Мектеп жасына дейінгі балалардың дене тәрбиесі

  Клиникалық  эпидемиологияның                         негізгі ұстанымдары

 

• Дәлелді медицина негізіне эпидемиологиялық әдісті медициналық ақпарат алу үшін қолданып,  тек қатаң түрде дәлелденген ғылыми айғаққа негізделіп жасалған, кездейсоқ және жүйелік қателерді жоққа шығаратын медицина бөлігі болып табылатын клиникалық эпидемиологияның бір саласы болып табылады. Дәлелді медицина негізінде, клиникалық эпидемиологияның басты қағидасы - медициналық тәжірибедегі кез келген шешім қатаң түрде дәлелденген ғылыми айғаққа сүйенуі қажет.

ХХ ғасырдың 80-90 жж. клиникалық зерттеулер санының өсуі және олардың сапасын жоғарылатуды көздеу жаңа пәннің, клиникалық зерттеулерді жүргізу әдістері мен ұстанымдарын, әдістемелік негіздерді өңдейтін клиникалық эпидемиологияның пайда болуына әкелді.

    Клиникалық эпидемиологияның      мақсаты:

 

• Эпидемиологиялық зерттеу әдістерін қолдана отырып емдеу-диагностикалық бағалау негізінде диагностика, емдеу және алдын-алу  үрдісін  жетілдіру.

              Зерттеу түрлері     

 

• Зерттеу түрлері  - уақытқа байланысты:
• Ретроспективті (retrospective study) – өтіп кеткен оқиғалар бағаланады.  (мысалы, ауру тарихы бойынша)
• Проспективті (prospective study) – алғашында зерттеу жоспары құрылады.  Мәліметтерді өңдеу және жинау реті қойылады,  содан кейін зерттеу осы жоспар бойынша жүргізіледі.
• Біруақытта -  (көлденең, скрининг).

 

Дизайны бойынша зерттеу жіктемесі

 

• 1.Обсервациялық зерттеулер (зерттеулер - бақылаулар) – науқастардың бір және одан да көп топтары сипатталады және белгілі бір сипатына байланысты бақыланады.
• 2.Эксперименттік зерттеулер – сырттан араласумен көрсетіледі  (препарат, ем-шара, ем және т.б.), бір, екі немесе көптеген топтар қатысады. Зерттеу нысаны бақыланады.

 

 

      Бақылаушы зерттеулер:

 

• Зерттелетін мәселе араласуды алдын ала қарастырмайды, құбылысты, оның жағдайын сипаттайды (сипаттаушы эпидемиология);
• Қауіп факторларын ашады (себептері) (анализдік эпидемиология)

                Эксперименттік         эпидемиологиялық зерттеу:

 

• адам денсаулығы және факторлармен байланысты, оған әсер етуші  табиғи жағдайлар барысына жасанды араласады;
• зерттеу факторлары  болып ауруды емдеу немесе алдын алуға бағытталған  шаралар  табылады.

 

Эпидемиологиялық зерттеулер аурудың пайда болу қаупін төмендетуге бағытталған араласулардың реттілігін оқу үшін қажет.Бағалауға әр түрлі араласулар ұшырауы  мүмкін: жаңа дәрілерді қолдану/емдеу әдістері, жаңа медициналық технологиялар, профилактиканың жаңа әдістері, скринингтің/дианостикалаудың жаңа бағдарламалары, медициналық көмекті ұйымдастырудың жаңа әдістері және т.б.

Сонымен қатар зерттеу мақсаты болып (араласудан кейінгі болатын жағдайдың\құбылыстың болуы/болмауы) тек қана ауру/сауығу немесе өлім/тірі қалу емес, сонымен қоса бөлек клиникалық, (лабороториялық) тестілер, субъективті белгілер (сұрастыру көрсеткіштері) табылады. Эпидемиологиялық сынаулардың экспериментальдық субъектілері науқастар, ерікті сау адамдар, науқастың туыстары, халықтың үлкен топтары және т.б. бола алады

Эпидемиологиялық зерттеу әдістері.

