Билайн желісінің Ақпараттық жүйесі

Есептер  - өзiнiң қаситеттерi мен құрылым жағынан есептер қалыпқа өте ұқсас келедi, бiрақ ол мәлiметтердi тек баспаға шығаруға арналған. Сондықтан есептерде баспа құжаттарына арналған арнаулы безендiру элементтерi бар (жоғарғы және төменгi колонтитулдар, беттердiң көшiрмелерi, есептiң  құрылуы жайындағы мәлiметтер).

Беттер – бұл Web –бетте орналастырылатын және қолданушыға Web –беттен берiлетiн, НТМL кодында жазылатын өте айрықша объект. Жеке өзiн алсақ бұл объект мәлiметтер базасы болып есептелiнбейдi, бiрақ ол сервердегi мәлiметтер базасын жiберiлген Web –бетпен байланыстыратын компоненттердi қамтиды. Осы компоненттердi қолдана отырып Web –тораптағы қолданушы мәлiметтер базасындағы жазбаларды көре алады.

Макростар мен модульдер. Бұл категориядағы объектiлер осы СУБД-мен жұмыс iстеу кезiнде қайталанатын операцияларды автоматтандыруға және программалау арқылы жаңа функцияларды құруға арналған.

Microsoft Access мәлiметтер базасын басқару  жүйесiндегi макростар СУБД-нiң iшкi командалар тiзбегiнен тұрады  және мәлiметтер базасымен жұмыс  iстеудi автоматтандыру құралы  болып табылады.

Модульдер сыртқы программалау құралдарының көмегiмен құрылады. Visual Basic программа тiлiнде жазылған iшкi программалар (процедуралар). “Модульдер” қондырмасы осы программамен жұмыс iстеуге арналған. Access-тiң стандартты құралдары жеткiлiксiз болған жағдайда программалаушы осы тiлде программалық модульдердi жазып, жүйенiң жұмыс iстеу мүмкiндiктерiн арттыруына болады.[12]

 

3.11 Мәлiметтер базасының схемасын жасау

 

Мәлiметтер схемасы мәлiметтер базасының  құрылымын жасап,

олардың графикалық бейнесi болып қана қоймай, жұмыс iстеу процесорiнде де кең қолданылады. Мәлiметтер базасының схемасын жасау көпкестелi формаларды, сұраныстарды және басылымдарды жеңiл құрастыруға, сондай-ақ кестелердi түзету кезiнде байланысқан мәлiметтер тұтастығын қамтамасыз етуге мүмкiндiк бередi.[4]

 

 

Схемаларда кестелер арасындағы байланыстар  анықталып, олардың нұсқалары жасалады. Осылай құрылған схемалар өзара байланысқан кестелер негiзiнде формалар, сұраныстар және басылымдар құрастыру кезiнде мәлiметтер базасын автоматты түрде пайдалануға мүмкiндiк бередi. Мәлiметтер базасының схемасы графикалық түрде арнайы терезеде өрiстер тiзiмi арқылы көрсетiлген, әртүрлi кестелердiң керектi өрiстерiн сызықтармен байланыстыру жолымен бейнеленiп тұрады. Осындай өзара байланысу бейнесi мәлiметтердiң 2 тобы арасындағы нақты байланысты көрсетедi. Бұлардың “бiрдiң бiрге” (1:1), “бiрдiң көпке”  (1:М немесе 1:∞) және “көптiң көпке” (М:М) қатынасы сияқты бiрнеше түрлерi бар.

Access программасы мәлiметтер схемасын  құру кезiнде таңдап алынған  өрiс бойынша кестелер арасындағы  байланыс типiн автоматты түрде  анықтайды. Егер байланыс орнатылатын өрiс басты және бағынышты кестелердiң екеуiнде де қайталанбайтын түйiндi өрiске жататын болса, онда “бiрдiң бiрге қатынасы” түрiндегi байланыс орнатылады.[1]

Ал, егер байланысу өрiсi тек басты  кестелерде ғана қайталанатын түйiндi типке жататын болып, ал бағынышты кестеден ол түйiндi өрiс типiне жатпайтын болса немесе ондағы құрамалы түйiндi өрiске кiретiн жағдайда, басты кестелерден бағынышты кестеге қарай “бiрдiң көпке қатынасы” байланысы орнатылады. Access мәлiметтер базасының өзара байланысқан бiрнеше кестелерiнен мәлiметтер шығаруды қамтамасыз ете алатын күрделi басылымдар жасауға да мүмкiндiк бередi және олардың мәлiметтер схемасына сәйкес қажеттi байланыстар автоматты түрде бiрден орнатылады.

