. Қоғамның дамуына жақсы әсер етеді. Егерде қоғам мен құқықтың объективтік  байланысы, қатынасы дұрыс дамымаса қоғам 

6

  дағдарысқа ұшырайды… Құқық саласы – бұл белгілі бір қоғамдық қатынастар түрін (саласын) реттейтін құқық нормаларының жиынтығы.Сонымен, құқық жүйесі өзінің құрамына жеке норманы, құқықтық институтты, бөлімді және құқықтық саланы біріктіреді. Қазіргі кезеңдегі құқық жүйесінің негізгі салалары:

1. Мемлекеттік (конституциялық) құқық – бұл сала әр елдің  қоғамдық және мемлекеттік құрылысын,  азаматтардың құқықтық жағдайын, мемлекеттік аппаратты құруын, оның  жұмыстарын реттеп-басқарып отырады.

2. Әкімшілік құқық –  бұл сала қоғамды, мемлекетті  басқару қарым-қатынастарын реттеп, дамытып отырады.

3. Қаржы (қаражат) құқығы  – бұл сала әр елдің мемлекеттік  қаржы-қаражат көлеміндегі қатынастарды  басқарады.

4. Жер құқығы – бұл  сала жер, су, өсімдік, табиғат,  экологиялық бағыттағы қатынастарды  реттеумен шұғылданады…

Құқық саласының белгілері; 
 
-әрбір саланың өз пәні болады; 
 
-әрбір саланың өз заңнамасы, яғни, дербес кодекстері болады; 
 
- құқық субъектілерінің құқықтық жағдайын реттейтін, құқықтар мен міндеттерді жүзеге асыру тәсілдерін және құқықтық нормаларды жүзеге асыруға бағытталған мемлекеттік-құқықтық шараларды орнықтыратын ерекше заңды режимі болады.  
 
Құқық салаларының түрлері: 
 
1) негізгі салалар, бұлар басты құқықтық режимдерді қамтиды, жалпы алғанда, құқық салаларының жүйесінің ең басында конституциялық құқық, одан кейін материалдық құқықтар–азаматтық, қылмыстық, әкімшілік құқықтар және оларға сәйкес іс жүргізушілік салалар–азаматтық іс жүргізушілік, қылмыстық іс жүргізушілік және әкімшілік іс жүргізушілік құқықтары орналасқан; 
 
2) арнайы салалар, бұларда құқықтық режимдер қоғамның ерекше сфераларына бағытталған (еңбек құқығы, жер құқығы, қаржылық құқық, әлеуметтік қамтамасыз ету құқығы, отбасы құқығы, түзеу-еңбек құқығы); 
 
3) кешенді салалар, бұларға негізгі және арнайы салалардың әртүрлі институттарының бірігуі тән (шаруашылық құқық, аграрлық құқық, экологиялық құқық, сауда құқығы, прокурорлық қадағалау, теңіз құқығы).

 

7

Қорытынды

       Көптеген құқық нормалары әр түрлі қоғамдық қатынастарды реттеу кезінде бірімен-бірі келісімді байланыста болады. Құқық жүйесі объективтік сипатта болады, себебі шын мәнісіңдегі бар қоғамдық қатынастар жүйесін көрсетеді және адамдардын субъсктивтік көзқарастарымен құрылмайды. Құқық жүйесі экономикалық, саяси, адамгершілік және басқа қоғамдық қатынастармен, сол елдін тарихи даму барысымең, оның ұлтгық ерекшеліктерімен қамтамасыз етіледі. Осы фактілердің бәрі құқық жүйесіне объективтік сипат береді және оның бірлігін, келісімділігін белгілейді. Құқық жүйесі тұтас бірлікте құралады, ондағы құқык нормалары бір-бірінен келісімді және жеке қимыл жасамайды. Құқық нормаларының бірлігі және құқық жүйесінің бойындағы келісімділігі құқықтық принциптердің бірлігімен камтамасыз етіледі және атқаратын функцияларымен құқықтық мақсаттарға сай болады.Құқык жүйесі, өте қиын құбылыс, өзінің белгілі құрамы бар, өзін құрайтын шартты бөліктерден тұрады - құқық салалары және институттары, олар коғамдык катынастардың жекелеген топтаръш реттейді. Жекелеген құкық нормалары, басқа біржақты, нормалармен бірігіп, соған не болмаса басқа құқык институттарына жатады. Сондай қызметтеріне байланысты құқық нормаларының реттеу рөлі көрінеді, олардың әлеуметтік орны белгіленеді Қазақстан Республикасының ұлттық құқықтық жүйесі Қазақстан Республикасының Конституциясының 1; 4 статьяларының негізінде құрылады Бұл стаьяларда заң шығарудың, құқықтық тәжірибенің және үстемдік ететін құқықтық сананың демократиялық, гуманистік сипаты, яғни Қазақстан Республикасының ұлттық құқықтық жүйесінің құрылымының ерекшеліктері көрсетіледі. Кез келген мемлекеттің құқықтық жүйесі қоғамның дамуының заңдылықтарын, оның тарихи, ұлттық, мәдени ерекшеліктерін көсетеді. Әр бір мемлекеттің басқа мемлекеттің құқықтық жүйелерімен ұқсастықтары және өзіндік ерекшеліктері бар жеке құқықтық жүйесі болады.Құқық жүйесі — құқыктың ішкі құрылымы, барлық кұкык нормаларының бірлігімен, келісімділігімен, олардың салапарға қосымша салаға, құқықтық институттарға бөлінуіндегі қисынымен көрінеді.

8

Пайдаланған әдебиеттер тізімі

1. А.Ибраева, Г.Әлібаева, Қ.Айтқожин «Қазақстан Республикасының Үкіметі» А.2006^[1]
2. 2“Қазақ Ұлттық Энциклопедиясы”, 1 – том
3. Ғ.Сапарғалиев «Қазақстан Республикасының құқығы» А.2004^[2]
4. Ғ.Маймақов «Қазақстан Республикасының саяси – құқықтық тарихы» А.2000
5. Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007.