 

• Оқиға  сипаттау немесе жағдайлар сериясы
•  Жалпы сипаттаушы  – нақты мәселе бойынша автордың позициясын айқындайтын, жиі «оқылатын»  ғылыми басылымдар.
•  Аурудың атипиялық ағымымен немесе сирек сырқат түрімен науқастанған бір немесе бірнеше науқастардың ауру тарихтарын қарастырады. 
•  Күрделі клиникалық жағдайларды ойлау әдістерінің бір түрі.
•  Араласудың алғашқы кезеңдерінде ғана қызығушылық туындатады.
•  Сирек кездесетін жағымсыз құбылыстар жайлы ақпарат көзі болып табылады
•  Салыстыру тобынсыз ашық зерттеу

 

                                                                            
 
 
 
Оқиға немесе жағдайлар сериясын сипаттаудың артықшылықтары: 

 

•  дәрігерлердің есте сақтауына жеңіл ақпараттардың үлкен көлемі
•  нәтижелерін қысқа мерзім ішінде жариялау мүмкіндігі
• Кемшіліктері:
•  ғылыми негіздемесі жоқ
•  ақпараттың нақтылығының төмендігі

 

 

Көлденең зерттеулер  
   Мәліметтер белгілі бір мерзімде жиналатын және «қанша?» деген сұраққа жауап беретін зерттеу түрі. Аурудың қаншалықты таралғанын немесе  оның нәтижесін және аурудың ағымы мен кезеңділігін зерттеу үшін қолданылады.  Әр науқасты бір рет қана тексеретін зерттеу. 
Таза көлденең зерттеу түрлері сирек кездеседі. Ең жақсы нұсқа – кездейсоқ таңдау.  

     Көлденең зерттеудің    артықшылықтары

 

•  үнемді;
•  аз уақыт алады;
•  жылдам нәтижелер;
•  «status quo» жағдайлар мен ауруларды зерттеудің ең жақсы дизайны

 

 

                Кемшіліктері:

 

•  көптеген жүйелік қателіктер салдарынан нәтиженің нақтылығының төмендігі.

Когорттық зерттеу - құрылымы қатысушылар тобын (когорт) бақылауға және оларда кейбір клиникалық нәтижелердің даму жиілігіндегі айырмашылықтарын анықтауға мүмкіндік беретін аналитикалық, эксперименттік емес зерттеу. Когорттық зерттеудің мақсаты: аурулардың пайда болуы мен таралу себептерін анықтау.

Болашақта бақылауға болатындай ұқсас белгілері бар науқастар тобы (когорт) алынады. Ұқсас белгілермен пациенттер тобы жиналады (когорт), оны болашақта бақылауға болады. Қатер немесе қорытынды факторды болжаудан басталады. Зерттелушілер екі немесе одан көп шағын топтарға: қатер факторы әсеріне ұшырағандар мен ұшырамағандар болып бөлінеді. 
Мынадай сұраққа жауап береді «Қатер факторы әсер етсе, адамдар сырқаттана ма?»  
Негізінен – проспективті, бірақ тарихи когорттар да кездеседі (ретроспективті). 
Кез-келген когорттық зерттеуде, әр түрлі жағдайлардың себептері арасындағы байланысты анықтау болжама себептен нәтижелер бағытына қарай жүреді (қатер факторынан ауруға қарай). 