Мәлiметтер базасының схемасын жасау базалар терезесiндегi Сервис/Мәлiметтер схемасы командасын орындаудан немесе саймандар тақтасындағы мәлiметтер схемасы батырмасын басудан басталады. Осы сәтте кестелердi мәлiметтер схемасына қосу терезесi ашылады. Керектi кестенi белгiлеп алып, Қосу “Добавить” батырмасын басу керек.[10]

Мәлiметтер базасының схемада 2 кесте  арасындағы байланысты орнату кезiнде  басты кестедегi байланыс арасындағы байланысты орнату өрiстi белгiлерi қажет. Содан соң тышқанның сол батырмасын басулы күйде ұстап, курсорды бағынышты кестенiң байланысқан сәйкес өрiсiне апару керек. Құрамалы түйiндi өрiс арқылы байланыс орнату кезiнде басты кестенiң түйiнiне кiретiн барлық өрiстердi белгiлеп алып, оларды бағынышты кестедегi байланыс өрiсiнiң бiрiне тасымалдау керек.

Мәлiметтер схемасымен жұмыс iстеу кезiнде жаңаша менюдi қолдануға болады. Егер орналастырылған байланысты алып тастау керек болса, тышқанмен сол байланыс сызығын шертiп оны белгiлеп алу керек. Содан кейiн тышқанның оң батырмасын басу арқылы жанама менюдi шақыруға болады.[12]

 

3.12 Мәліметтер базасын іске асыру

 

Кестелердін құрылымы жасалынып болған соң, формалар арқылы пайдаланушы қосымшасының макетін жасау керекті болып, әжептәуір шынайы формалар мен есептерді алуға болады. Егер қосымша тапсырыс бойынша жасалынып жатса, оңда макет алдын ала пайдаланушыға ұсынылу керек, қосымша есептерінің толық жүзеге асылыу басталмай жатып. Пайдаланушы қосымшаның формалар және есептермен өзара әрекет  жасау үшін кнопкалы формалар, мәзірді қолдануға болады. Бірақ кейбір кезде бір формадан басқа формаға өту үшін арнайы байланыстыратын формаларды жасау қажет болып келеді.

Б қосымшада пайдаланушы  мәліметтер базасымен жұмыс жасаудын интерфейс сызбасы келтірілген, ол ұялы байланыс орталығының есептерін  шешуін жүзеге асырып, кнопкалы форма түрінде іске асырылған.

Басты ілгекті формада  келесі батырмалар бар:

1. Клиенттер
2. Келісім-шарттар
3. Төлем
4. Тариф
5. Ізденіс
6. Пайдаланушыға нұсқау
7. Өңдеуші туралы
8. Қосымшадан шығу.

 «Клиенттер» батырмасын басқан кезде, «Клиенттер» формасы ашылады. Формада жазбаларды қосу мен жою, жазбалар бойынша өті кнопкалар орналасқын, сонымен бірге «Клиенттер» есебін ашатын кнопка да бар.

Екінші кнопкаға басқан соң, «Келісім-шарттар» формасы экранға шығады. Формада  аттас есепті ашатын кнопка бар.

 «Төлем» кнопкасынын басылуы «Төлем» формаға өтуді іске асырады.

 «Тариф» деген төртінші кнопкаға басқан кезде, «Тариф» формасына өту жүзеге асады. «Есепті қөріп шығу» кнопкасының басылуы «Тариф» есебін экранға шығарады.

 «Іздеу» кнопкасын басқан кезде, бес батырмасы бар форма ашылады:

• Келісім-шарттарды мерзім бойынша іздеу;
• Келісім-шарттарды клиенттін аты-жөні бойынша іздеу;
• Клиенттер туралы ақпаратты іздеу;
• Тариф туралы ақпаратты іздеу;
• Шығу.