Когорттық зерттеулердің артықшылықтары

 

•  әсіресе эксперимент жасауға мүмкіндік жоқ кезде аурулардың этиологиясы жөнінде дұрыс ақпаратты алуға арналған жақсы дизайн,
•  қатердің болжама факторымен байланысты, ауру пайда болуының абсолюттік, салыстырмалы , атрибуциялық қатерін бағалаудың және жағдайлардың этиологиялық бөлігін жалғыз тәсілі.
•  қатаң түрде нақты дәлелдерді алуға уақыт жеткілікті;
•  көптеген жүйелік қателерді болдырмауға болады;
•  қатер факторының әсері мен бірнеше аурулар арасындағы байланысты бағалауға мүмкіндік береді;

 

             Кемшіліктері:

 

•  лонгитудиналдық, қымбат (көп адамдарды зерттеу)
•  ауру мен факторлардың аздаған саны (зерттеудің басында анықталғандардың) арасындағы байланысты бағалауға мүмкіндік береді;
•  сирек ауруларда қолдануға келмейді (таңдаудың мөлшері зерттелінетін аурумен науқастардың санынан көп болуы керек);
•  нәтижелері көп уақыт бойы белгісіз болып қалады

 

Рандомизирленгенбақыланатын зерттеулер (РБЗ)

 

• Кез келген диагностика әдістерінің және емінің алтын стандарты болып саналады. Табиғи үрдіс жүруіне араласу немесе үрдістің бөлігін (құбылысын) жасанды жүзеге асыратын эксперименталды зерттеулер.
• Ауруды тудыратын гипотетикалы күдікті факторларды жоюға бағытталған үрдіске жасанды араласуды, сол сияқты  және осы ауруды емдеу әдісінің тиімділігі немесе алдын алу шараларына баға беруді эпидемилогияда эксперимент деп атайды.

 

Әдетте бұл зерттеуде, зерттеуге қатысушыларды кездейсоқ (рандомизирленген)  ретпен 2 топқа бөледі – негізгі (бұнда зерттелінетін араласу қолданылады) және бақылау (бұнда плацебо немесе басқа әдіс қолданылады).Бұндай құрылым зерттеудің тиімділігін салыстыруға мүмкіндік береді. Рандомизацияны әртүрлі әдістермен: кездейсоқ сан кестесін немесе компьютерлі бағдарламаны қолданумен жүргізеді.

Зерттеу құрылымы:

 

•  бақылау топтың болуы
•  топтың біртектілігі,науқастарды зерттеуге алу немесе шектеудің нақты критерийлері,
•  тандау мөлшері
•  рандомизация
•  «жасырын» емдеу, қортындысын «жасырын» бағалау
•  тиімділіктің «қатаң» критерийлері

 

«Жасырын зерттеу» - егер емдеу зерттеушіге белгілі, бірақ науқасқа белгісіз болған жағдайда. «Екі жақтыжасырын зерттеу» - егер науқастың қай топқа кіретіні зерттеушіге  және науқасқа белгісіз болғанда.  
«Үш жақты жасырын зерттеу» - егер радомизация қорытындылары зерттеушіге, науқасқа  және сараптаушы статистке де белгісіз болғанда. 

Бақылау топ түрлері:

 

•  плацебо-бақылау
•  емнің бақылауда болмауы
•  белсеңді емдеу
•  мөлшердің салыстырмалы сипаттамасы

 

РБЗ артықшылықтары

 

•  дара ауысушылықты нақты бағалау  (м/ы: плацебомен салыстырғанда дәрінің тиімділігі) қатаң анықталған П тобында (м/ы, 50-60жас аралығында менапаузадағы әйелдер)
•  проспективті дизайн (мәліметтер сіз зерттеу жүргізуге шешім қабылдағаннан кейін пайда болады)
•  ұқсас екі топты салыстыру арқылы потенциалды қателікті жою
•  кейіннен мета-анализ жүргізу мүмкіндігі

 

               Кемшіліктері

 

•  РКЗ жургізу қымбат және уақытты талап етеді, сондықтан
•  көптеген зерттеулер мүлде жүргізілмейді немесе шағын П топта немесе қысқа уақыт аралығында өткізіледі
•  зерттеулердің көбін үлкен зерттеу институттары, университеттер, үкімет немесе фарм компаниялары қаржыландырады және зерттеу бағытын көрсетіп отырады
•  клиникалық нәтижелер орнына жиі суррогаттық соңғы нүкте қолданылады