«Келісім-шарттарды мерзім бойынша  іздеу» кнопкасы аттас сұранысты  ашады. «Келісім-шарттарды клиенттін аты-жөні бойынша іздеу» кнопкасының басылуы сұранысты ашады. «Клиент туралы ақпаратты іздеу» «Клиентті іздеу» сұранысты экранға шығарады. «Тарифті іздеу» кнопкасын басқан соң, «Тарифті іздеу» сұраныс ашылады. «Шығу» кнопкасын басу барысында «Іздеу» формасы жабылады.

 «Пайдаланушыға нұсқау» кнопкасын басқан кезде, ішінде осы мәліметтер базасымен жұмыс жасау туралы ақпаратты бар форма ашылады.

 «Өңдеуші туралы» кнопкасын басқан соң, ішінде өңдеуші туралы ақпарат бар форма ашылады.

 «Қосымшадан шығу» батырмасын басу барысында қосымшадан шығу жүзеге асады.

Интерфейстін құрылымы Б қосымшасында келтірілген.

 

3.13 Ақпараттарды қорғау әдістерін өмірге ендіру

 

Мәліметтер базасы (МБ) қосымшылардың  үлкен санында қолдануға және қажетті ақпаратты тез алу  мен өзгерту мүмкіндіктерімен, ақпаратты ең аз артықшылығымен, қолданбалы бағдарламалардын тәуелсіздігімен, жалпы басқарылатын іздеу әдісімен сипатталатын өзара байланыс мәліметтердің жиынтыгы болып табылады.

Мәліметтер базасын пайдаланушының көптеген қолданбалы бағдарламаларында қолдану мүмкіндігі комплексті сұраныстарды іске асыруын жеңілдетеді, артықшылықты азайтады, ал жылдам өзгерту мүмкіндігі мәліметтерді бірдей жаңарту деңгейінде сақтауға рұқсат етеді. Мәліметтердің және оларды қолданатын бағдарламалардың тәуелсіздігі МБ негізгі қасиеті болып табылады. Мәліметтердің тәуелсізідігі деп олардың өзгеруі қолданбалы бағдарламалардың өзгеруіне алып келмейтінін түсінеді.

Сондай тәуелсіздікті қамтаммасыз  ететін, МБ әдеттегі ұйымдастыру түрі ол үш деңгейлік құрылым: қолданбалы бағдарламашының логикалық құрылымы (подсхема); мәліметтердің жалпы логикалық құрылымы (схема); мәліметтердің физикалық құрылымы. 

Мәліметтер базасын жасау бір  жолғы процес емес, ол оның барлық өмір уақытына созылады. Үш деңгейлі құрылым  мәліметтер база құрылымды басқару жүйелерді енгізу мен өзгерту кезінде, сонымен қатар аппаратық жабдықтар жетілдіру мен өсіп жетілдіру жағдайларында тез өзгерту мүмкіндік қамтаммасыз етеді.   

Мәліметтер базасын ұйымдастыру  әдісін бағалау мен таңдауға керекті  талдау пайдаланушының қажеттіліктерін мұқият зерттеуінен басталуы керек. Пайдаланушының талаптарын зерттеу негізінде сақтауға жататын мәліметтердің толық тізімін (олардың мінездемелер мен өзара байланыстарын көрсетіп), базамен бірлесіп әрекет қылатын процестер мен пайдаланушылардың тізімін (олардың приоритеттері мен мәліметтерге кіру параметрлерін көрсетіп) жасау, сонымен қатар МБ айналыстың бағасы мен уақытына қойылатын талаптарды құру керек.

Жасалған МБ ақпаратты сақтайды, бұл пайдаланушы үшін өте қажет. Егер басқа бір пайдаланушы қате қадамдар жасап, мәндерді өзгертсе, әрі қарай күрделі қателер болып кетуі мүмкін. МБ-да сақталған ақпараттар өте құпия, оған кіруді тек прокрурордың санкциясы арқылы болады. Кейбір МБ-дағы қорғауды Access-те пароль арқылы жүзеге асырылады. Сондықтан да санкцияланған пароль жасау өте мәнді, ол үшін МБ-ға «файл ашыл» деген бұйрығын береміз, егер бұған дейін МБ ашық тұрған болса. Диалогтық терезе ашылған кезде «БД файлын ашу» бөлектеп алып, «жекеленген» деген флажокты орнатып «ашу» кнопкасын басамыз.

Енді "Сервис, Қорғаныс, МБ пароль тапсырыс" береміз. "МБ тапсырысының паролі" диалогтық терезесі ашылады. Жазылу жиегінде МБ-ның паролін ендіреміз. Енгізу кезінде экранда жұлдызшалар түрінде экранда символдар шығады. Бұл жұлдызшалар парольды білуге жол бермейді. Парольдерде жазу және баспасөз әріптері болып ажыратылады.

Жазу жиегіндегі енгізілген парольды бекітеміз, ОК кнопкасын басамыз. МБ-ны жабамыз.

БД-ны ашқан кезде диалогтық терезеде «Парольды ендіру міндеті» деген форма шығады. Егер пароль қате болса, онда сізге қате деген сөз шығады, әрі қарай МБ ашылмайды.

Кеңінен пайдаланылған МБ-ны қорғау әдісі болып пайдаланушы деңгейіндегі қорғаныс болып табылады. Бұл қорғаныс әдісі көп жүйелік тармақтарда  пайдаланылады. Пайдаланушыдан парольды ендіру және Microsoft Access бағдарламасын қосу талап етіледі. Ішкі жұмыс топтарында олар сол топтың мүшесі есебінде үндесін табады. Microsoft Access екі топ жасайды: әкімшілік «Admins» және пайдаланушы «Users» тобы. Басқа да топтар кіруі есептелінген.

Пайдаланушыларға және топтарға кіруге рұқсат етіледі. Оның әрқайсысына бөлек нысандарға, мәндерге кіру мүмкіндігі бер. Мысалы, «Users» тобының мүшелеріне көру, енгізу және мәндерді өзгертуге рұқсат беріледі, бірақ құрылысты өзгертуге және параметрлердің өлшемін ауыстыруға рұқсат етілмейді. Бағдарламаның жұмыс режимін анықтауға тек қана «Admins» тобының рұқсаты керек. Басқарудың тармақталған құрылысын орнатуға мүмкіндік бар, оған жеке топтардың жазуына есеп жасау керек. Пайдаланушы деңгейіндегі қорғаныс үш басты қасиеті бар:

• Сіздің бағдарламаңыз жеке меншік есебінде қорғалады.
• Қосымша беттер пайдаланушының әдейі жасамаған өзгерістерін сақтайды, одан қосымша беттерде жұмыс жасауна байланысты.
• Жекеленген МБ-да жекелеген мағлұматтар сақталады.

Microsoft Access жұмысшы тобы бұл пайдаланушылар тобы, олар бірігіп отырып құрылымдағы мәндермен жұмыс істейді егер пайдаланушы деңгейінде қорғаныс анықталған болса, онда жұмысшы топтың мүшелері есеке алу көмегімен регистрацияға кіреді, ол Microsoft Access жұмысшы тобының файлында сақталады. Пайдаланушылардың паролы жұмысшы топтың файлында сақталады. Бұл есепке алынған жүйенің бойындағы рұқсат БД-ға және оның нысандарына кіруге мүмкіндік береді. Рұқсаттың өзі БД-дың  қорғаныс жүйесінің есінде сақталады.

Басқа пайдаланушылар үшін МБ-нын бөлек нысандарына кіруді өзгерту үшін тек қана төмендегі пайдаланушыларға рұқсат етіледі:

• «Admins» тобының мүшелері, олар жұмысшы тобының файлына енгізілген және олар МБ-ны жасау кезінде пайдаланылды.
• Нысанның иесі;
• Кез-келген пайдаланушы, егер әкімшілік рұқсат еткен болса.

Келесі кестеде бағдарламалық  өнімді ААЖ ТПЛ іздеуіменен рұқсат етілгендер көрсетіледі. Пайдаланушы  топтарына арнайы сәйкестеніп кіруге МБ-да сақталған ақпаратпен жұмыс  істеуге болатын тізім көрсетілген.